بازاریابی اطلاعات و خدمات اطلاعاتی توسط کتابخانه ها

چکیده :
بازاریابی اطلاعات شامل فرایندها و تعاملاتی است که به رضایت کاربران و درآمدزایی برای ،کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی منجر میشود کتابخانه ها برای حضور فعال در بازار پر رقابت اطلاعات، به بازنگری در شیوه های سنتی ارائه خدمات و معرفی محصولات خویش به جامعه کاربران حاضر و بالقو ه، نیاز دارند . بازاریابی خدمات و محصولات کتابخانه، این آشنایی را ممکن می سازد دراین مقاله، بررسی بازاریابی اطلاعاتی ، بازاریابی در کتابخانه ها ، آمیخته بازاریابی در کتابخانه ها ، طرح بازاریابی ، پردازیم و شتاسائی دقیق نیازهای کاربران و همچنین توصیه هایی در خصوص بازاریابی اطلاعات و خدمات اطلاعاتی مدیران کتابخانه های ایران مطرح گردیده است .

مقدمه:
ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻃﻼﻋﺎت، ﺗﻮﺻﻴﻒ آن از ﭼﻬﺎر دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﺒﻊ، ﻛﺎﻻی ﻣﺼﺮﻓﻲ، اﻟﮕﻮی ادراﻛﻲ و ﻗﺪرت ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ اﺳﺖ. اﻃﻼﻋﺎت ﻋﺎﻣﻞ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮده و در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻋﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه، ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﻫﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻴﺰان دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺻﺤﻴﺢ و روزآﻣﺪ اﺳﺖ. اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدی ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺠﻢ اﻃﻼﻋﺎت را در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ، از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻧﺪ. (آزادی، ۱۳۹۱)
در این دوره که اطلاعات کارکرد قابل توجهی در ابعاد مختلف زندگی بشر دارد انتظار می رود کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نقش پر رنگ تری ایفا کنند. اکنون زمان آن فرا رسیده است که خدمات کتابخانه ها بیش از پیش مشتری مدار و یا مخاطب محور شوند. یعنی آنچه کار و وظیفه کتابخانه ها را مستقیما تحت تاثیر قرار می دهد درخواست های مراجعان است.(بزرگی، ۱۳۸۸) کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی موظفند تناسب لازم میان گردآوری و اشاعه اطلاعات را برقرار کنند و دانش بالقوه موجود در مخازن خود را با ایجاد دسترسی هرچه بیشتر به دانش مولد تبدیل نماید. از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد، روﻳﻜﺮد ﺟﺪﻳﺪی را در ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﺑﺎزاریابی اطلاعات است.
بازارﻳﺎﺑﻲ ﺣﻠﻘﻪ ﮔﻤﺸﺪه ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و آن را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎدی و ﺗﺠﺎری داﻧﺴﺖ. در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻴﻮه ﻫﺎی ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت، ﺣﺪاﻛﺜﺮ رﺿﺎﻳﺖﻣﻨﺪی اﻓﺮاد و ﮔﺮوهﻫﺎی درﮔﻴﺮ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد (هندرسن ، ۲۰۰۵) ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﺎن اﺻﻠﻲ در ﺑﺎزاﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ، ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻲ ﻫﺎ، ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ، اراﺋﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪﻣﺎت ﺟﺴﺘﺠﻮی ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ، ﺧﺪﻣﺎت ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ و درﮔﺎهﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺳﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺮفﻛﻨﻨﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ (راولی، ۲۰۰۳)
مرور تحقیقات داخلی :آزادی(۱۳۹۱) به بررسی بازاریابی اطلاعات و بررسی نظام های قیمت گذاری منابع و خدمات اطلاعاتی پرداخته است. اﻳﻦ مطالعه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﻣﺮور ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺣﻮزه ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖﮔﺬاری ﺧﺪﻣﺎت اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد .نوروزی(۱۳۸۶) به بررسی بازاریابی خدمات اطلاعاتی در مراکز اطلاع رسانی پرداخته است. وی با اشاره به این که تدوین یک طرح بازاریابی باعث موفقیت هر یک از عملیات و فعالیت های کتابخانه و سایر سازمان های غیر انتفاعی می گردد به لزوم شناخت تمامی مراحل بازاریابی اشاره می کند.
مرور تحقیقات خارجی: مولل (۲۰۱۳) به مطالعه آمیخته بازاریابی برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی پرداخته است. در این مطالعه آمیخته بازاریابی برای کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی و طبیعت عناصر آمیخته بازاریابی را توضیح می دهد. کیم و پارک (۲۰۰۶) به بررسی بازاریابی بر منابع و خدمات اطلاعاتی در کتابخانه های آموزشگاهی، دانشگاهی، عمومی و تخصصی کشور کره جنوبی بر اساس آمیخته بازاریابی پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که نسبتا تمامی کتابخانه های مورد پژوهش از مولفه های بازایابی بهره می جویند. میزان بهره گیری از این اصول در کتابخانه های آموزشگاهی بیشتر می باشد.
اهمیت و ضرورت تحقیق: اﻣﺮوزه اﻃﻼﻋﺎت رﻛﻦ اﺻﻠﻲ ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد. اﻃﻼﻋﺎت در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ، ﻣﻔﻬﻮم اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل و ﻛﺎﻻی ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺰءذﺧﺎﻳﺮ ﻣﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺸﻮرو درواﻗﻊ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی، ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاری، ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺷﺮط ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺪﻣﺎت و ﻣﺤﺼﻮﻻت اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و درواﻗﻊ ﻧﻈﺎمﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت را دارای ارزش اﻓﺰوده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺮدازش ﺷﻮد ﺗﺎ ﻳﺎرﻳﮕﺮ ﻛﺎرﺑﺮان ﺑﺮای ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت دﻗﻴﻖﺗﺮ و درک ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺆﺛﺮ و ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ. (آزادی، ۱۳۹۱)
اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻚ ﻛﺎﻻ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎاﻫﻤﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﻻﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ. ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺪرت از ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﺸﻮر دو ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪاﻧﺪ. ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زﻳﺮﺑﻨﺎﻫﺎ و ﻓﻨﺎوریﻫﺎی اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ، ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻼح در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪ.
اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻚ درونداد ﺿﺮوری ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﻨﺎوراﻧﻪ ﺑﻮده، ﻳﻚ ﻣﺤﺼﻮل ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎی ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮد. در اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎی رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ، ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺧﻮد ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ (مدهوسودهان ، ۲۰۰۸).
اکنون که کتابخانه ها وارد دنیای رقابتی امروز شده اند لازم است بیش از پیش به سهولت دسترسی به مخازن خود بیندیشند. آنها در تلاش اند با تعریف شیوه های نوین اطلاع رسانی و بهره گرفتن از فناوری های نوین اطلاعات خود را در دسترس همگان قرار دهند. (بزرگی، ۱۳۸۸) لذا باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که متناسب با نیاز مراجعان خود دسترسی به اطلاعات را توسعه دهند. عوامل مهم یعنی انفجار اطلاعات ، انقلاب فن آوری ، دگرگونی هزینه های کتابخانه و کاربران با نیاز های متنوع ، مسولیت کتابداران را برای توسعه بازاریابی محصولات بیشتر کرده است . با افزایش رقابت در جهان اطلاعاتی ، بازاریابی عاملی برای پویایی و سر پا ماندن کتابخانه ها است .(فارسیجانی ، ۱۳۸۴) از این رو بازاریابی اطلاعات و خدمات اطلاعاتی در کتابخانه ها امری ضروری و اجتناب ناپدیر می باشد.

روشها و فنون
روش تحقیق حاضر به لحاظ اهداف، کاربردی و به لحاظ نحوه جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن، کتابخانه ای است .

مفهوم بازاریابى
بازاریابى از آن دسته اصطلاحات و مفاهیم فنی و نامأنوسى است که کاربرد گستردها ى خارج از حوزۀ خاص بازاریابى و کسب و کار دارد ( اُجیامبو ۱۹۹۴) مفهوم بازاریابى در اوایل ، دهه ۱۹۵۰مطرح گردید و تأکید عمدۀ آن براین بود که یک سازمان در گام نخست بایدمشخص نماید که مشتریانش چه مى خواهند و در گام بعد به ارائه محصولاتى مطابق با ، خواست آنها بپردازد (راولى ،۱۹۹۵).طبق تعریفى که توسط سى.آى.ام.اس ارائه شده است ((بازاریابى فرایندى است که به طور کارآمد نیازهاى استفاده کنندگان و مشتریان را شناسایى، پیشب ینى، و تأمین می نماید( نوروزى، ۱۳۸۶) بازاریابى فرایندى مدیریتى است که شامل برنامه ریزى،تحلیل نیازهاى مشترى، و شیوه هاى برآورده ساختن این نیازهاست؛ در حقیقت بازاریابی ((مهندسى برآورده ساختن انتظارات مشتریان)) است ، به این معنا که می توان آن را فرایندى نظام مند در رابطه با برنامه ریزى و کاربرد مبتنى بر طراحى مؤثر دانست که دروندادها و بروندادهاى معین دارد( کاولیا ،۲۰۰۴). به اعتقاد لووتان (۱۹۹۵) بازاریابی ارتباط تنگاتنگى باشناخت
نقاط ضعف و قوت، سازماندهی تجربیات، و منابع یک سازمان در جهت برآورده ساختن انتظارات مراجعان– با سطح قابل قبولى از سود مالى-پیدا مى کند.
کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ، شناسایی بازارهای خدمات و محصولات اطلاعاتی را آغاز کرده اند که این بخش مکمل مدیریت ،و به ویژ ابزاری برای بهبود رضایت کاربر و ارتقای بهره برداری کاربران بالقوه از خدمات است (پیترسون ،۲۰۰۰)
بازاریابی اطلاعاتی: بازاریابی اطلاعات یکی از کارکرد های اصلی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است. عصر حاضر را عصر انفجار اطلاعات نامیده اند. تولید علم با سرعت بسیار زیادی در سراسر دنیا پیش می رود و نظام های پیوسته و غیر پیوسته الکترونیکی دامنه گسترش تولیدات علمی را افزایش و سرعت دسترسی به آن را در زمانی اندک میسر کرده اند. (استرحامیان، ۱۳۸۹)
راوﻟﻲ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان «ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺤﻮر» ﻣﻄﺮح ﻛﺮده و اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ در ﻣﺤﻴﻂ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در آن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد (راولی، ۲۰۰۱). از ﻧﻈﺮ ﺟﺴﺘﻴﻦ ، ﺑﺎزارﻳﺎﺑﻲ اﻃﻼﻋﺎت اﺻﻄﻼح ﺟﺎﻣﻌﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎ و ﺗﻌﺎﻣﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎرﺑﺮان و درآﻣﺪزاﻳﻲ ﺑﺮای ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻲﺷﻮد (جستین، ۲۰۰۲)
بازاریابى در کتابخانه ها : اساس بازاریابى در کتابخانه ها را در وهله نخست، تقویت کیفیت ارائه خدمات وآنگاه، بالا بردن ارزش دریافتی این خدمات و در نتیجه، نیل به بالاترین سطح از سطوح رضایت مشترى- که ضامن بقاى سازمان محسوب مى گردد- قلمداد مى کند. وینگاند(۱۹۹۸) بازاریابى در کتابخانه را فرایندی تبادلى مى داند که در آن عناصرى ارزشمند بین تولیدکننده- یعنى کتابخانه- و مشترى – یعنى کاربر- مبادله مى شود- به عقیدۀ وى،این فرایند با تحلیل جامعه کتابخانه- براى مشخص ساختن نیازهاى مشترى- شروع و با ارتباط کتابخانه با جامعه- که سبب دسترسى به محصولات و پاسخ به نیازها مى گردد- پایان می پذیرد. (اسپالدینگ و وانگ، ۲۰۰۶) با بر شمردن عواملى چون افزایش هزینه ها و کاهش بودجه کتابخانه ها یادآور مى گردند:(( کتابخانه ها این موضوع را پذیر فته اند که با بهره گیرى ازاصول و فنون بازاریابى، می توانند شناخت بهترى نسبت به نیازهاى کاربرانشان پیدا کنند،بودجه بندی صحیح تری داشته باشند، رابطه مؤثرترى با مخاطبان مختلف خود برقرار نمایند، و به بازدهىِ بیشتر و نتایج بهینه تری در زمینه ارائه محصولات مورد انتظار کاربران نائل گردند)) )مارتى ،۲۰۰۰) در بحث پیرامون بازاریابى در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى یادآور می گردد : ((بدیهى است که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى، سازمان هایى سودآور به حساب آورده نمى شوند و در نتیجه ارزش وماندگارى آنها به واسطه سودآورى شان تعیین نمى شود. تداوم حمایت هاى مالى براى تداوم فعالیت هاى کتابخانه، رابطه مستقیمى با استفادۀ همه جانبه کاربران از خدمات آن دارد؛ خدمتى که ارائه گردد اما مورد استفاده قرار نگیرد، نیازى هم به حمایت یا پشتیبانىِ مالى ندارد. بنابراین، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى مسئولیت تشویق وترغیب مراجعان و مشتریان جهت استفاده و بهره گیرى از خدمات را بر عهده دارنددر حقیقت، بازاریابی مؤثر و اصولى در کتابخانه ها ابزار و امکاناتى را فراهم مى آورد تا از طریق آن کاربران- یا مشتریان- نسبت به خدمات کتابخانه و ارزش این خدمات آگاهی یابند (( با توجه به ماهیت اهداف و فعالیت هاى کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى و جنبه هاى تعاملی خدماتى که نیازمند آگاهى از نیازهاى کاربران است، باید این مطلب را یادآور شد که باور اصلى در بازاریابى بر این فرض نهفته است که استفاده کنندگان از خدماتى که ارائه مى شود اطلاعى ندارند، مگر آنکه در جریان قرار گیرند؛ آگاهى از چنین امرى نیز در بازاریابی صحیح نهفته است .(نوروزى، ۱۳۸۶)
از مطالب یاد شده، چنین استنباط مى شود که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى با بهره گیرى از اصول بازاریابى، اهداف خودرا مى شناسند، با کاربران مورد نظر و نیازهاى آنان آشنا مى شوند و براساس این شناخت به توسعه محصولات خود میردازند (علیزاده،۱۳۸۵) با چنین دیدگاهى کتابخانه سازمانى بازارمدار است که در آن کلیه فعالیت هاى مربوط به فراهم آ ورى، پردازش، ذخیره سازى،و اشاعه اطلاعات با توجه به نیازهاى کاربر جهت مى گیرد و در این راه نه تنها به ارضاى نیازهاى موجود توجه دارد، بلکه در پى ایجاد تقاضاهاى جدید نیز هست.خدمات اطلاعاتی که کتابخانه ها ارائه میدهند باید قادر به بر آوردن نیازهای اطلاعاتی حال و آینده استفاده کنندگان کتابخانه باشند . سیاستهای بازاریابی باید تغییرات نیازهای اطلاعاتی مراجعه کنندگان را درک کنند تا بتوانند خدمات مناسب ارائه دهند . در دنیای انفجار انتشارات که اطلاعات زیادی از طریق رسانه های الکترونیکی انتشار می یابد ، کتابخانه ها باید خود را فعال سازند و خدمات و محصولات فن آوری اطلاعاتی را به جامعه ای که در حال تغییر شکل به حالت رقمی است ارائه دهند .

جایگاه بازاریابى آمیخته در کتابخانه ها
بازاریابى آمیخته ، بسته ای مدون از اجزایى است که محصول ارائه شده – اعم از کالا یا خدمت- به بازار را شکل مى دهد و به هدف پشتیبانى از خدمات یک سازمان در جهت دستیابى به اهداف و مأموریت هایش طراحى ، و اجرا مى گردد
(دى سائز،۲۰۰۱)
بازاریابى آمیخته در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى مفهومى مهم به حساب می آید ،اما باید پیش از اتخاذ تصمیمات راهبردى، آن را به طور کامل شناخت؛ همچون تمام مفاهیم و فنون بازاریابى، بازاریابى آمیخته بخشی جدایی نا پذیر از طرح بازاریابى است که به ، مواردى چون شرایط محیطى، بازارپژوهى ، شناخت کاربران و مراجعان، و ارائه محصولات و خدمات باکیفیت، بستگى پیدا می کند (دى سائز ،۲۰۰۱)
کوپلى (۲۰۰۴) به تبعیت از کاتلر اجزاى بازاریابى آمیخته را شامل محصول، بها، مکان، و فعالیت هاى تشویقى و ترغیبى – یا همان p4 میداند در ادامه به تشریح هریک از اجزاى بازاریابى آمیخته می پردازیم :
محصول؛ محصول کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى، برنامه ها و خدماتى است که بهترین پاسخگویى را به نیازهاى بازار هدف
میسر مى سازد(علیزاده، ۱۳۸۵) .به اعتقاد دى سائز محصول کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى، دانش و خدمت آنها، مدیریت دانش ، و به ا شتراک گذاشتن دانش است. در واقع، وی میان محصول و خدمت در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى تفکیک قائل مى شود. (دى سائز ؛۲۰۰۱) محصول به هر چیزى اطلاق مى شود که کتابخانه یا مرکز اطلاع رسانى آن را ارائه مى کند یا می تواندارائه کند به گونه ای که براى کاربران بالقوه و بالفعل نیز مفید باشد (کاتلر، ۲۰۰۶)
مکان؛ مکان، گسترۀ توزیع مواد و خدمات کتابخانه است. در بسیارى از کتابخانه ها، تعریف مکان صرفاً به ساختمان کتابخانه محدود مى گردد، اما – به ویژه- در عصر حاضر، مفهوم مکان به پایانه هاى رایانه ا ى یا ارتباطات تلفنى اطلاق مى گرد که به عنوان محلى جهت انتقال اطلاعات به کاربران محسوب مى شوند؛ این تعریف بسیارى از محدودیت هایى را که واژۀ ساختمان به مفهوم (( مکان ))تحمیل می نماید از بین می برد (لیزنر، ۱۹۹۵) دی سائز مکان را به معناى فراهم نمودن راه هاى ارائه خدمات به کاربران ومراجعان و تسهیل دسترسى آنان به اطلاعات مورد نیازشان مى داند. وى در این زمینه توجه به نکات زیر را مهم ارزیابى مى کند:
1-. تناسب ساعات فعالیت کتابخانه با نیازهاى کاربران،
2- استفاده از خدمات سیار
3. مناسب بودن موقعیت جغرافیایى ، و. ایجاد فضا و محیط دلچسب براى استفاده کاربران (دى سائز ،۲۰۰۱)
بها؛ مارتى ، براین باور است که تمامى کتابخانه ها در عصر حاضر با سناریویى مشترک روبه رو هستند((کار و فعالیت بیشتر همراه با پول و درآمد کمتر)) (مارتی ، ۲۰۰۰) معتقد است که بهتر است به جا ی واژۀ بها- که مورد بى مهری اکثریت قریب به اتفاق کتابداران است – اصطلاح هزینه- سودمندى را به کار برد. ( نوروزی ،۱۳۸۶ ) .دى سائز ،خاطرنشان مى سازد که بها لزوماً به معناى ارزش نقدى نیست، بلکه بازاریابى فرایندى مبادله ا ى است که بهاى پرداخت شده می تواند در قبال زمان، انرژى یا سایر فرصت ها وفعالیت هاى فراهم شده براى مشترى درنظرگرفته شود.(دی سائز ، ۲۰۰۱) به باور نیل یک کتابخانه موفق،کتابخانه ا ى است که حجم قابل قبولى ازمنابع سودمند را که اغلب افراد قادر به تهیه آنها از راهى به جز مراجعه به کتابخانه نیستند،از طریق مکانیسم هاى خاص فراهم آ ورىو اشاعه اطلاعات – جهت ارائه به اکثریت افراد- همراه با بهاى مناسب فراهم نماید .( مارتى، ۲۰۰۰). هزینه ها ممکن است با توجه به سطوح تقاضا تفاوت یابد. بازارپژوهى بر ارائه خدمات و محصولات جدید براى بخشى از بازار همراه با پرداخت هزینه تأکید می ورزد ، کتابداران و اطلاع رسانان در زمینه فعالیت هاى تشویقى و ترغیبى به نسبت سایر حوزه هاى بازاریابى احساس راحتى بیشترى می نمایند . وى این بخش از بازاریابى آمیخته را شامل موارد زیر مى داند:
1- روابط عمومى ۲- تبلیغات ۳- انتشارات ۴- فروشندگان (دى سائز، ۲۰۰۱)

شیوه های اشاعه و توزیع اطلاعات
چون افراد و سازمان ها از لحاظ نیازها سطوح و ملاحظات مالی متفاوتند اشاعه اطلاعات هم به شیوه های مختلف صورت می پذیرد . این شیو ه ها از لحاظ نوع رسانه و منابع به دو گروه عمده چاپی ( دستی ) و الکترونیکی تقسیم می شوند :
1- اشاعه اطلاعات چاپی (دستی ) :
در این شیوه انواع منابع اطلاعات چاپی به صورت دستی اشاعه می یابد که ممکن است شامل موارد زیر باشد :
توزیع فهرست منابع جدید (خبر نامه آگاهی رسانی جاری ) – اشاعه اطلاعات گزیده – اشاعه منابع گزیده
امانت سپاری منابع – نمایش منابع جدید در کتابخانه – نمایشگاه کتاب – ارتباط های فردی (حضوری یا تلفنی )
2- اشاعه الکترونیکی اطلاعات :
اشاعه الکترونیکی اطلاعات به شیو های متنوع و با استفاده از ابزار های گوناگون صورت میگیرد که عبارتند :
اینترنت – اینترانت – اکسترانت – پست الکترو نیکی – تله تکس – ویدئو تکس – تابلو اعلانات الکترونیکی
دورنگار (یوسفی ،۱۳۸۶) استفاده از هر یک از این شیوه ها به نوع کتابخانه ، امکانات آن ؛ و همچنین وضعیت در یافت کنندگان اطلاعات بستگی دارد .

طرح بازاریابى
براى تدوین طرح بازاریابی جامع- در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى- توجه به نکات زیر از اهمیت بسزایى برخوردار است (نوروزى، ۱۳۸۶)
1- تهیه بیانیه رسالت بازاریابى؛ این بیانبه به روشنى ماهیت فعالیت، خدمات قابل ارائه، و بازارهاى هدف را بیان مى کند. در نتیجه، لازم است قبل از هر گونه اقدامى کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى براى حرکت صحیح و جلوگیرى از انحرافات احتمالى در روند کار و صرف هزینه هاى تحمیلی ناشى از عدم برنامه ریزى صحیح نسبت به تهیه چنین بیا نیه ای اقدام کنند.
– ۲ تهیه و توصیف فهرستى از بازارهاى هدف؛ در این مرحله فهرستى از گروه هاى استفاده کنندگان و کاربران بالقوه تهیه و هر یک از لحاظ نیازهاى اطلاعاتى شان توصیف مى شوند. پس از تهیه فهرست، اجزاء و عوامل مختلف اجرایى مشخص مى گردد که این عوامل می توانند شامل افراد و نقش هاى آنها در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى باشند.
– ۳ توصیف خدمات؛ توصیف خدمات به منظور جلب نظر استفاده کنندگان حائز اهمیت فراوانى است. صرف شناخت جامعه استفاده کننده بدون توسل به تبلیغات مفید براى شناساندن محصولات اطلاعاتى ممکن است همه تلاش ها را مختل نماید. بنابراین، همزمان باید فهرستى از خدمات جارى و خدمات جدیدى که مرکز اطلاع رسانى مایل به ارائه آنهاست تعیین گردد و سپس به شرح ویژگى ها و مزایاى هر یک پرداخته شود.
– ۴تعیین راهبردهاى بازاریابى : راهبردهاى متنوع براى بازارهاى هدف مختلف از نتیجه بهترى برخوردارند، بنابراین وجود راهبردهاى تدوین شده براى موفقیت هر بازار هدفى ضرورى است. مارتى ( ۲۰۰۰ ) اجزاى راهبرد بازاریابى را چنین ذکر مى کند: مطلع ساختن سیاستگذاران، ایجاد و تقویت تصویرى صحیح از کتابخانه، بالابردن میزان عرضه، و روابط عمومى و تبلیغات بجا.
– ۵ شناخت رقبا؛ به عنوان بخشى از طرح بازاریابى شناخت رقبا و ارتباط با آنها از اولویت ویژها ى برخوردار است. در واقع زمانى که رقباى مستقیم و غیرمستقیم شناسایى شوند می توان مشخص کرد که چه خدماتى، چگونه، و با چه ویژگى هایى باید به استفاده کنندگان ارائه شود. به اعتقاد اُجیامبو ( ۱۹۹۴ ) بر مدیران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى فرض است که به طور دقیق محصولاتى را که سایر مراکز به کاربرانشان عرضه می نمایند مشخص نموده، ویژگى هاى خاص آنها را تبیین کرده، و بر این اساس به ارائه خدمات جدیدى بپردازند که دیگر رقبا از ارائه آنها به کاربرانشان غفلت ورزیدها ند.
-۶ بررسى دقیق نتایج؛ از این طریق، یک کتابخانه و مرکز اطلاع رسانى قادر است مشخص نماید که کدامیک از راهبردهاى بازاریابى کاملتر بوده و کدامیک به نتایج پیش بینی شده دست نیافته است. این امر نیازمند بررسى هاى مربوط به بازخورد کاربران به هریک از راهبردهاى بازاریابى است .
شناسایى دقیق کاربران و نیازهاى آنان و برقرارى ارتباط صحیح با آنان
اگر بخواهیم به درک مناسبى از وضعیت کتابخانه ها در آینده دست یابیم، نیازمند آنیم تا شناختى دقیق از کاربران، تغییرات صورت پذیرفته در الگوهاى رفتار اطلاعی یابی شان، برآورده ساختن نیازهاى آتى آنان، و چگونگى ارائه هرچه بهتر خدمات اطلاعاتى به آنها حاصل کنیم. به باور اُجیامبو ۱۹۹۴ ) )گام اساسى در بازاریابى کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى، شناسایى صحیح کاربران- اعم از بالقوه و بالفعل- و نیازهاى آنان و همچنین تحلیل کاملى از وضعیت بازار است. وى تصریح مى دارد که یکى از فنون
بازاریابى در کتابخانه ها آن است که کتابخانه گروه هاى مختلف کاربران را شناسایى نموده و محصولات خود را بر اساس نیازهاى آنان گردآورى و ارائه نماید، و چنین فرایندى را (( تقسیم بندی بازار )) می نامند .. بدیهی است که هر کسى داراى نیازها ومشکلات اطلاعاتی خاصى است که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى– به پشتوانه هدف و مأموریتشان- بهترین محل براى پاسخگویى به این نیازها محسوب مى شوند. تاتردل و برِد سه نوع مختلف از نیازهاى اطلاعاتى را مطرح می نمایند(اُجیامبو، ۱۹۹۴) :
1- نیاز مطرح شده : نیازى است که شخص نسبت به آن آگاه بوده و از طریق استفاده از کتابخانه یا مرکز اطلاع رسانى آن را برطرف می نماید.
2-نیاز مطرح نشده : نیازی است که شخص نسبت به آن آگاه بوده اما آن را به هر دلیلى مطرح نمى کند؛
3-نیاز فعال نشده : نیازى است که شخص آگاهى خاصى نسبت به آن ندارد اما به طرق مختلف و راه هاى گوناگون در پى مطرح-ساختن آن است، بدون آنکه خودش نسبت به آن آگاه باشد. در نتیجه، کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى باید با شناسایى دقیق این نیازها درصدد رفع آنها برآمده و به جذب هرچه بیشتر کاربران – یا مشتریان- به محیط کتابخانه بیندیشند.

توصیه هایی برای مدیران کتابخانه ها ی ایران ،در خصوص بازاریابی اطلاعات و خدمات اطلاعاتی
تغییراتی که براثر گذشت زمان در بازار اطلاع رسانی به وجود آمده است، باید درنحوه نگرش ما نسبت به مدیریت کتابخانه ها در ایران نمود پیدا کند . این تغییرات که با بهره گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات سرعت و شدت بیشتری یافته است، نیازهای اطلاعاتی کاربران، شیو ه های بیان و جستجوی این نیازها و انتظارهای آنها) از نظر سطح و سهولت دسترسی ( را دگرگون ساخته است . اکنون اطلاعات به گونه ای سریع و پر دامنه عرضه می شوند؛ ازاین رو کنترل و سازما ندهی آنها با تکیه بر روشهای سنتی سازماندهی منابع کتابخانه ها ممکن نیست . تکیه صرف بر شیوه های سنتی، به شکست و از کف دادن کنترل بازار خواهد انجامید . باید به طراحی شیوه هایی پرداخت که ضمن ارزیابی میزان رضایت مشتریان از محصولات و خدمات کتابخانه ها، به عنوان ابز اری قدرتمند، مدیران را در خلق خدمات جدید یاری برساند . امروزه کاربران بسیاری دارای سواد اطلاعاتی و دانش بهره گیری از منابع اطلاعاتی الکترونیکی هستند. آنها به منابع و خدماتی احتیاج دارند که ضمن کامل بودن( مثلاً متن کامل مقاله همراه با پیوند به مطالب مرتبط ) به خوبی طراحی شده و استفاده از آن آسان باشد . این مسئله با توجه به ظهور تهیه کنندگان تجاری اطلاعات، بازار پر رقابتی را به وجود آورده است . کتابخانه ها می توانند اصول نظری واخلاق حرفه ای کتابداری (حد اکثر تلاش برای رضایت کاربر) را با فناوری جدید تکمیل نمایند و به مقابله با بخش تجاری (که تنها سود و منفعت خویش را در نظر دارد) بپردازند کتابخانه ها باید با کنکاش در نیازهای جدید، کاربران، خدمات خویش را بر اساس آن پایه ریزی نمایند . ظهور سازمانهای تجاری در عرصه اطلا ع رسانی می تواند به نوعی برای کتابخانه ها نوید بخش باشد . می توان با بهره گیری از روشها و فنون بازاریابی و تبلیغات آنها (که از دیر باز در آن تسلط داشته اند ) به تکامل خویش در این زمینه اقدام نمود.
از خصوصیات یک بازار پر رقابت، سرعت عمل در ارائه کالا به بازار است. این امر بویژه در حوزه اطلا ع رسانی، از دیر باز اهمیت داشته است. کتابخانه ها باید علاوه بر دقت در ارئه خدمات ، به “سرعت عمل ” نیز بها بدهند. اطلاعات و دانش باید به هنگام نیازبه سرعت در دسترس کاربر قرار گیرد . این اصل باید در طراحی خدمات، سرلوحه همه اعمال کتابخانه باشد. بازاریابی با اشاعه خدمات کتابخانه به پایان نمی رسد، بلکه فرایندی است که پس از اشاعه نیز همچنان ادامه دارد. حداکثر بهر ه گیری از منابع کتابخانه، مطابقت خدمات با نیازها و انتظارهای کاربران، راحتی استفاده از منابع برای کاربران، هزینه استفاده از خدمات و شیوه های ارتباط با کاربران و دسترسی به بازخورد ارائه خدمات ، همگی مسایلی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند . بدیهی است، ساختار سنتی کتابخانه ها جوابگوی این حجم عظیم از اطلاعات، فنون و مهارتها نیست . تأسیس بخش جداگانه ای تحت عنوان فرضی “بخش بازاریابی و ارتباطات عمومی” درکتابخانه ها الزامی است تا به صورت حرفه ای و تمام وقت بر این فرایند پیچیده نظارت داشته و نقاط ضعف را کشف و بر طرف سازد.
تحقیق در مورد بازار هدف و بخشهای مختلف آن برای آگاهی از نیازهای متنوع مشتریان کتابخانه ها الزامی است.در این راستا، باید به نظرها و تجربیات کارکنانی که درصف اول تماس با کاربران هستند، توجه شود . استفاده از صندوق نظرها و پیشنهادها یا در اختیار گذاشتن فضایی در وب سایت کتابخانه ها برای طرح نظرها و پیشنهادها همراه با انجام تحقیقات منظم در مورد کاربران ( که می تواند به صورت سالیانه انجام شود ) از ابزارهای آشنایی یا توقعات و نیازهای مشتریان کتابخانه هاست . انجام تحقیق در مورد شیوه ها و رفتار خرید منابع برای کتابخانه ها، مشخص می سازد که مسئولان خرید تا چه اندازه با اصول بازاریابی آشنا هستند و به آن اهمیت می دهند . تحقیق و پژوهش در مورد بازار خدمات کتابخانه، می تواند توسط متخصصان و پژوهشگران آشنا با این حوزه انجام شود. در هر گونه تحقیق در مورد بازار باید این جنبه ها مورد بررسی قرار گیرد:
*بررسی حجم بازار مو جود -* تعیین بازار بالقوه خدمات کتابخانه ( بررسی احتمال ارتقای خدمات از بعد جغرافیایی)*- دسته بندی گروههای مختلف کاربران و نیازهای مختلف آنها
انجام این گونه تحقیقات و استفاده از نتایج آن در طراحی خدمات نوین کتابخانه ای ،, مستلزم داشتن یک طرح بازاریابی منسجم و کامل است (۲۰۰۴ .(Kanaujia این برنامه باید توسط یک تیم متخصص و آگاه از خدمات کتابخانه ها و اصول بازاریابی تهیه شود و در اختیار کلیه کارکنان و دست اندر کاران کتابخانه قرار گیرد تا آنها بتوانند خود را با چشم انداز وسیع خدمات کتابخانه هماهنگ سازند . چنین برنامه ای باید کلیه مسایل موجود در عرصه بازاریابی خدمات کتابخانه را پوشش دهد . این مسایل عبارتند از: اهداف کتابخانه در بازاریا بی خدمات، ارائه راهکارهای عملی، آموزش کارکنان و تعیین بودجه مورد نیاز برای فعالیتهای مرتبط با بازاریابی . تدوین چنین برنامه ای به همراه خواست سطوح مدیریتی و ترغیب سایر دست اندر کاران به رعایت دستورالعملهای ارائه شده ، ضامن موفقیت کتابخانه در جلب رضایت کاربران و نیل به اهداف کتابخانه است.

نتیجه گیرى
به راستى نقش و جایگاه بازاریابى درکتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى چیست؟
کتابداران و اطلاع رسانان تا چه میزان با این مفهوم آشنایى دارند و تا چه حد از اصول و فنون مطرح در آن – بازاریابى- براى تعالی سازمان خود بهره می برند؟ در عصر حاضر، امتیاز انحصاری هر کتابخانه شکسته شده و هر کتابخانه ای براى بقا و ماندن در صنعت اطلاعات نیازمند رقابت با دیگران است؛ در نتیجه، مدیران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى نمی توانند صرفاً بر فعالیت هاى داخلى کتابخانه تأکید ورزند، بلکه باید اطلاعات را – به عنوان یک کالاى قابل فروش- براى کاربران دسترس پذیر نموده و آنها را نسبت به خدمات ارائه شده در کتابخانه مطلع نمایند(مارتى، (۲۰۰۰
اُجیامبو ( ۱۹۹۴ ) با طرح این پرسش که لزوم بازاریابى در کتابخانه ها و مراکزاطلاع رسانى چیست، چهار دلیل عمده را براى این موضوع برمى شمرد: ۱- بازاریابى به عنوان جنبه ای از مدیریت این توانایى را دارد که به مدیران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى جهت درک و شناخت هر چه بهتر نیازهاى مراجعانشان یارى رساند. چنین دانشى به مدیران کمک خواهد کرد تا در عرصه هاى مدیریتى تصمیماتى صحیح اتخاذ نمایند و از این طریق بتوانند خدمات مؤثرتر و مفیدترى به کاربران خود ارائه نمایند؛ – ۲. مدیران کتابخانه ها نه تنها باید به گروه هاى مخاطبان – یا مراجعان- بالفعل کتابخانه توجه نمایند، بلکه باید توجه خاصی نیز به مخاطبان بالقوه داشته باشند. بازاریابى به مدیران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى امکان مى دهد تا به تبیین و تعیین نیازهاى اطلاعاتى کاربران بالقوه پرداخته و در نتیجه اطلاعات مرتبط با نیازهاى آنان را فراهم نمایند؛ ۳- کتابداران و مدیران اطلاعاتى باید خدمات خود را به عنوان بخشى جدایی ناپذیر از سازمان – در پیوند با جامعه- به کاربران عرضه نموده و در راه برآورده ساختن نیازهاى آنان تلاش نمایند، به گونه ای که افراد براى انجام فعالیت هاى علمى شان، خود را ناگزیر به استفاده از خدمات کتابخانه ببینند؛ یعنى خدمات کتابخانه آنقدر باکیفیت و سطح بالا باشد که افراد به هیچ وجه نتوانند از آنها چشم پوشى نمایند. در چنین صورتى، فنون بازاریابى به کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى در جذب هر چه بیشتر مخاطب – به نحومطلوبى- یارى خواهد رساند؛ و ۴-. بازاریابى می تواند به بهبود وجهه کتابخانه و به تبع آن، کتابداران و اطلاع رسانان به شکل شایان توجهى کمک نماید. از آنچه آمد چنین برداشت مى شود که پذیرش و به کارگیرى اصول بازاریابى در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانى، با توجه به رقابتى شدن هر چه بیشتر محیط، و همچنین افزایش هزینه ها و کاهش بودجه این مراکز به امرى ناگزیر در عصر حاضر تبدیل شده که توجه ویژۀ کتابداران و مدیران اطلاعاتى را به این موضوع بیش از پیش ضرورى مى سازد.

منابع:
[۱] آزادی احمدآبادی قاسم ، اکرم آزادی احمدآبادی، “بازاریابی اطلاعات و بررسی نظام های قیمت گذاری منابع و خدمات اطلاعاتی “، فصلنامه نظام ها و خدمات اطلاعاتی، شماره ۳، ص ۱۳ ، تابستان ۱۳۹۱
[۲] بزرگی اشرف السادات ، سمیه نصیری ، “امکان سنجی برنامه های بازاریابی اطلاعات در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و ارائه مدل پیشنهادی” ،فصلنامه دانش شناسی(علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)، شماره ۶، پاییز ۱۳۸۸
[۳]نوروزی، یعقوب، “بازاریابی خدمات اطلاعاتی در مراکز اطلاع رسانی”، اطلاع شناسی، ۱۵، ص ۶۹-۸۸. (۱۳۸۶)
[۴]فارسیجانی ، حسین ، “چالشهای تولید محصول در کلاس جهانی “، تدبیر ،۱۵۵ ، ص ۲۹-۳۲ ، (۱۳۸۴)
[۵]نوروزى، یعقوب .” بازاریابى خدمات اطلاعاتى در مراکز اطلاع رسانى ،اطلاع شناسى، دورۀ چهارم، ۳و۴،۷۰-۸۸ (بهار و تابستان ۱۳۸۶)
[۶]استرحامیان مهران، فدایی غلامرضا ،”بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی شهر سنندج” ارایه خدمات و ابزارهای بازاریابی اطلاعات، تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی ، ص ۸۵-۹۹ ، ۱۶ (پیاپی ۶۰)):بهار ۱۳۸۹
[۷] علیزاده ،حمید .” بررسی کاربرد اصول بازاریابی محصولات و خدمات کتابخانه ها ” کتابداری و اطلاع رسانی ، دوره نهم ، ص ۱-۸ ،۴ (زمستان ۱۳۸۵)
[۸]یوسفی ، احمد ،” اشاعه اطلاعات “، دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی .ج ۱.ص ۲۰۸-۲۱۱، ۱۳۸۶
[۱]Henderson, kay (2005). Digital Directions marketing strategies for digital library
services. Library review, 54(6), .345
[۲]Rowley, Jennifer (2003). Information marketing: Seven questions. Library
[۳]Mollel Mimutie Moikan, Marketing mix for librarians and information professionals
Infopreneurship Journal (IJ), 2013, Vol.1, No.1
[۴] Kim, Heespo; Park, Yonge(2006) Marketing analysis of refrence and information
– services in Korean librares
[۵] Madhusudhan, M. (2008). Marketing of Library and Information Services and Productsin University Libraries: A Case Study of Goa University Library. Library Philosophyand Practice, (March).Annual volume, 2008, March. Retrieved from:http://www.webpages.uidaho. edu/ ~ mbolin/madhusudhan.pdf
[۶] Ojiambo, Joseph B. “Applicationof marketing principles and techniques tolibraries and information centers”. LibraryReview, Vol.43, No.2 (1994): 46 – 51. [online].Available: http://www.elsevier.com
[۷]. Rowley, J.E. “From storekeeper to salesman: Implementing the marketing concept in libraries”. Library Review, Vol.44, No.1 (1995): 24 – 35. [on-line]. Available: http:// www.emeraldinsight com. [12Nov. 2007].
[۸] Kavulya, Joseph Muema.”Marketing of library services: A case studyof selected university libraries in Kenya”.Library Management, Vol.25, No.3(2004): 118 – 126. [on-line]. Available:http://www.emeraldinsight.com. [25Feb.2008]. Quoted in: Leisner, Tony. “Shouldlibraries engage in Marketing?”. 61stIFLA Council and General Conference
(Istanbul, Turkey 20 – 25 August 1995).[on-line]. Available: http://www.ifla.org.
[16Oct. 2007].-

[۹]. Low, S. P.; Tan, M. C. S. “A convergence of western marketing mix concepts and oriental strategic thinking” .Marketing Intelligence & Planning,Vol.13, No.2 (1995): 36
[۱۰]Peterson, Elain. “Patron initiated,web based document delivery in Germany”.
Library Philosophy and Practice, Vol.3,No.1 (2000): 1-10.
[۱۱]Rowley, Jennifer (2001). Information marketing. Aldershot: Ashgate Management.24(1/2),13-19. Retrievedfromhttp://proquest.umi.com.librweb.laurentian.ca
[۱۲]Jestin K.J. & B. Parameswa (2002). Marketing of information products and services forlibraries in India. Library Philosophy and Practice,5(1), 1-6
[۱۳] Weingand, Darlene. Future drivenlibrary marketing. Chicago: AmericanLibrary Association, 1998
[۱۴]. Kim, Heesop; Park, Yongje.”Marketing analysis of reference andinformation services in Korean Libraries”.72nd IFLA Council and General Conference
(Seoul, Korea 20 – 24 August 2006). http://www.emeraldinsight.com. [13Feb. 2008]
[۱۵]Martey, A.K. “Marketing productsand services of academic libraries inGhana”. Libri, Vol.50 (2000): 261 – 268.[on-line]. Available: http://www.elsevier.Com

[۱۶]De Saez, Eileen Elliott. Marketingconcepts for libraries and information
services. [S.L]: Neal – Schuman,2001. [on-line]. Available: http://www.googlescholar.com. [6Jun. 2008].
[۱۷]-Kanaujia , Shiva. ” Marketing of information Products andservices in Indian R&D library and information centers. librarymanagement. Volume ۲۵ number ۸۱۹. ۲۰۰۴ , PP , ۳۵۰- ۳۶۰

[۱۸]Kotler, P. Marketing management:Analysis, planning, implementation, andcontrol. London: Prentice – Hall: UpperSaddle River, NJ., 1972. Quoted in:Kim, Heesop; Park, Yongje. “Marketinganalysis of reference and informationservices in Korean Libraries”. 72nd IFLACouncil and General Conference (Seoul,Korea 20 – 24 August 2006).http://www.emeraldinsight.com. [13Feb. 2008].

[۱۹]. Leisner, Tony. “Should librariesEngage in Marketing?”. 61st IFLA Council
and General Conference (Istanbul, Turkey20 – 25 August 1995). [on-line]. Available:
http://www.ifla.org. [16Oct. 2007].
[۲۰]Kanaujia, Shiva. “Marketing ofinformation products and services inIndian R & D library and informationcenters”. Library Management, Vol.25, No.8/9 (2004): 350 – 360. http://www.emeraldinsight.com. [25Feb. 2008].

 این مقاله با همکاری خانم شکوه تفرشی به رشته تحریر در آمده است.