اگر انیشتین هم اینترنت داشت

اینترنت و پدیده‌های مرتبط با آن، از بزرگترین نعمات الهی برای بشر قرن ۲۱ به شمار می‌آیند. آنهایی که هم دنیای قبل از اینترنت و هم دنیای اینترنت را تجربه کرده‌اند به خوبی می‌دانند و می‌توانند مقایسه کنند که از دریچه‌ی اینترنت چه پنجره‌ای به روی جهان باز شده است. در گذشته، اگر می‌خواستید اطلاعی را کسب کنید، حقیقتا مصیبت داشتید و درصد بسیار زیادی از وقت پژوهشگر و آدم عادی صرف پیدا کردن مطالب می‌شد. تازه، مطالبی هم که پیدا می‌شد، معلوم نبود چقدر نو یا کهنه و قدیمی هستند. اما حالا، هر پرسش یا مشکلی که برایمان پیش می‌آید، اولین جایی که به ذهنمان خطور می‌کند و با درصد بالایی از اطمینان می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که پاسخمان را می‌دهد اینترنت است. خلاصه تا اینجا اینترنت چیز خوبی است.

در جایی دیگر با دوستان صحبت می‌کردیم که دکتر حسابی چقدر کار علمی کرده، مطلب نوشته یا فلان کار اثرگذار را کرده؛ یا انیشتین و نیوتن چه کارهای مهم و علمی کرده‌اند. یکی از دوستان به طنز پرسید، می‌دانید چرا این بزرگان این همه موفقیت کسب کرده‌اند؟ و جوابش این بود که: “اینترنت نداشته‌اند” و استدلال می‌کرد که اینترنت وقت و ذهن آدم را به روزی می‌اندازد که حقیقتا کار جدی و بزرگ کردن کمی برایش دشوار می‌شود.

در رادیو شنیدم که می‌گفت دانشمندان آمریکایی یک بیماری جدید را که بیشتر در بین جوانان شایع است، کشف کرده‌اند که نام آن “بیماری پیامک قبل از خواب” است و در جایی دیگر که نمی‌دانم کجا بود، شنیدم که کلینیکی در کره جنوبی ایجاد شده که “بیماری دانلود” را درمان می‌کند؛ خودم هم یکی دو سال پیش، تستی را دادم که میزان اعتیاد اینترنتی را ارزیابی می‌کرد. در جایی دیگر با دوستان صحبت می‌کردیم که دکتر حسابی چقدر کار علمی کرده، مطلب نوشته یا فلان کار اثرگذار را کرده؛ یا انیشتین و نیوتن چه کارهای مهم و علمی کرده‌اند. یکی از دوستان به طنز پرسید، می‌دانید چرا این بزرگان این همه موفقیت کسب کرده‌اند؟ و جوابش این بود که: “اینترنت نداشته‌اند” و استدلال می‌کرد که اینترنت وقت و ذهن آدم را به روزی می‌اندازد که حقیقتا کار جدی و بزرگ کردن کمی برایش دشوار می‌شود.

اگرچه در ابتدا از اینترنت تعریف کردیم و واقعا هم از خیلی نظرها قابل تعریف است، اما به قول شاعر که می‌فرماید: “عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگو”، ما با کمی تغییر در این شعر، اول هنرش را گفتم تا از این به بعد، کمی انتقادی به عیب‌هایش بپردازیم. اینترنت، علی‌رغم تمامی موهبت‌هایی که با خودش آورده، دردسرهایی را هم ایجاد کرده که کمابیش با آن آشنا هستیم یا اگر آنها را لمس نکرده باشیم، حداقل در مورد آنها شنیده‌ایم. آنچه می‌خواهم در اینجا به آن اشاره کنم، به معنای ردکردن اینترنت نیست، بلکه هدف این است که ما با دقت و هوشیاری در استفاده از این ره‌آورد فناورانه، از لغزش‌ها و ضررهای آن مصون مانده یا حتی‌المقدور شدت آنها را کاهش دهیم. برخی از چالش‌های مهم اینترنت که باید مورد توجه قرار گیرد به این شرح است:

۱.       اعتیاد اینترنتی

یکی از شایع‌ترین و مشکل‌سازترین عیوب اینترنت، اعتیاد به اینترنت است. کسانی که با اینترنت دمخور می‌شوند، به خاطر جذابیت‌های فراوان و سرگرم‌کنندگی آن، دیگر نمی‌توانند از آن دل بکنند. این افراد، دائما در حال گشت و گذار در اینترنت هستند و علی‌رغم اینکه ممکن است کار جدی نداشته باشند، باز هم نمی‌توانند از جلوی رایانه متصل به ایتنرنت بلند شود. حال اگر به هر دلیلی، دسترسی آنها به اینترنت قطع شده یا مجبور باشند که از آن استفاده نکنند، دچار مشکلات روحی می‌شوند و انگار چیزی را گم کرده باشند یا چیز مهمی را در زندگی‌شان از دست داده باشند، تمامی تلاش خود را در راه دسترسی به اینترنت به کار می‌گیرند. این حالت باعث می‌شود که نتوانند به کارها و وظایف عادی خودشان برسند و از لحاظ جسمی و روحی هم دچار مشکل شوند. این افراد، مانند افراد معتاد به مواد افیونی، گاه حاضرند هزینه‌های گزافی را نیز در راه دسترسی به اینترنت بپردازند.

۲.      وقت‌گیر بودن اینترنت

همان‌گونه که ذکر شد، اینترنت جذابیت و سرگرم‌کنندگی فراوانی دارد. کافی است بر روی یک پیوند در یک صفحه کلیک کنید و همین طور پیوندها را دنبال کنید. یکباره متوجه می‌شوید که ساعت‌ها است در حال گشت و گذار در اینترنت هستید و بدون اینکه متوجه باشید، مدت مدیدی است چشم به مانیتور دوخته‌اید و حتی در شرایط بدی هم نشسته‌اید که باعث صدمات جسمی فراوان به بدن می‌شود. علاوه بر این، به دلیل همان جذابیت کاذب اینترنت و مطالب لذت‌بخش اما پراکنده آن، فرد معتاد به اینترنت، دیگر نمی‌تواند فعالیت‌های جدی را دنبال کند و خیلی از وظایف و مسئولیت‌هایش و حتی موقعیت شغلی و خانوادگیش به خطر می‌افتد.

زمانی که با اطلاعات خیلی زیاد مواجه می‌شوید که نمی‌توانید همه آنها را مرور کرده یا از نظر بگذرانید، از سوی دیگر قدرت تمیز آنها و سوا کردن اطلاعات درست از غلط را هم ندارید، دچار تشویش و اضطراب شده و این موضوع سر‌منشا مشکلات روحی و روانی دیگر می‌شود

۳.     سطحی شدن آدم‌ها

شاید تعبیر “اقیانوسی است به عمق یک بند انگشت” در مورد اینترنت تعبیر درستی باشد. اطلاعات فراوان موجود در اینترنت، باعث می‌شود که افراد نتوانند مطالب را با حوصله و دقت خوانده و آنها را هضم کرده و ارتباط مناسبی بین آنها با مطالب قبلی برقرار کنند. البته خیلی‌ از مخالفین هم استدلال می‌کنند که افراد دائم دارند در اینترنت مطالعه می‌کنند و این باعث افزایش دانش و آگاهی آنها می‌شود. درست است که این افراد در محیط اینترنت مطالعه می‌کنند، اما مطالعه سطحی، با عجله و در اغلب مواقع بدون هدف است. همین  موضوع باعث می‌شود که این افراد به مرور سریع مطالب عادت کرده و خود نیز به نوعی سطحی شوند. به عبارت دیگر، ولع سریع‌خوانی و ردشدن برای رسیدن به مطالب دیگر را دارند و این باعث می‌شود که خودشان هم به عارضه “سطحی‌نگری” دچار گشته و از تعمق و تحلیل مطالب و مسائل باز بمانند.

۴.     آلودگی اطلاعات

بسیاری از مطالب موجود در اینترنت، مطالبی هستند که برای گروه‌ها یا مقاصد ویژه‌ای ارائه شده‌اند و به طور نا‌خواسته در جستجوها یا دنبال کردن پیوندها، به دست افراد می‌رسند. حال آنکه این اطلاعات، نه تنها کمکی به افراد نمی‌کنند بلکه آنها را از مسیر مناسب هم دور کرده و چنانکه در بالا اشاره شده، چون افراد دچار سطحی‌نگری شده‌اند و قدرت ارزیابی مطالب را ندارند، نمی‌توانند اطلاعات سره را از ناسره تشخیص دهند، هر اطلاعاعی را، درست یا غلط، بکار گرفته و گاهی دچار لغزش‌ در صحت اطلاعات می‌شوند. از این حالت بدتر، اطلاعات غلط یا ناقص موجود در اینترنت است که گاه باعث می‌شوند افراد به گمراهی افتاده و دانشی از بن و بنیاد اشتباه در ذهن آنها شکل بگیرد. ما در دنیای کتابداری و اطلاع‌رسانی، بحث جامعیت و مانعیت را داریم که اگر چه جامعیت (یعنی همه اطلاعات) خوب است اما از مانعیت (یعنی دقت) می‌کاهد. در مورد اینترنت هم این موضوع صدق می‌کند، چرا که اطلاعات درون آن زیاد است که حسنی به شمار می‌آید، اما معلوم نیست که این اطلاعات دقیق و صحیح باشد.

۵.     وب‌گردی بی‌هدف

محیط اینترنت به گونه‌ای است که اگر شما کار خاصی هم نداشته باشید، باز می‌تواند ساعت‌ها شما را از این سایت به آن سایت بکشاند و در آخر هم چیزی دستگیرتان نشود. اگر بی‌هدف در‌گیر اینترنت شوید، می‌بینید که ساعت‌ها وب‌گردی بی‌هدف و بی‌نتیجه داشته‌اید. وقتی انسان بیهوده و بی‌هدف کاری را انجام می‌دهد، چون خودش هم نمی‌داند دنبال چیست، بنابراین دچار حرمان و یاس می‌شود و از اینکه بیهوده وقت خود را هدر داده، ناراحت شده و احساس‌های منفی در او به وجود می‌آید.

۶.      بیماری‌های روحی

مهمترین مشکلی که اینترنت ممکن است برای بشر به وجود بیاورد مشکلات روحی است. حتی اگر در شرایط ایده‌آل، شما با هدفی مشخص بدنبال اطلاعات علمی و صحیح بگردید، زمانی که با اطلاعات خیلی زیاد مواجه می‌شوید که نمی‌توانید همه آنها را مرور کرده یا از نظر بگذرانید، از سوی دیگر قدرت تمیز آنها و سوا کردن اطلاعات درست از غلط را هم ندارید، دچار تشویش و اضطراب شده و این موضوع سر‌منشا مشکلات روحی و روانی دیگر می‌شود. یا شکل دیگر آن، که بیشتر در کشور ما رایج است، مواجهه با سایت‌های فیلتر شده یا سرعت پائین اینترنت نیز خودش باعث مشکلاتی می‌شود. چرا که در حدیث هم داریم که “الانسان حریص علی ما منع” ( یعنی: انسای نسبت به آنچه از آن منع شده است، حریص می‌شود). در چنین حالتی، حس کنجکاوی فرد شدیدا تحریک شده و فکر می‌کند که چه اطلاعات مهمی بوده که او از دسترسی به آنها محروم شده و این احساس عدم دسترسی به اطلاعات، خودش مشکلات روحی ایجاد می‌کند. در مواجهه با این موقعیت، فرد تلاش می‌کند به روش‌های دیگر به آن اطلاعات دست پیدا کند و چون از روش‌های غیرقانونی (بر اساس قوانین جاری کشور)، استفاده می‌کند، دچار ترس، اضطراب و عذاب وجدان می‌شود که اینها نیز عواقب روحی زیادی دارند. البته منکر این نیستم که وب‌درمانی[۱] و رفع مشکلات روحی با اینترنت، یکی از راه‌حل‌های جدید رفع مشکلات روحی و روانی است، اما این حالات هم به هر حال در هنگام استفاده از اینترنت پیش می‌آید.

۷.     بیماری‌های جسمی

بیماری‌های جسمی ناشی ار اینترنت را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

• بیماری‌های مستقیم ناشی از اینترنت
• بیماری‌های غیر‌مستقیم ناشی از اینترنت.

بیماری‌های جسمی که به طور مستقیم از اینترنت حاصل می‌شوند، بیماری‌هایی هستند که در هنگام استفاده از اینترنت بر اثر فشارهای جسمی یا عدم استفاده صحیح بوجود می‌آیند. همان‌گونه که ذکر شد، یکی از عادات بد در ارتباط با اینترنت، استفاده مداوم و نشستن طولانی برای دسترسی به آن است. این عادت باعث می‌شود که افراد مدتی طولانی به مانیتور خیره شوند و چون جذابیت‌ها هم بالا است، دیگر حتی فراموش می‌کنند که پلک بزنند و این باعث فشار بر چشم و خشکی چشم و اختلال بینایی می‌شود. همچنین خیلی وقت‌ها اشعه مانیتور و استفاده مداوم باعث سردرد و دردهای دیگر می‌شود. علاوه بر این، نشستن طولانی باعث کمردرد، مشکلات استخوانی، اضافه وزن و … می‌شود که جزء بیماری‌های جسمی و جدیِ ناشی از اینترنت به شمار می‌آیند.

نوع دوم بیماری‌های جسمی اینترنتی، بیماری‌های غیرمستقیم جسمی یا بیماری‌هایی است که از بیماری‌های روحی-روانی ناشی از اینترنت حاصل می‌شوند. همه می‌دانیم که مشکلات روحی و روانی و به خصوص استرس، منشا بسیاری از بیماری‌های جسمی هستند. چنان‌که ذکر شد، اینترنت باعث بسیاری مشکلات روحی و روانی می‌شود که انعکاس آنها به صورت بیماری‌های شایع جسمی از جمله سردرد، اختلالات مغزی، اختلالات حرکتی و… بروز پیدا می‌کند.

۸.     انزواطلبی

از دیگر مشکلات اینترنت، انزواطلبی افراد است. معتادین اینترنتی یا کسانی که به صورت نامتعارفی از اینترنت استفاده می‌کنند، همه چیز را در آن جستجو می‌کنند و در بسیاری از مواقع دچار اختلالاتی در رفتارهای اجتماعی می‌شوند. جذابیت‌های کذایی اینترنت، به گونه‌ای بر این افراد اثر می‌گذارد که اینان به راحتی نمی‌توانند از مانیتور خود جدا شده و در فعالیت‌های اجتماعی، روابط خانوادگی یا دوستی واقعی، مشارکت داشته باشند. اگر هم مجبور شوند در جمع بوده یا ساعاتی را بدور از دنیای مجازی بگذرانند، اغلب عصبی و مانند کسانی که گمشده‌ای دارند، پریشان احوال هستند.

فرجام سخن

آنچه در اینجا بیان شد، تمامی مشکلات ناشی از اینترنت نیست، بلکه برخی از مهمترین آنها است. از سوی دیگر، ذکر اینها به معنای ردکردن و بد دانستن اینترنت هم نیست، چه نیک می‌دانیم، اینترنت چه نقشی حیاتی در زندگی امروز بشر بازی می‌کند و زندگی بدون اینترنت، مانند زندگی بدون برق و سایر امکانات زندگی است. همچنین در این نوشته به مسائل اخلاقی نظیر پورنوگرافی یا سوء رفتارهای دیگر ناشی از اینترنت مانند جرائم اینترنتی، هم اشاره‌ای نشد که آنها مقوله‌ای جدا و پرداختنی مستقل می‌طلبند.

هدف از بیان مطالب و مشکلات بالا، توجه و تمرکز بر رفتارهای غیر‌طبیعی و استفاده‌های نا‌مطلوب از اینترنت بود. طبیعی است که هیچ عقل سلیمی، اینترنت و مزایای فراوان ناشی از آن را نمی‌تواند نفی کند. در اینجا نیز تاکید بر این است که اگر استفاده معقول و مناسب باشد، نه تنها بد و نکوهیده نیست که بسیار هم می‌تواند مفید و ثمر‌بخش باشد، اما، مانند هر پدیده فناورانه دیگر، کج‌رفتاری و سوء استفاده از آن است که نکوهیده و ناپسند است. البته باید به یک نکته هم توجه داشت که اینترنت به دلیل کشش‌های زیادی که دارد، خیلی زود افراد را وارد حیطه رفتارهای نا‌صحیح کرده و وقت و انرژی آنها را شدیدا هدر می‌دهد. بنابراین، افراد باید همیشه متوجه بوده و دقت کنند که در استفاده از آن دچار اختلال و سوءرفتار نشوند.