کتابداران گمشده

در تمام سالهایی که کتابدار بوده‌ام‌، از شاگردی آموزگاران، همکاران و دوستان باتجربه و آگاهم  بهره برده‌ام. استادان دوران کارشناسی‌ام در دانشگاه فردوسی درهای این رشته را بر من گشودند و همکارانم لذت  کتابدار بودن را به من نشان دادند.

زمانی که برای اولین بار به عنوان کارآموز وارد بخش خدمات فنی کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی شدم و خودم را به مرحوم آقای خاکساری معرفی کردم، نمی‌دانستم روزی هزاران کیلومتر دورتر، از شنیدن خبر درگذشت نابهنگام بعد از بازنشتگیش  گریه کنم.  آقای خاکساری در برخوردهایش که  همیشه  با احترام  و مناعت طبع نسبت به دانشجویان جوان همراه بود، الفبای فهرست نویسی فارسی را به من آموخت. تمام سرعنوانهای فارسی موجود در سالن را آرام آرام سر میز می‌آورد، با طمانینه ورق میزد و با هم مقایسه می کرد. بازی کلمات را به من نشان می‌داد و از من که تنها یک دانشجوی ۱۹ ساله بودم، نظر می‌خواست. واژگان عربی و فارسی را مقایسه می‌کرد و برای همه شاهد می‌آورد. گاهی هیجان‎‌زده از صندلی برمی‌خواست و شعری را بلند می‌خواند. کتابهای خطی را چنان با تمنا و مهربانی ورق میزد، گویی کودکی را نوازش می‌کند. فهرست نویسی این نوع کتابها  فقط از عهده خودش برمی‌آمد. روحش شاد و یادش گرامی.

 خوشی و تجربه‌ای که از همکاری با یکی از فهرست نویسان کتابهای فارسی در کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی نصیب من شد، بی‌پایان است. هنوز بعد از این همه وقت –حدود ۱۵ سال- از به خاطر آوردنش حظ می برم. ایشان کتابهای اریجینال (کتابی که نه در کتابشناسی ملی موجود بود و نه در هیچ کدام از کتابخانه های دانشگاه فردوسی) را فهرست نویسی می‌کرد. موضوع‌ها بسیار وسیع بود. این تنوع می توانست  از برنامه ریزی خطی در تحقیق در عملیات تا جوشکاری و بررسی آثار جیمز جویس ادامه داشته باشد. روزها با موضوع‌ها و شماره‌های راهنما سر و کله می‌زدیم. همه منابع با وسواس چک می‌شد. گاهی دانشجویان رشته‌های مختلف را از بخش امانت پیدا می‌کردیم تا فرق برنامه‌ریزی خطی با غیر‌خطی را بفهمیم . شوقی که این خانم برای به نتیجه رساندن کار داشت، همیشه برای من  الهام بخش بود و هر روز از این که در کنار کتابداری چنین مشتاق کارورزی می‌کنم، خوشحال‌ بودم. گاهی اوقات یکی از کتابها توجه‌مان را جلب می‌کرد. تصمیم می‌گرفتیم کتاب را بخوانیم. بعد از پایان کتاب روزها در موردش صحبت و مطالعه می‌کردیم. موضوع‌ها که مستند می‌شد، پیدا کردن بهترین معادل انگلیسی برای خودش یک ماجراجویی بزرگ بود. لغت‌نامه‌ها، دایره المعارفها و مقاله‌ها روی میز  انباشته می‌شد. واژه مناسب انتخاب و یک برگه جدید به برگه‌دان موضوعی اضافه می‌شد. موضوعی که پشتوانه انتشاراتی داشت و کتابداری متخصص و شیفته مستندش کرده بود.

برای کارورزی در بخش امانت نزد یکی دیگر از کتابداران در همان کتابخانه مشغول به کار شدم. هدایت کاربر به آنچه که نیازمند است را از این دوست و همکار آموختم. او همراه با دانشجویان به داخل قفسه ها می‌رفت. در کنارشان ‌می‌ایستاد و منتظر ‌می‌ماند. زمانی که لازم بود، وارد ماجرا می شد. به کاربران کمک می‌کرد تا نیازهایشان را بسط دهند. موضوع‌های مرتبط را معرفی ‌می‌کرد. آنان را به بخشهای دیگر کتابخانه ارجاع می‌داد. با سایر کتابخانه‌های دانشگاه تماس می‌گرفت تا منبع مورد نیاز مراجعه کننده را پیدا کند و از همه مهمتر به دانشجو فرصت می‌داد تا بپرسد. در واقع به آنان آموزش می‌داد که چگونه از کتابدار کمک بخواهند و به این ترتیب نقش یک کتابدار حرفه‌ای را به آنها معرفی ‌می‌کرد.

اولین محلی که به عنوان یک کتابدار واقعی(نه دانشجوی کتابداری) ، شروع به کار کردم، کتابخانه بیمارستان امام رضا (ع) بود. همکارانی که در این کتابخانه داشتم، تجربه زیادی در این حرفه اندوخته بودند. با دو نفر از آنها رابطه کاری مستمری داشتم. خانمی که مسئول فهرستنویسی کتابها بود، با وسواس و حوصله رده‌بندی NLM  را به من آموزش داد. بی‌دقتی‌‌ها و کم صبری‌های من را با آرامش، تحمل و آرام آرام من را با دنیای کتابداری پزشکی آشنا کرد. دانه‌ی هلی که هر روز صبح  توی قوری چای می انداخت تا چای ارزان و بی مزه اداره را خوشبو کند. عادتی است که من هیچ وقت ترکش نکردم.

همکار محترم و ارجمند دیگرم که همیشه الگو و معلم من در حرفه‌ام بوده است، مسئولیت بخش اطلاع‌رسانی و معاونت کتابخانه بیمارستان امام رضا (ع) را به عهده داشت. هر چند که اقرار می کنم شاگرد خوبی برای ایشان نبوده‌ام. اما همه اعتماد به نفس و غروری را که از کتابدار بودنم دارم، مدیون همکاری در کنارشان هستم. رفتار با کاربر و احترام به نیازهای مراجعین اولین درسی بود که از ایشان  با کار در بخش اطلاع رسانی آموختم. علاوه بر این، من باورم بر این است  که پیگری‌های مداوم، دانش و جدیتی که در کارش داشت، باعث شد کتابخانه‌ها در دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان یک نهاد موثر پذیرفته شوند. پشتکار ایشان نقشی اساسی در تغییر دیدگاه جامعه پزشکی به کتابخانه و کارکناش ایفا کرد.

بی‌تردید این پنج کتابدار ساعی و موفق، فقط نمونه‌ای از جامعه کتابدارن این سرزمین هستند که در کتابخانه‌های کوچک و بزرگ نقشی سازنده در اشاعه فرهنگ و دانش داشته و دارند، حتی اگر جایی از آنان نام برده نشود و جامعه از آنها تقدیر نکند. ایشان رسالت بزرگ خود را به خوبی انجام داده‌اند. رسالتی که ستودنی، ارزشمند و جاودانه است.