نمیدانم تا چه میزان با مفهوم “فهرستنویسی” آشنا هستید؟ فهرستنویسی فرآیندی است که طی آن منابع چاپی و الکترونیکی کتابخانه سازماندهی می شود و اگر فهرستنویسی نباشد عملا امکان جستجو و بازیابی هیچ منبعی در کتابخانه میسر نیست. بنابراین فهرستنویسی یکی از ارکان اصلی خدمات کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی است .
سالها پیش وقتی دانشجوی فوق لیسانس کتابداری و اطلاع رسانی بودم به صورت قراردادی نیز در کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران اهواز به مدت سه سال مشغول خدمت بودم.
در سال ۱۳۷۷ در بخش فهرستنویسی انجام وظیفه می کردم البته رییس کتابخانه مرکزی استاد بنده هم بودند مرا به اتاق بزرگی که پر از قفسه های کتاب بدون برچسب بود بردند و گفتند این کتابها در انتظار فهرستنویسی هستند . این شما و این هم کتابهای لاتین. اول کمی نگران شدم چون فهرستنویسی آنهم به صورت بنیادی کاری وقت گیر بود و من گمان کردم کتابها را سریع می خواهند . با یاد خدا و با توشه ای از اندوخته های دوران کارشناسی کتابداری که درباره فهرستنویسی داشتم کارم را شروع کردم. در همین اوضاع دانشجویان و اساتید جهت امانت کتب خریداری شده مراجعه می نمودند اما کتابها همچنان کار داشت اکثرا گمان می کردند به هر کتاب یک شماره می دهیم و کتاب سر قفسه می رود غافل از انجام مراحل مختلف فهرستنویسی و آماده سازی کتاب . البته حق هم داشتند ما هم اکنون درباره بسیاری از رشته های تحصیلی و کاربردشان اطلاع چندانی نداریم و این وظیفه ما کتابداران است که حداقل رشته خودمان یعنی کتابداری را به دیگران معرفی کنیم.
استادم جهت بازدید از کار بنده به اتاق کار اینجانب آمدند و در حال بررسی کتب بودند که استادی آمد و گفت ” سلام دکتر، سه روز از خرید کتب نمایشگاه می گذرد اما هنوز هیچ خبری از کتابها در بخش امانت نیست” که در همانحال استادم نگاهی به من کرد و گفت : “جناب دکتر ، فهرستنویسی است ، خم رنگرزی که نیست”. *
بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در ۲۳/۲/۱۳۹۱ به پایان رسید و کتابهای خریداری شده که حدودا ۹۰۰ نسخه میباشد به بخش فهرستنویسی کتابخانه مرکزی خوارزمی تهران ارسال گردید ، و اینجانب به عنوان کارشناس مسئول بخش فهرستنویسی ، مشغول انجام وظیفه ، جهت دسترسی مراجعان محترم به کتابها ، میباشم. این مقدمه را نوشتم تا همزمان با ورود کتب بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب به کتابخانه و با توجه به مراجعات مکرر مراجعین در مورد درخواست امانت کتب جدید ، مراحل انجام فهرستنویسی و آماده سازی کتب را به طور خلاصه بیان نمایم.
کتب خریداری شده ابتدا در هفت محل کتاب مهمور به مهر کتابخانه مرکزی می شود و سپس در سه محل کتاب، یعنی پشت صفحه عنوان و صفحات رمز و در فاکتورها شماره ثبت یادداشت می شود. مراحل بعدی شامل سه مرحله می باشد:
الف. ابتدا کل کتابها در شبکه کتابخانه جستجو می شود، اگر تکراری باشد، که البته با توجه به درخواست مراجعین تهیه شده، شماره ثبت کتاب جدید را وارد سیستم نموده و شماره مدرک کتابی که در شبکه موجود است را به کتاب جدید می دهیم، سپس رده آن را پشت صفحه عنوان می نویسیم و پس از تهیه برچسب و چسباندن آن به عطف کتاب ، به بخش امانت کتابخانه ارسال می نماییم.
ب. کتابهایی که در شبکه کتابخانه موجود نمی باشند را در لیست کتابخانه ملی(کتابشناسی ملی) جستجو می کنیم ، اگر موجود بود دو امکان وجود دارد یا عینا همان کتاب است یا شبیه آن کتاب که در هر دو صورت کتاب به اصطلاح ما کتابدارها ایزو می شود یعنی اطلاعات کتاب از کتابخانه ملی به سیستم کتابخانه ما منتقل می شود. سپس به کتبی که عینا همان است یک شماره مدرک ، شماره ثبت کتاب و تاریخ داده می شود و در ضمن ،اطلاعات کتابخانه ملی در بعضی قسمتها با سیستم ما یکسان نیست که آنها هم باید با دقت اصلاح شود.اگر کتاب شبیه بود یعنی ممکن است نویسنده و عنوان یکی باشد اما مترجم، ناشر، سال نشر، ویرایش و… متفاوت باشد که باز هم باید با دقت، اصلاحات لازم را انجام داد.سپس شماره مدرک سیستم کتابخانه را به جای شماره مدرک کتابخانه ملی وارد نموده و شماره رده را درون کتاب نوشته ، برچسب عطف را هم چاپ نموده ، به عطف کتاب می چسبانیم ، کتاب به بخش امانت ارسال می شود.
ج. اگر کتابی نه در کتابخانه ما و نه در کتابخانه ملی بود باید به صورت بنیادی فهرستنویسی شود که وقت زیادی می گیرد. یعنی باید کلیه اطلاعات کتاب اعم از نویسنده، عنوان، مترجم، ویرایش، ناشر، محل نشر، سال نشر، شماره صفحات، شماره جلدها، موضوع، نویسندگان همکار، رده ، شماره ثبت، شماره نسخه، شماره مدرک و … را وارد سیستم نماییم. در مورد موضوع و رده ، باید برای کتاب (فارسی، عربی، لاتین) موضوع و رده مناسبی، با استفاده از ابزارهای کتابداری مانند سرعنوانهای موضوعی فارسی و لاتین و رده بندی فارسی و لاتین، بیابیم. به این صورت که ابتدا موضوع را با بررسی کلی کتاب یافته، بر اساس سرعنوانهای موضوعی، موضوعهای مورد قبول را انتخاب و سپس با استفاده از کتابهای رده بندی، رده مناسب را به کتاب می دهیم تا هر کتابی طبق رده خاص خود در قفسه مورد نظر قرار بگیرد.
به طور مثال پس از رده اصلی که مثلا تاریخ ( دی اس آر) است با توجه به اینکه تاریخ پس از اسلام است یا تاریخ پیش از اسلام عددهای مختلفی می گیرد.۱۴۰ ، ۴۰۳ برای تاریخهای پس از اسلام و ۵۱۱، ۵۱۴ برای تاریخهای پیش از اسلام و در پایین عدد، شاخص نویسنده، عنوان یا موضوع و نویسنده، سپس درصورت لزوم سال نشر، شماره جلد و نسخه را می افزاییم. موضوع هم می شود ایران – تاریخ – پس از اسلام یا ایران – تاریخ – پیش از اسلام که در قسمت مربوط تایپ می نماییم. بازهم برچسب و انتقال کتاب به بخش امانت جهت دسترسی مراجعین گرامی.
با آرزوی توفیق روز افزون برای کسانیکه جهت پیشرفت علمی مملکت اسلامیمان ایران،تلاش می کنند، اساتید ارجمند، دانشجویان گرامی و کتابداران ساعی.
این توضیحات رو باید پرینت بگیرم و در بورد کتابخونه بچسبونم تا مراجعه کنندگان عجول! مطالعه کنند 🙂