سبک شناختی رویکردی در پژوهش های رفتار اطلاع یابی

تعاریف مختلفی از سبک­های شناختی ارائه شده است. سبک‌شناختی را اولین بار آلپورت در سال ۱۹۳۷ به کار گرفت. او سبک‌شناختی را روش معمول فرد برای حل مسئله، تفکر، ادراک و یادآوری توصیف کرد. نظریه­پردازان اصطلاح سبک‌شناختی را فراوان به کار می­برند و هر کدام آن‌ها را بر اساس نظریه خود تعریف می­کنند. در اینجا برخی از تعاریف صاحب‌نظران به ترتیب تاریخی ارائه می­شوند:

آلپورت (۱۹۳۷) سبک‌شناختی را شیوه معمول فرد برای حل مسئله، تفکر، ادراک و یادآوری تعریف کرده است (به نقل از رایدینگ و چیما، ۱۹۹۱). مسیک[۱] و همکاران (۱۹۶۴) سبک‌شناختی را مانند آلپورت چنین تعریف کرده­اند: شیوه فرد در پردازش اطلاعات که نمایانگر شیوه معمول او در ادراک، تفکر، حل مسئله و یادآوری است (به نقل از بال[۲]، ۱۹۹۹). ویتکین[۳] و همکاران (۱۹۷۷) سبک‌شناختی را به منزله تفاوت­های فردی در روش ادراک، تفکر، یادگیری و ارتباط با دیگران تعریف کرده­اند (به نقل از سدلر-اسمیت[۴]، ۱۹۹۹). کیفه[۵] (۱۹۷۹) سبک­های شناختی را ویژگی­های شناختی، عاطفی و فیزیولوژیکی رفتار که به منزله شاخص­های نسبتاً ثابت از چگونگی ادراک یادگیرنده، تعامل و پاسخ­دهی وی به محیط یادگیری عمل می­کنند تعریف کرده است (به نقل از گرینگورنکو، ۱۹۹۵). تننت[۶] (۱۹۸۸) سبک‌شناختی را ویژگی و روش ثابت فرد برای سازمان­بندی و پردازش اطلاعات تعریف می­کند (به نقل از رایدینگ و گریگ[۷]، ۱۹۹۸). سبک‌شناختی ترکیب و آرایش بنیادی یک شخص را نمایان می­سازد و مبنای جسمانی[۸] دارد (رایدینگ، ۱۳۸۴، ص.۵). از نظر بال (۱۹۹۹) سبک‌شناختی به روشی اشاره دارد که یادگیرنده اطلاعات را از طریق آن سازمان­بندی، پالایش، دریافت و پردازش می­کند. استرنبرگ (۲۰۰۰) معتقد است سبک­ها روش­های ترجیح یافته­ای برای استفاده از توانایی­های شناختی­اند و نشان می­دهند که چگونه افراد دوست دارند توانایی­های خویش را در زندگی روزمره به کار گیرند (امامی پور و اسفندآباد، ۱۳۸۶، ص.۶-۱۱). با وجود این، شخص از سبک‌شناختی خود خیلی به درستی اطلاع و آگاهی ندارد؛ زیرا او سبک فرد دیگری را تجربه نکرده است. سبک­های شناختی به نظر و نگاه افراد نسبت به رویدادها و ایده­ها توجه دارند. آن‌ها بر این که چگونه یک فرد پیرامون وقایع زندگی خود می­اندیشد، تصمیم­گیری می­کند و واکنش نشان می­دهد، اثر می­گذارند. سبک­های شناختی همچنین بر نگرش یک فرد نسبت به دیگران و شیوه­های برقراری ارتباط با آنان تأثیر دارند. سبک‌شناختی یک شخص شیوه خودکار او در حساسیت و واکنش نشان دادن به اطلاعات، محرکات و موقعیت­هاست. سبک‌شناختی یک فرد تقریباً ثابت است و به نظر نمی­آید که به آسانی تغییر پیدا کند. یک فرد قادر به روشن یا خاموش کردن سبک خود نیست، اما با آگاهی از نوع سبک خود، می­تواند راهبردهایی را بیاموزد تا به کمک آن‌ها از حداکثر نقاط قوت و مزیت سبک خود بهره گرفته و نکات ضعف و محدودیت­ها را به حداقل برساند (رایدینگ، ۱۳۸۴، ص.۵).

پژوهشگران حوزه های روان­شناسی تاکنون سبک­های شناختی بسیاری را شناسایی نموده و بر این اساس نظریه­ها و مدل­های زیادی را دراین‌باره ارائه نموده­اند. هر یک از آنان به فراخور علاقمندی و زمینه کاری خود، نوع خاصی از سبک‌شناختی را شناسایی کرده و برای اثبات وجود آن‌ها نیز، ابزارهای خاصی را ساخته‌اند. این تنوع، تکثر و چندگانگی در شناسایی و نام‌گذاری سبک‌ها نیز لاجرم از وجود تفاوت‌های فردی افراد برخاسته است. با این حال رایدینگ و چیما (۱۹۹۱) با یک بررسی نسبتاً وسیع و جامع به این جمع­بندی رسیدند که سبک­های شناختی را می­توان در دو بعد اصلی بعد کلی­نگر/ جزئی­نگر و بعد کلامی/ تصویری دسته­بندی کرد. بعد کلی­نگر/ جزئی­نگر بر نحوه تفکر و تعمق افراد و تعبیر و تفسیر آنان از اطلاعات و موقعیت­ها اثر می­گذارد و سبک‌شناختی کلامی تصویری بر شیوه­ای که افراد اطلاعات را به هنگام تفکر، به صورت کلمات و کلام و یا به صورت تصویری و تجسمی بازنمایی می­کنند، تأثیر می­گذارند.  در ازای هر سبک‌شناختی، تقریباً یک آزمون یا ابزار اندازه­گیری و سنجش آن نیز ساخته شده است. یک راه مناسب برای شناسایی سبک‌شناختی یک فرد، استفاده از آزمون رایانه‌ای تحلیل سبک‌شناختی رایدینگ است. این آزمون موقعیت یک فرد را در هر دو بعد ارزیابی می­کند و برای استفاده ساده است.

در سال­های اخیر با رشد محیط­های مجازی، سمت و سوی پژوهش­های سبک­های شناختی به دو حوزه طراحی رابط کاربر در نظام های بازیابی اطلاعات و رفتارهای اطلاع­یابی معطوف شده است. مورد اخیر، عمدتا مبتنی بر بررسی تاثیر سبک­های شناختی در مراحل مختلف اطلاع­یابی است. در نتیجه سبک شناختی به عنوان یکی از ویژگی های فردی که به ذهن توجه دارد می تواند موضوع  پژوهش های بسیاری در رشته های مختلف از جمله علم اطلاعات و دانش شناسی قرار گیرد.

علی­رغم اینکه تحقیقات وسیعی در رابطه با تأثیر سبک­های شناختی بر رفتار اطلاع یابی خصوصاً در خارج از کشور صورت گرفته است، پژوهشی که در داخل کشور تأثیر سبک­های شناختی را در رفتار اطلاع یابی مورد مطالعه قرار دهد جز پژوهش میرزابیگی (۱۳۹۱) و اسدی (۱۳۹۲) پژوهش مشخصی ردیابی نشده است؛ حال با بررسی فرایند­ شناختی کاربر در هنگام جستجو در نظام های یازیابی اطلاعات، پایه­ای نظری استوار و درک عمیق­تری از تعاملات انسان -رایانه و انسان -اطلاعات برای طراحان فراهم می­نماید. همچنین داشتن رویکرد شناختی به رفتار اطلاع یابی و استفاده از اطلاعات می تواند به توسعه رشته و خدمات آن کمک نماید.

مراجع

• اسدی، مریم (۱۳۹۲). تحلیل رفتار اطلاع­یابی پژوهشگران حوزه­های مختلف علوم در استفاده از وب براساس سبک­های شناختی  و ارائه الگوهای موجود. رساله دکتری. علوم و تحقیقات تهران.
• امامی پور، سوزان و اسفندآباد، شمس حسن(۱۳۸۶). سبک های یادگیری و شناختی: نظریه ها و آزمون ها. تهران: : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).
• رایدینگ، ریچارد (۱۳۸۴). آموختن و سبک شناختی ترجمه حسن اسدزاده. تهران: عابد.
• میرزابیگی، مهدیه، صنعت جو، اعظم، دیانی، محمدحسین (۱۳۹۱). بررسی میزان استفاده از عناصر منبع (عنوان، چکیده، کلیدواژه و متن کامل) در فرایند گزینش و ارزیابی منابع اطلاعاتی از رویکرد سبک شناختی کل گرا-تحلیلی رایدینگ. پژوهش نامه کتابداری و اطلاع رسانی 2(۲).
  • Bull, K. S. (1999). Aptitude treatment interaction and cognitive style, Available at: http://www.home.okstate.edu/homepages.nsf/toc/EPSY5463C12. (accessed 11 November 2013).
  • Grigorenko, E. L. a. S., R. J. (Ed.) (1995) International Handbook of Personality and Intelligence. New York: Plenum.
  • Riding, R.  J., & Cheema, I. (1991). Cognitive styles: an overview and integration. Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 11(3-4), 193-215.
  • Sadler-Smith, E. (1999). Intuition analysis style and approaches to studying. Educational Studies, 25, 159-173.
  • Riding, R., & Graig, O. (1998). Cognitive styles and types of problem behaviour in boys in special schools. British Journal of Educational Psychology, 69(3), 307-322.