از کتابداری رضایت دارم!

از معدود اوقاتی است که در عین ناخوشی احساس سر‌خوشی خاصی دارم. عجیب از خودم رضایت دارم. از اینکه با یک اتفاق و اشتباه وارد حرفه‌ی کنونی‌ام شده‌ام اما دیگر رهایش نکردم و وسوسه‌های غریب رشته‌های دهان پر‌کن و با‌کلاس را نادیده گرفتم و ماندم و حالا قرین ۲۰ سال است دارم در فضای این حرفه تنقس می‌کنم.

ساعت ۷ شب است و مجبورم آشنایی را که دچار مشکل جسمی شده به بیمارستان برسانم. بعد از یک ساعت و نیم رانندگی در ترافیک کمرشکن شامگاهیِ چند روز مانده به عید بالاخره به بیمارستان می‌رسیم. بعد از چند کار اداری ریز و درشت و پذیرش، بالاخره جواز ورود به بخش اورژانس را صادر می‌کنند.

درِ دوتکه‌ای بخش یک لحظه آرام ندارد و دائم در حال باز و بسته شدن است. وارد می‌شویم. وای، خدای من. باور نمی‌کنم. در تابلوی ارزیابی بیمارستان با عنوان “گواهینامه ارزشیابی بیمارستان‌های عمومی”، قبل از ورود به بخش اورژانس خوانده‌ام: “بیمارستان میلاد با درجه کیفی ممتاز، درجه ۱ شناخته شد”.

صحنه غریبی می‌بینم. باور نمی‌کنم در سال ۲۰۱۱ و در کشوری که ادعای پرش چند پله یکیِ پله‌های ترقی را دارد زندگی می‌کنم. صحنه، صحنه‌ی بیمارستان‌های صحرایی و در شرایط حاد جنگی خط مقدم جبهه‌های جنگ جهانی دوم را برایم تداعی می‌کند. مانند آن بیمارستان موقتی است که در ده روز اول جنگ در مسجد جامع خرمشهر بر‌پا شده و در کتاب “دا” شرح آن را خوانده‌ام. آدم‌های جورواجور از زن و مرد و پیر و جوان. گروهی در حال ناله، گروهی سر‌گردان و گروهی گریه‌کنان. همه حال و هوای مضطربی دارند. هر کس دنبال چیزی می‌دود. فکر می‌کنم خیلی بیش از ظرفیت یک بخش اورژانس، در اینجا بیمار ریخته. و این نکته را سرپرستار مهربان اما به شدت خسته و عصبی بخش تایید می‌کند. می‌گوید چهار برابر ظرفیت بخش اورژانس بیمارستان، پذیرش کرده‌اند.

دنبال هر کسی با لباسی سفید و کلمه “میلادِ” گلدوزی شده روی بازو می‌دوم. بالاخره، کسی پرونده صورتی رنگ را می‌گیرد و می‌گوید منتظر باش. چقدر دیر می‌گذرد این وقت. می‌گوید برانکاردی پیدا کن و مریض را بخوابان. در گوشه‌ی حیاط یکی پیدا می‌کنم. برانکاردی به رنگ مشکل که در گوشه‌ی پاره آن کمی گچ هم ریخته، اما مهم نیست. نمی‌دانم نیم ساعت یا سه ربع می‌گذرد و بالاخره می‌گویند این را بیاور، آن را بگیر، این را پرکن و…

ملافه می‌خواهم، نیست. زیرسری برای بیمار می‌جویم، نمی‌یابم. خانم مهربانی یک سری وسایل می‌آورد و پائین پای مریض روی همان برانکارد و کنار گچِ روی برانکارد می‌گذارد. چیزهایی می‌پرسد. فشار می‌گیرد. می‌خواهد آنژوکت وصل کند. سوزنی به طول نزدیک به ۵ سانت. وقتی وارد رگ می‌شود و خون غلیظ و سیاهی نمایان می‌شود، رنگ صورت بیمار را می‌بینم. رنگ می‌بازد، زرد می‌شود و بعد سفید. پرستار مهربان از من می‌خواهد پایه سرمی بیاورم. سرگردان به در و دیوار می‌نگرم و از هر کس می‌پرسم. اما نیست. از هر که می‌پرسم، پاسخ این است: “اگر پیدا کردی جایزه داری”. خلاصه همان خانم مهربان از دری مخفی یکی برایمان جور می‌کند. سرم را می‌زند. سوزن آنژوکت به آن کلفتی را با خون در‌ می‌آورد و از عملش حیران می‌مانم. آن را در تخت فرو می‌کند که زمین نیافتد و خونی سیاه روی پارچه‌ی سیاه تخت می‌ماسد. تمام تبلیغات مبارزه با HIV و هپاتیت مثل یک پرده سینما جلوی چشمم رژه می‌رود. باور نمی‌کنم این همان تختی است که ده دقیقه پیش با دیگر همراهان تعارف می‌کردیم روی آن بنشینید تا لختی بیارامند. یعنی چند بار دیگر سوزنی و خونی و مشت‌ مشت میکروبی این چنین بر این تخت ریخته؟ نگاهی به اطراف می‌اندازم. فکر می‌کنم غریب‌ترین واژه در این مکان استریل و بیگانه‌ترین کلمه “بهداشت” باشد. خانم مهربان، می‌خواهد که چیزی زیر سر بیمارم بگذارم تا کار درمان راحت‌تر باشد. باز هم سرگردان می‌شوم. روی تخت‌ها و زیر سر بیماران را می‌نگرم. چه خوشبختند اینها که بالش دارند و چه ثروتمندند آنها که پتویی با مارک “میلاد” دارند.

با آرام کردن تن صدایم و ریختن یک عالم تملق در کلامم از آقایی سبز‌پوش که تند‌تند راه می‌رود، خواهش می‌کنم که بالشی به من بدهد. انگار معجزه کلام می‌گیرد. یک سفید و تمیزش را از اتاقی مخفی که مخصوص پرونده‌ها است، به من می‌دهد. وای، چه گنجی یافته‌ام، یک بالش سفید‌ِ سفید. چند نفرحسرتش را می‌کشند.

کتابی دستم است. می‌گویند فعلا کاری نیست. باید بیمار تحت نظر باشد تا فردا صبح. کتاب را باز می‌کنم. چه خوب کردم که در آخرین لحظه این کتاب را از روی میز آشپزخانه صاحب‌خانه با خودم آوردم. می‌دانستم بی‌کتاب دیوانه می‌شوم. صفحه‌ای را که باز کرده‌ام، نوشته:”ذهن سه بخش دارد: نیمه هشیار، هشیار و هشیار‌ی برتر. نیمه هشیار قدرت مطلق است و بی‌اختیار است. هشیار نفسانی و فانی است. هشیاری برتر یعنی ذهن الهی که درون هر انسان است. در ذهن نیمه هشیار، که توان فهم و استنباط ندارد، هر آنچه آدمی عمیقا احساس می‌کند در آن نقش می‌بندد و در صحنه زندگیش ظاهر می‌شود”. به صفحه عنوان کتاب نگاه می‌کنم ” چهار اثر از فلورانس اسکاول شین” است. یعنی کجا ذهن نیمه هشیار من چنین صحنه بیمارستان صحرایی جنگی را دیده که حالا روبرویم ظاهر شده است؟

اینجا، هر چه هست استیصال است، دلهره واضطراب است، خستگی و عصبیت است. پرستارها دستپاچه‌اند و نمی‌دانند به کی برسند. کاری پراضطراب دارند، و درآخر هم بالاخره همراهِ بیماری، از فرط فشار و نگرانی برای عزیز بیمارش، دادش در‌می‌آید و این خستگی را دو چندان می‌کند.

با خودم مرور می‌کنم کارم را. محیط کارم را، فضایی وسیع، آرام، بدون ذره‌ای اضطراب و با کمترین دلهره. مشتریانم هم فرهیخته، به دور از کاستی‌ها و رنج‌های جسمی، اغلب به دنبال تامین خوراک ذهنی و دماغی. به غایت مودب. اگر خودم سودای کاربر و خجالت از آنچه خوانده‌ام و الان در کلاس‌ها به دیگران توصیه می‌کنم، نداشته باشم، کسی را با من کاری نیست. کافی است بگویم نیست یا نداریم. و قائله ختم است.

ساعت نزدیک یک نیمه شب است. از صاحب میزی که بالای آن نوشته “پرستار ترپاژ” و من معنی آن را نمی‌دانم اجازه می‌گیرم و پشت میز خالی روبرویی که بالای آن نوشته ” اطلاعات” نشسته‌ام و دارم می‌نویسم. یک آن یادم می‌آید که برای چه اینجا هستم و به یاد بیمارم می‌افتم که به خاطر او اینجایم به سراغش می‌روم. از دور چند نفری را کنار جایی که او قبلا بود می‌بینم. می‌ترسم، تند می‌کنم و وقتی می‌رسم می‌بینم نیست. هراسان از میز پرستاری سراغش را می‌گیرم. می‌گوید بگرد پیدا کن. نمی‌دانیم کجاست.

تختها را یکی یکی می‌پایم. بالاخره پیدایش می‌کنم. بالاخره بیمار ما هم جزء بیماران باکلاس شده و یک تخت سفید در وسط تختها به او داده‌اند. سمت راستش پیرزنی خوابیده که به سختی نفس می‌کشد و پسرش با عکس رادیولوژی او را باد می‌زند. سمت چپش مرد میانسالی در خوش جمع شده و شلنگ سرمش را کج کرده. خیالم راحت می‌شود. دوباره بر‌می‌گردم و می‌نویسم.

یاد کتابخانه بیمارستانی می‌افتم. می‌خواهم پرس و جو کنم که کتابخانه کجاست. اما قبلش می‌روم سراغ ماشین تا جابجایش کنم. مکالمه پارکبان با راننده‌ای را می‌شنوم که می‌پرسد ورودی کنسرت در برج میلاد کجاست؟ با خودم فکر می‌کنم به فاصله کمتر از صدمتر، در سالن مجلل برج میلاد چه شور و زندگی جریان دارد و در بخش اورژانس بیمارستان میلاد، چه دلهره و اضطرابی از کشاکش دائمی زندگی و مرگ. در بازگشت و دیدار مجدد صحنه‌های بیمارستان، باز هم برای چندمین بار به خودم و حرفه‌ام می‌بالم. به آنچه با آن سروکار دارم می‌اندیشم، فکر، اندیشه، پژوهش، نگارش، ایده، لذت و دانایی.

در راهروی بیمارستان نشسته‌ام و می‌خواهم کیک و شیری بزنم تا کمی جان بگیرم و شاید شامم باشد. دسته‌ای هم کت و شلوار پوشیده می‌آیند. همه را می‌پایند. نگاهی خریدارانه. مردی عینکی و قدکوتاه در کانون توجه اطرافیان است. چند مرد اطرافش برای او توضیح می‌دهند. مردم در این راهرو بی‌تفاوت نگاهشان می‌کنند. اما در بخش اورژانس وضع فرق می‌کند. هر کس درد و مشکل خود را به او می‌برد و او هم متین گوش می‌دهد. اطرافیان اما خیلی تاب نمی‌آورند و مدام گلایه‌کنندگان را می‌خواهند دور کنند و مدیر محترم را از مهلکه به در برند. جلوی میز پرستاری، با او رودر رو می‌شوم. شک دارم بگویم یا نه؛ سلام می‌کنم و می‌گویم می‌خواهم از پرسنل زحمت‌کش بخش اورژانس تشکر کنم؛ که اگر چه تخت و بالش و پتو نیست، اما این پرستارها محترمانه بر‌خورد کرده‌اند. حداقل با من اینطور بوده‌اند. ذوق می‌کند. سرش را بالا می‌برد و با لبخند می‌گوید، خدا را شکر که یک نفر تشکر کرد و اطرافیان را که حواسشان گرم کار خودشان است، صدا می‌کند که ببینید، یک نفر دارد تشکر می‌کند. و خوشحالم، که اگر چه نگرانم و همیشه دوست دارم سر هر مدیر و مسئول داد بزنم و ایرادی را به او گوشزد کنم، اما الان یک نفر، از آن هم از نوع مدیر کمی بلندپایه را، خوشحال کرده‌ام مجانی و فقط با یک کلام ساده. و با خودم می‌اندیشم که چرا چنین کرده‌ام. و باز یادم می‌آید که من از دنیای دیگری می‌آیم. دنیای فکر و احترام و اندیشه. دنیای کتاب و هر چه چیزهای خوب درون آن. دنیایی که ما را به احترام دعوت می‌کند و هر مخاطبی که پشت پیشخوان کتابخانه می‌آید را محترم می‌شمارد و هر دانایی و خدمتی را بر او حلال و واجب.

اگرچه، حال امشب و نزدیک به ۲۰ ساعت زندگی در حال و هوای رنج و درد خیلی تجربه جالبی نبود و زمانی به بدترین اوج خود رسید که نزدیک ساعت ۳ صبح، زنی را دیدم که ناگهان شروع به شیون کرد و ناباورانه از همراهش می‌پرسید “فوت کرد؟ یعنی فوت کرد؟”، اما فرصتی جالب بود برای اندیشه کردن در باب خودم و شغلم و حرفه‌ام. بازاندیشی در اینکه، اگرچه حرفه من نام نیک و زیبا ندارد، اگرچه جنس مورد معامله اش ارج و غبر مادی ندارد، اگرچه مشتریانش با الگانس و بی.ام.و. نمی‌آیند و اگرچه هنوز هم باید گروهی به دنبال جنبش تغییر نام آن باشند، اما من راضی و خوشحالم که در این فضای پر از آرامش می زیم. و خوشحالم که مسئولیت من در قبال فکر و اندیشه است نه در قبال تن و بدن. و هنگام خروج از بیمارستان دارم با خودم تکرار می کنم که “من از کتابداری رضایت کامل دارم”.