بررسی میزان به‌کارگیری فناوریهای اطلاعاتی در کتابخانه‌های عمومی شهرکرد

مقدمه:

عرصه های کاربرد فناوری اطلاعات در جهان معاصر، با سرعت فزاینده ای در حال گسترش است و همه ابعاد زندگی را در شکل های متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است. این فناوری به طور اعم برای همه آحاد جامعه و به طور اخص برای برخی از گروههای ویژه و محدودیت های خاص امکانات زیادی فراهم می کند.

تغییرات قانون طبیعت است، همانطور که هم اکنون در کتابخانه ها شاهد آن هستیم کتابخانه ها نیز معاف از تغییرات نیستند. کتابداران به طور سنتی مسئول و نگهبان اطلاعات بوده­اند. امروزه این نقش در حال عوض شدن است و کتابداران باید مسئول و نگهبان استفاده اخلاقی از فناوری اطلاعات باشند. کتابداران در قرن ۲۱ که در آن استفاده از فناوری اطلاعات روز به روز بیشتر می شود، سعی می­کنند به کاربران کمک کنند که از منابع الکترونیکی به صورت صحیح و مسئولانه استفاده کنند.

عصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام­آور فناوری بالاخص فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی است کمتر حرفه­ای را می­بینیم که فناوری رنگ تازه­ای به آن نداده و یا تغییر و تحول در آن ایجاد نکرده باشد. علوم کتابداری و اطلاع­رسانی نیز همپای دیگرعلوم نه­تنها از این پیشرفت­ها مصون نمانده­است بلکه خود نیز به عنوان یکی از تجلی­گاه­های عمده فناوری­های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به حساب می­آید .تغییرات سریع و همه جانبه کتابخانه­ها را در آستانه عصر جدیدی قرار­داده است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است و هم­اکنون نیز پیشرفت­های قابل توجهی دیده می­شود.

لذا به نظر ضروری می­رسد که میزان بکارگیریِ این پدیده­ی همواره در حال تغییر، در کتابخانه های عمومی که کانون پاسخ گویی به نیازهای اطلاعاتی افراد جامعه محسوب می شوند، مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور کتابخانه های عمومی شهرکرد برای انجام این بررسی مد نظر قرار گرفته و میزان حضور فناوری های اطلاعاتی در این کتابخانه ها مورد مطالعه قرار گرفته است. تا از این طریق نقاط ضعف و قدرت کتابخانه های مذکور در زمینه کاربرد فناوری ها مشخص گردد و بدین وسیله زمینه هایی برای برنامه ریزی بهینه دست اندر کاران و مسئولان این عرصه فراهم شود. 

هدف پژوهش:

هدف اصلی این پژوهش ، بررسی میزان استفاده  از فناوری اطلاعات در کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی، کتابخانه های وابسته به شهرداری و کتابخانه عمومی حوزه علمیه خواهران در شهرکرد است. همچنین با بررسی وضعیت کتابخانه های عمومی شهرکرد و تحلیل نتایج آن می توان در جهت رشد و توسعه کتابخانه های عمومی این شهر گام برداشت. علاوه بر این ، اهداف فرعی زیر نیز منظور شده است:

الف: شناسایی مهمترین موانع بر سر راه فراهم­آوری آموزش­های تکنولوژیکی برای کارمندان کتابخانه­های عمومی شهرکرد

ب: شناسایی مهمترین موانع بر سر راه استفاده از خدمات اینترنت در کتابخانه های عمومی شهرکرد

ج: شناسایی تاثیر گذارترین عوامل درتجمیع تکنولوژی های اطلاعاتی در کتابخانه های عمومی شهرکرد

سوالات اساسی پژوهش:

۱- تا چه اندازه فناوری های اطلاعاتی برای استفاده کاربران و کارمندان و عموم مردم  در کتابخانه های عمومی شهرکرد نفوذ کرده است؟

۲- پر کاربردترین و کم کاربردترین فناوری های اطلاعاتی موجود در کتابخانه های عمومی شهرکرد بیشتر مورد استفاده کدام گروه قرار می گیرند؟

۳- کارمندان چه عواملی را درگردآوری تکنولوژی­های اطلاعاتی در کتابخانه­های عمومی شهرکرد تاثیر گذار می­دانند؟

۴- از نظر کارمندان مهمترین موانع بر سر راه استفاده از خدمات اینترنت در کتابخانه های عمومی شهرکردکدام هستند؟

۵-  کارمندان چه مواردی را به عنوان مانع  بر سر راه فراهم آوری آموزش های تکنولوژیکی برای کارمندان کتابخانه های عمومی شهرکرد معرفی می کنند ؟

سوالات فرعی:

۱- بالاترین و پایین­ترین میزان مهارت کارمندان کتابخانه­های عمومی شهرکرد در زمینه استفاده ازکدامیک از فناوری­هاست؟

۲- بیشترین مهارت آموزشی کارمندان در آموزش استفاده از فناوری های اطلاعاتی به کاربران در کتابخانه های عمومی شهرکرد در چه زمینه ای است؟

پیشینه پژوهش:

رضائیان و تقی­زاده (۱۳۸۶) در یک پژوهش به بررسی تاثیربکارگیری فناوری­های اطلاعاتی بر ارائه خدمات در سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از دیدگاه کاربران پرداخته اند. از بین اثرات مثبت  سیستم­های فناوری اطلاعات، افزایش سرعت انجام کارها، افزایش دقت در انجام کارها، بازیابی به موقع اطلاعات، ذخیره سازی بیشتر اطلاعات و افزایش سرعت دسترسی به اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته اند؛ تحلیل داده­های گرد­آوری شده در این پژوهش نشان از آن دارد که کاربرد فناوری­های اطلاعاتی تاثیری مثبت بر روند ارائه این دست خدمات داشته است.

نگی ردی و علی یاکوب[۱] (۲۰۰۶) در پژوهشی خدمات مبنی بر تکنولوژی های اطلاعاتی را در کتابخانه دانشگاهی یادبود ایندیرا گاندی دانشگاه حیدر آباد مورد بررسی قرار دادند و میزان رضایت کاربران را از این خدمات از طریق پژوهش پرسش نامه­ای تعیین کردند. تجزیه و تحلیل داده های حاصل از این پژوهش نشان داد که دانشجویان و پژوهشگران از خدمات مبنی بر تکنولوژی های اطلاعاتی رضایت دارند.

جز این دو پژوهش، مطالعه دیگری که در زمینه بررسی وضعیت فناوری های اطلاعاتی کتابخانه ها صورت گرفته باشند، یافت نشد. اما در باب بررسی کیفیت خدمات کتابخانه های مختلف، در ایران و سایر کشورها، تحقیقات گسترده­ای انجام شده است، از جمله:

محمد بیگی و حسن زاده (۱۳۸۸) در مطالعه ای به ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی شهر قزوین با استفاده از ابزار لیبکوال پرداختند، آنها در پژوهش خود به ارزیابی خدمات از دید کاربران اقدام کردند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که سطح خدمات دریافتی کاربران در برخی از موارد از حداقل سطح مورد انتظار آنها بیشتر است، اما حداکثر سطح مورد آنها را برآورده نکرده است. در نهایت با استفاده از یافته های بدست آمده و به منظور ارتقاء سطح کیفیت خدمات در این نوع از کتابخانه ها راهکارها و پیشنهاد­هایی ارائه شده است.

درخشان (۱۳۸۵) در پژوهش خود به ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه­های سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور پرداخت و دریافت که اختلاف معنی­داری بین وضع موجود و وضع مطلوب وجود دارد. وی همچنین در پژوهش خود به این نتیجه دست یافته بود که، دو گروه کاربران درون سازمانی و برون سازمانی در زمینه کیفیت خدمات ارائه شده نظرات یکسانی داشته اند و تفاوت بین انتظارات کاربران و خدمات ارائه شده معنی­دار نمی باشد.

کاظم پور (۱۳۸۵) در پژوهش خود با عنوان ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه­های فنی مهندسی دولتی شهر تهران ( امیر کبیر، شریف، علم و صنعت) با استفاده از مدل لیبکوال به ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه های مذکور از دید کاربران پرداخت. روش این پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه است. یافته های حاصل از این پژوهش نشانگر موفقیت نسبی کتابخانه های مذکور در فراهم آوری ابزارهای دسترسی به اطلاعات است. همچنین وب سایت این کتابخانه ها به میزان زیادی توانسته رضایت کاربران را فراهم نماید. اما فضای کتابخانه ها ، بخصوص برای ارتباطات جمعی و فعالیت های گروهی دارای کیفیت پایینی است.

محققان بسیار دیگری نیز با استفاده از مدل لیبکوال به ارزیابی کیفیت خدمات و تجهیزات کتابخانه­ای پرداخته­اند مانند:

نجفقلی نژاد (۱۳۸۶) کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس، دول[۲] (۲۰۰۲) کتابخانه دانشگاه واشبرن در ایالت کانزاس آمریکا، هیچینگهام و کنی[۳] (۲۰۰۲) کتابخانه مرکزی دانشگاه ویرجینیا، پرابست[۴] (۲۰۰۴) کتابخانه پی استیت.

روش پژوهش، جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه گیری:

پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی انجام گرفته است. در این پژوهش با پیمایش جامعه کتابخانه­های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی، کتابخانه شهرداری و کتابخانه عمومی حوزه علمیه خواهران در شهرکرد، تلاش شده است به بررسی میزان بکارگیری فناوری­های اطلاعاتی برای استفاده کاربران و کارمندان و عموم مردم، در این کتابخانه ها پرداخته شود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی، کتابخانه عمومی حوزه علمیه خواهران و کتابخانه شهرداری واقع در شهرکرد ( در دوره زمانی مورد مطالعه”تابستان ۱۳۹۰″) می باشد. از نظر آماری تعداد کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی شهرکرد ۴ کتابخانه می باشد( کتابخانه مولوی، کتابخانه هفت هنر، کتابخانه امیر کبیر ، کتابخانه حافظ ). همچنین یک کتابخانه عمومی وابسته به حوزه علمله خواهران  و تنها یک کتابخانه وابسته به شهرداری وجود دارد که مخصوص خواهران است. به واسطه محدودیت تعداد کتابخانه های عمومی پرسش نامه ها در بین نیمی از کتابداران هر ۵ کتابخانه موجود توزیع گردید. تعداد کتابداران به تفکیک کتابخانه ها بدین شرح می باشد: کتابخانه مولوی ۶ کتابدار، کتابخانه حافظ ۳کتابدار، کتابخانه امیرکبیر ۴ کتابدار، کتابخانه هفت هنر ۲ کتابدار، کتابخانه شهرداری ۲ کتابدار، کتابخانه حوزه علمیه ۱ کتابدار . جمعا ۹ پرسش نامه در بین کتابداران این کتابخانه ها توزیع و همین تعداد نیز عودت داده شدند.

 دو دسته سوال در پرسش نامه  مطرح شده است، دسته اول سوالات مربوط به امکانات گرد آمده در کتابخانه (سوالات ۱ تا ۹ پرسش­نامه) که توسط مدیران کتابخانه­ها پاسخ داده شده­اند، دسته دوم سوالات نظرخواهی ازکتابداران (سوالات۹ تا ۱۴) که هم مدیران و هم سایر کتابداران به آنها پاسخ داده اند.

پرسش نامه مورد استفاده در این پژوهش جمعا ۱۴ سوال را در بر می­گیرد و متشکل از اجزای زیر است:

1. بخش اول: نام کتابخانه ، سمت کارمند در کتابخانه، و مدرک کارمند.
2. بخش دوم: فناوری های موجود در کتابخانه.

شش سوال اول پرسش نامه را به خود اختصاص داده و در مورد تجهیزات تکنولوژیکی موجود در کتابخانه ، زیر ساخت های موجود جهت راه اندازی شبکه، نرم افزارهای کاربردی موجود در کتابخانه و…. می پرسد.

1. بخش سوم: کتابخانه و برنامه آموزشی

چهار سوال بعدی پرسش نامه را در خود جای می دهد و به بررسی برنامه های آموزشی موجود در کتابخانه برای استفاده کاربران و کارمندان می پردازد.

1. بخش چهارم: نیازهای آموزشی عمومی

چهار سوال پایانی پرسش نامه را شامل می شود و از میزان مهارت های کارمندان در استفاده از فناوری های اطلاعاتی می پرسد تا نیازهای آموزشی آنها مشخص شود. و موانع موجود بر سر راه آموزش های تکنولوژیکی در کتابخانه را مورد سوال قرار می دهد.

تعاریف:                                                     

کتابخانه عمومی:

کتابخانه های عمومی برای همه کسانی که بتوانند از آن استفاده کنند در دسترس می باشند. این ویژگی، آنها را از سایر کتابخانه ها متمایز می سازد. درواقع کتابخانه های عمومی بر خلاف سایر انواع کتابخانه ها که تنها به قشر خاصی از مردم خدمت می دهند، پذیرای تمام اقشار جامعه در هر سن و طبقه و سطح تحصیلات و بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، زبان و موقعیت اجتماعی می باشند. همین ویژگی است که اهمیت این مراکز را نسبت به سایر مراکز مشابه خود بیشتر می نماید. بنابراین مراجعان کتابخانه­های عمومی طیف وسیعی از جامعه را در برمی­گیرند که نیازها و علایق بسیار متفاوتی دارند. از این رو کتابخانه عمومی دارای انواع منابع برای هر قشر و سن و با هر میزان تحصیلات است تا تمامی اقشار جامعه بتوانند منابع مورد نیاز خود را در آنجا پیدا کنند. این نوع کتابخانه­ها دارای انواع منابع و رسانه ها مثل کتاب، جزوه، نشریات ادواری و مواد دیداری شنیداری و رسانه های الکترونیکی می باشند. اغلب کتابخانه های عمومی دارای بخشهای مختلف من جمله بخش مرجع، بخش خاص کودکان ونوجوانان و بخش ویژه نوسوادان می باشند.

ویژگی دیگر کتابخانه عمومی این است که خدمات جامع و گسترده ای را برای اجرای وظایفی مانند اطلاع رسانی، بازآفرینی و سرگرمی فراهم می آورند. وظیفه اساسی کتابخانه های عمومی فراهم کردن هر گونه مطلب برای رفع نیازهای افراد و گروههای مختلف اجتماع است تا با مطالعه آنها آموزش، کسب اطلاعات، لذت و سرگرمی افراد جامعه تامین و در نتیجه به پیشرفت و رشد فرهنگی جامعه کمک شود. از این لحاظ کتابخانه های عمومی را دانشگاه مردم خوانده اند و استادان و مدرسان آن نیز کتابدارانند. کتابخانه های عمومی جزء جدایی ناپذیر جامعه امروزی می باشند و نقش مهمی در در آن ایفا می کنند. باید کتابخانه را به عنوان نیروی اجتماعی در نظر گرفت که می تواند اثر گسترده ای بر روی جامعه مورد خدمت خود داشته باشد. کتابخانه عمومی در خدمت گروههای مختلف جامعه قرار دارد و می تواند مورد استفاده کشاورزان، بازرگانان، کودکان، نابینایان و غیره قرار گیرد. (موکهرجی، ۱۳۷۵)

خدمات ارائه شده در کتابخانه های عمومی تنها محدود به خدمات کتابداری و اطلاع رسانی نمی شوند. اگر چه بنیاد خدمات کتابخانه بر این نوع از خدمات که با هدف فرآهم آوری، سازماندهی و ارائه خدمات و منابع مورد نیاز جامعه استفاده کننده ارائه می شوند و فعالیتهایی چون گزینش، گردآوری و مجموعه سازی، آماده سازی منابع؛ امانت منابع به مراجعین و ارائه آموزش های لازم برای استفاده از نرم افزارهای کتابداری را شامل می شوند، استوار است اما در کنار این خدمات، خدمات فرهنگی و هنری نیز با هدف پربارتر کردن و غنی سازی اوقات فراغت مراجعان به کتابخانه های عمومی و بارور کردن استعدادهای مختلف نیز در کتابخانه های عمومی ارائه می شوند. از جمله این فعالیتها می توان به  برگزاری جلسات و نشست های فرهنگی با حضور چهره های متخصص و برتر، برگزاری کلاسهای فرهنگی هنری در محیط کتابخانه مانند جلسات شعرخوانی، قصه خوانی برای کودکان و …، برگزاری نمایشگاه های کتاب، عکس، پوستر، صنایع دستی و نیز برگزاری مسابقات مختلف من جمله مسابقه کتابخوانی اشاره کرد.

همگام با این فعالیتها نوع دیگری از خدمات در کتابخانه­های عمومی به مخاطبان ارائه می­شوند که شامل خدمات علمی پژوهشی می­شوند. هدف از ارائه این خدمات، غنی­سازی مطالعات علمی و کمک به پیشرفت آموزشی و فکری مراجعان می­باشد. برقراری امکان دسترسی به اینترنت، ارائه خدمات جستجو در اینترنت، پایگاههای داده، وب سایتهای معتبر، جستجوی مقالات و طرحهای پژوهشی و نیز غنی سازی مجموعه از لحاظ منابع کمک درسی و منابع پژوهشی و نیز برگزاری کلاس ها آموزشی مانند آموزش کامپیوتر، اینترنت، مهارت های رایانه کار در کتابخانه ها از انواع این خدمات می باشد.(ابرامی، ۱۳۷۸)

 فناوری اطلاعات:

تعاریف مختلفی برای فناوری اطلاعات (IT) وجود دارد. از جمله این تعاریف می توان به تعریف ارل در سال ۱۹۸۹ اشاره کرد که IT را شامل تکنولوژی های محاسبات، اتوماسیون و ارتباطات و کلیه فعالیتهایی که به این تکنولوژی ها مرتبط می­شود دانسته است. وجه تمایز عصر IT با دوران پیش آن که عصر پردازش اطلاعات نامیده می شود این است که تنوع تکنولوژی های موجود مربوط به اطلاعات، تاثیر متحول کننده ای بر فعالیت سازمانها داشته و حوزه نفوذ آنها بسیار گسترده شده است (عطاران، محمد۱۳۸۳).

فناوری اطلاعات، همچنانکه به وسیله «انجمن فناوری اطلاعات آمریکا» تعریف شده است، به مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده سازی، پشتیبانی یا مدیریت سیستم های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه، خصوصاً برنامه های نرم افزاری و سخت افزار رایانه می پردازد.  به طور کوتاه، فناوری اطلاعات با مسائلی مانند استفاده از رایانه­های الکترونیکی و نرم­افزار سروکار دارد تا تبدیل، ذخیره، حفاظت، پردازش، انتقال و بازیابی اطلاعات به شکلی مطمئن و امن انجام پذیرد. اخیرا تغییر اندکی در این عبارت داده می شود تا این اصطلاح به طور روشن دایره ارتباطات الکترونیک را نیز شامل گردد. بنابراین عده­ای بیشتر مایلند تا عبارت فناوری اطلاعات و ارتباطات را به کار ببرند.

فناوری اطلاعات، به مجموعه­ای از رشته­های علمی، فناورانه، مهندسی، و فنون مدیریت اطلاق می­شود که در مهار و پردازش اطلاعات به کار می روند و مباحث آن، کاربردهای فناوری اطلاعات، رایانه­ها، تعامل فناوری، انسان و ماشین، و مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مربوط است.(عطاران، محمد۱۳۸۲)

تاریخچه استفاده از فناوری های اطلاعاتی:

تا حدود دهه ۱۹۷۰ حداکثر بهره برداری از خدمات IT محدود به ایجاد واحدهای پردازش اطلاعات در داخل سازمان­ها بود و منجر به افزایش سرعت محاسبات و عملیات پردازش اطلاعات و در نهایت کاهش برخی از فرایندهای عملیاتی سازمان گردید. در اواخر دهه ۱۹۷۰و تمامی دهه ۱۹۸۰ توجه شرکتها و سازمانها به این جهت معطوف گردید که چگونه از تکنولوژی کامپیوتری و انفورماتیک در بخشهای حیاتی و استراتژیک دیگر سازمان بهره برداری شود. از طرف دیگر تحولات تکنولوژیک در این زمینه و کاهش شدید قیمت ها باعث گردید استفاده از خدمات IT به شدت افزایش یابد. در این دوره طراحی و پیاده سازی سیستمهای اطلاعاتی و اتوماسیون سیستمهای اطلاعات مطرح گردیده و حتی شرکتهای مشاوره­ای تاسیس شدند که هدف آنها کمک به برنامه ریزی استراتژیک سازمانها و توسعه سیستمهای اطلاعاتی بود (عطاران، محمد۱۳۸۳ ).

فناوری اطلاعات در کتابخانه ها:

فناوری اطلاعات از جمله ابداعات در حال رشد در حوزه خدمات اطلاعاتی، امکانات ارتباطی، و منابع الکترونیکی است. در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات چنین تعریف شده است: “مجموعه ابزارهای اطلاعاتی، اعم از وسایل ارتباط از راه دور، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشین های مربوط ، توام با دانش، مهارت و شیوه استفاده از آنها در تولید، پردازش، و دبیزش اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده”.
به طور کلی فناوری اطلاعات برای تولید و فراهم آوری، پردازش، ذخیره سازی، و اشاعه مواد و اطلاعات، به شکل­های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. این فناوری ها در تامین اهداف آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، بهداشتی ـ درمانی، و مانند آن در سازمان ها نقش مهمی ایفا می کنند.

اساساً آنچه موجب شده است که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند عبارتند از: سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی، ایجاد ارزش افزوده، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات،امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و … (شیروانی نیا، زهرا ۱۳۸۸)

ارائه یافته های پژوهش:

ارائه توصیفی داده ها و پاسخ به سوالات پژوهش:

در این قسمت کلیه اطلاعات مستخرج از پرسش نامه ها در قالب جدول هایی ارائه و به سوالات اساسی پژوهش نیز پاسخ داده می شود.

جدول ۱.توزیع فراوانی درصد نفوذ فناوریهای اطلاعاتی درکتابخانه ها برای استفاده کارمندان

 

جدول ۲. توزیع فراوانی و در صد  نفوذ فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها برای استفاده کاربران

   

جدول ۳. توزیع فراوانی و درصد نفوذ فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها برای استفاده عموم

با توجه به جدول های ۱، ۲ و ۳ که از سوال ۱پرسش نامه بر گرفته شده اند، می­توان به سوالات اساسی شماره۱و۳ پژوهش پاسخ داد:

 همانطور که از این جداول استنباط می شود، ازمجموع ۱۲ فناوری مد نظر ، ۵۴ در صد برای استفاده کارمندان، ۱۵ درصد برای استفاده کاربران و ۱۱در صد برای استفاده عموم  در کتابخانه ها فراهم آمده اند، فناوری هایی مانند بارکد خوان، لپ تاپ و وایرلس برای اتصال لپ ناپ به اینترنت در هیچ یک از کتابخانه ها موجود نمی باشند، بنابراین غیر از این سه فناوری ، ۷۲ درصد سایر فناوری ها برای استفاده کارمندان ، ۲۰ در صد برای کاربران و ۱۴درصد برای عموم مردم تعبیه شده اند (پاسخ سوال اساسی شماره ۱).

 بیشترین تعداد فناوری­های گردآمده در کتابخانه­ها مخصوص­استفاده کارمندان است، و فقط میزان حضور کامپیوتر در کتابخانه­ها، برای استفاده کارمندان و کاربران یکسان است (۸۳.۳ درصد از کتابخانه­ها از کامپیوتر بطور مساوی، هم برای کارمندان و هم برای کاربران خود استفاده می­کنند.) بنابراین پر نفوذترین فناوری­ها در کتابخانه­های عمومی شهرکرد ، کامپیوتر ، اینترنت، پرینتر، فکس، ایمیل و تلفن است که در ۸۳.۳ در صد از کتابخانه­ها، این فناوری­ها مورد استفاده کارمندان قرار می­گیرند، (غیر از لپ تاپ، وایرلس لپ­تاپ و بارکدخوان که در هیچ یک از کتابخانه­ها موجود نمی­باشند)، کم نفوذترین فناوری پست است که تنها در یک کتابخانه بکار گرفته می­شود (پاسخ سوال اساسی شماره۲).

جدول ۴.زیرساخت های موجود برای راه اندازی شبکه در کتابخانه ها

چنانچه از جدول ۴(تنظیم شده بر اساس سوال ۲ پرسش نامه) می توان استنباط کرد،  اتصالات فیبر نوری و شبکه وایرلس در هیچ یک از کتابخانه ها راه اندازی نشده است. استفاده از شبکه اینترنت در کتابخانه ها از طریق کابل کشی و اتصالت الکتریکی، و خط تلفن صورت می گیرد، همچنین تنها ۳۳.۳ در صد از کتابخانه ها از خط تلفن اختصاصی برای اتصال به شبکه استفاده می کنند، بنابراین ۶۶.۷ درصد باقی مانده با استفاده از همان خط تلفن کتابخانه به شبکه اتصال می یابند که اتصال به شبکه نیز طبق سه جدول قبل،  بیشتر مورد استفاده کارمندان قرار می گیرد.

جدول ۵. درصد فراوانی امکان استفاده از پایگاه­های اطلاعاتی و اختصاص پسورد و رمز عبور برای کاربران  در کتابخانه­ها

با توجه به جدول ۵ که اطلاعات آن از سوالات ۳و ۴ پرسش نامه استخراج شده است، می­توان اینگونه استنباط کرد که کتابخانه­ها در زمینه استفاده از پایگاههای اطلاعاتی و اختصاص پسورد و رمز عبور برای استفاده کاربران بسیار ضعیف هستند. از آنجا که تنها دو کتابخانه امکان استفاده از اینترنت را برای کاربران خود فراهم آورده­اند (طبق جدول ۲)، نمی­توان انتظار داشت که با آمار بالایی در باب امکان استفاده از پایگاههای اطلاعاتی و اختصاص پسورد و رمز عبور برای کاربران، مواجه شویم. در مجموع کتابخانه ها در زمینه استفاده از اینترنت و پایگاههای اطلاعاتی بخصوص برای کاربران ضعیف هستند.

جدول ۶. فراوانی و در صد میزان استفاده از نرم افزارهای مختلف برای کارمندان

بر اساس جدول ۶ (تنظیم شده بر مبنای سوال ۵ پرسش نامه)، از بین ده نرم افزار مد نظر، بیشترین کاربردی که کارمندان از نرم افزارها دارند، متعلق به نرم افزارهای واژه پرداز و نرم افزارهای صفحه گستر است و پس از آن آنتی ویروس ها بیشترین میزان کاربرد را به خود اختصاص داده اند.

جدول ۷.فراوانی و درصد فراوانی امکان استفاده از نرم افزارهای مختلف برای کاربران

همانطور که در جدول ۷ (مستخرج از سوال ۵ پرسش نامه ) قابل مشاهده است، تنها امکان استفاده ازدو نرم افزار واژه پرداز و صفحه گستر در یکی از کتابخانه ها وجود دارد. با توجه به اینکه چهار نرم افزار مد نظر از جمله پر کاربرد ترین نرم افزار ها می باشند، انتظار می رود کتابخانه ها از امکانات بیشتری جهت بهرمندسازی کاربران خود از این نرم افزارها برخوردار باشند،  با این حال مشاهده میشود که درصد ناچیزی از کتابخانه ها امکان بهره وری از این نرم افزارها را برای کاربران خود تهیه کرده اند.

جدول ۸. فراوانی و درصد وجود ایستگاه کاری مخصوص معلولان در کتابخانه ها

بر اساس جدول ۸ (برگرفته از سوال ۶ پرسش نامه)، تنها در یکی از کتابخانه های عمومی شهرکرد، برای معلولین امکان استفاده از تجهیزات کتابخانه ای و فناوری ها فراهم آمده است.

جدول ۹.فراوانی و درصد ارائه آموزش برای آشنایی کاربران، کتابداران و کارکنان با فناوری ها در کتابخانه ها

طبق جدول بالا که بر اساس سوالات ۷و۸ پرسش نامه تنظیم شده است، نیمی از کتابخانه ها در زمینه برگزاری آموزش هایی جهت آشنایی کاربران ، کارمندان و کارکنان کتابخانه، فعال هستند.

جدول۱۰.عوامل تاثیر گذار بر گردآوری فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها از نظرگاه کارمندان

با توجه به جدول۱۰(تنظیم شده بر اساس اطلاعات مستخرج از سوال ۹ پرسش نامه) از نظر کارمندان تاثیر گذارترین عوامل در گرد آوری تکنولوژی های اطلاعاتی در کتابخانه ها ،کیفیت تکنولوژی های موجود و دسترسی مناسب و کافی به نرم افزارها و سخت افزارهااست. (پاسخ سوال اساسی شماره۳)

جدول۱۱. موانع بر سر راه استفاده از اینترنت در کتابخانه ها از دیدگاه کارمندان

با توجه به جدول ۱۱( تنظیم شده بر اساس سوال ۱۰ پرسش نامه)، از نظر کارمندان مهمترین مانعی که بر سر راه ورود و استفاده از فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها وجود دارد، کمبود بودجه است. پس از آن به ترتیب عواملی مانند ناکار آمدی خدمات تلفن محلی،کمبود مهارتهای کارمندان در استفاده از فناوری های اطلاعاتی، عدم پشتیبانی مدیریت کتابخانه، هزینه استفاده از خط تلفن برای کاربران، و کمبود بودجه برای حمایت و تداوم استفاده از فناوری های اطلاعاتی از نظر کارمندان حائز اهمیت دانسته شده اند. (پاسخ سوال اساسی شماره۴ )

جدول۱۲. مهارتهای کارمندان در حوزه های مختلف استفاده از فناوری های اطلاعاتی

 بر اساس جدول ۱۲ که از سوال ۱۱ پرسش نامه برگرفته شده است، بیشترین میزان مهارت کارمندان، در استفاده از موتورهای جستجوی وب، برآورد می شود، پس از آن در اسکن کردن تصاویر و استفاده از نرم افزارMicrosoft Word  بیشترین میزان مهارت را دارند. در استفاده از فیلتر ها ۲۲.۲ درصد کارمندان خود را بی مهارت دانسته اند، که این بالاترین آمار بی مهارتی است که کارمندان اعلام کرده اند.(پاسخ سوال فرعی شماره۱)

جدول ۱۳. مهارت کارمندان در ارائه خدمات آموزشی به کاربران

طبق جدول ۱۳ که بر اساس سوال ۱۲ پرسش نامه تنظیم شده، بیشترین میزان مهارت آموزشی کارمندان در ارائه آموزش استفاده از فهرست کتابخانه به کاربران است، در سایر ارائه خدمات آموزشی نیز مهارت ها یکسان برآورد می­شود.(پاسخ سوال فرعی شماره۲)

جدول ۱۴. موانع موجود بر سر راه فراهم آوری آموزش های تکنولوژیکی برای کارمندان

چنانچه در جدول ۱۴(برگرفته از سوال ۱۳ پرسش نامه) قابل مشاهده است، از نظر کارمندان مهمترین مانع موجود بر سر راه فراهم آوری آموزش های تکنولوژیکی، کمبود بودجه آموزشی است. پس از این مورد، عدم ارائه آموزش های متناسب با نیاز کارمندان به عنوان مهمترین مانع معرفی شده. (پاسخ سوال اساسی شماره۵)

جدول۱۵.در صد فراوانی مشارکت کارمندان در کلاس های آموزش تکنولوژیکی طی ۱۲ ماه گذشته

اطلاعات موجود در جدول ۱۵که بر اساس سوال ۱۴ پرسش نامه تنظیم شده، حاکی از این است که کارمندان در کلاس های آموزش تکنولوژیکی طی ۱۲ ماه گذشته مشارکت چندانی نداشته اند و بیشترین در صدها نشان دهنده عدم شرکت آنها در کلاس های آموزشی است.

بحث و نتیجه گیری:

مواردی که از بخش توصیفی نتیجه گیری می شود عبارتند از:

۱- از بین تجهیزات تکنولوژیکی سخت افزاری و نرم افزاری (فناوریهای اطلاعاتی) که حضور و استفاده از آنها در کتابخانه های مذکور مورد بررسی قرار گرفته ، بیشترین  فناوری ها برای استفاده کارمندان تعبیه گردیده و به نیاز کاربران به کاربرد این فناوری ها چندان توجهی مبذول نگردیده، این در حالی است که رسالت کتابخانه ها پاسخ گویی به نیاز های مراجعان خود در راستای تحقق اهداف فرهنگی، آموزشی و پژوهشی است.(جداول ۱،۲،۳،۶،۷)

۲- کتابخانه های عمومی مذکور از کارایی لازم، در زمینه فراهم آوری امکان بهره وری معلولین از امکانات کتابخانه ای، برخوردار نیستند. (جدول۸)

۳- با توجه به جداول۱۴ و۱۵، امکان بهره وری بهینه از فرصت های آموزش تکنولوژیکی برای کارمندان کتابخانه ها موجود نمی باشد.

۴- کارمندان کتابخانه های مد نظر، تاثیر گذار ترین عوامل در گرد آوری تکنولوژی عای اطلاعاتی در کتابخانه ها را ، دسترسی کافی و مناسب به سخت افزارها و نرم افزارها و کیفیت تکنولوژی های موجود می دانند. (جدول۱۰)

۵- از نظرگاه کارمندان، مهمترین مانع بر سر راه استفاده از اینترنت در کتابخانه ها، کمبود بودجه است. (جدول۱۱)

۶- اکثریت کارمندان کتابخانه های مذکور، مهارت خود در استفاده از موتورهای جستجوی وب را در مقایسه با سایر فناوری ها در بالاترین سطح برآورد کرده اند. (جدول۱۲)

۷- بیشترین تعداد کارمندان کتابخانه ها، در ارائه آموزش استفاده از فهرست کتابخانه به کاربران ، خود را کاملا ماهر ارزیابی کرده اند.(جدول ۱۳)

با توجه به نتایج بدست آمده از بخش توصیفی، پیشنهادهای زیر را می توان ارائه داد.

پیشنهادهای اجرایی:

به منظور بالا بردن کیفیت خدمات ارائه شده بر مبنای فناوری های اطلاعاتی، در کتابخانه های مذکور و کاهش فاصله بین رسالت های کتابخانه ها و خدماتی که بر مبنای فناوری های اطلاعاتی ارائه می شود، پیشنهاد های ذیل مطرح می گردد:

۱- با توجه به اینکه اکنون در عرصه آموزش و پژوهش، علاوه بر کتابها ، استفاده از پایگاه های اطلاعاتی نیز رونق یافته است و روز به روز بر میزان استفاده و نیاز به کاربرد آنها افزوده می شود ، و همچنین کاربران کتابخانه ها بخصوص کتابخانه های عمومی انتظار دارند نیاز های پژوهشی و آموزشی خود را از طریق کتابخانه ها رفع کنند، بنابراین بر کتابخانه ها لازم است که بیش از این در زمینه فراهم آوری امکان بهره­وری کاربران از  اینترنت و پایگاههای اطلاعاتی و نرم افزارهای پر کاربرد فعالیت کنند تا بتوانند در راستای رسالت اصلی خود که توجه به  نیازهای کاربران است گام بردارند. از آنجا که طبق نظر کارمندان کتابخانه های مذکور، کمبود بودجه برای حمایت و تداوم استفاده از فناوری های اطلاعاتی، مهم ترین مانع بر سر راه استفاده از فناوری های اطلاعاتی در کتابخانه ها است(برگرفته ازجدول ۱۱)، لذا پیشنهاد می شود که متصدیان تخصیص بودجه در کتابخانه ها توجه بیشتری را به تامین امکان استفاده از این فناوری ها مبذول دارند.

۲- نظر به اینکه دنیای کنونی دنیای رخداد تغییرات سریع است و فناوری های اطلاعاتی نیز از این جریان مستثنی نیستند، همچنین همواره شاهد ورود فناوری های جدید در عرصه اطلاعات هستیم، و از طرف دیگرکتابداران از جمله افرادی هستند که میتوانند بیشترین میزان استفاده از این فناوریها راجهت پاسخگویی به کاربران کتابخانه  به عمل آورند؛ لذا لازم است کتابداران همواره از نحوه استفاده از فناوری ها آگاهی داشته و آماده پاسخ گویی به کاربران خود در این زمینه باشند. اما بر اساس جدول ۱۵ این پژوهش کتابداران کتابخانه های عمومی شهرکرد طی ۱۲ ماه گذشته در کلاس های آموزشی، مشارکت چندانی نداشته اند و از طرفی این کتابداران مهمترین مانع موجود بر سر راه فراهم آوری آموزش های تکنولوژیکی برای کارمندان را،کمبود بودجه آموزشی معرفی کرده اند. لذا پیشنهاد می شود:

–        اولا طرح های آموزشی متناسب با شرایط، نیازها و برنامه کاری کارمندان در نظر گرفته شود.

–         ثانیا بودجه آموزشی بیشتری از جانب متصدیان تخصیص بودجه به این طرح ها اختصاص داده شود.

۳- با توجه به نتایج بدست آمده در مورد فناوری های اطلاعاتی موجود در کتابخانه ها و امکان استفاده از آن برای کاربران (جدول ۲)، کتابخانه ها در زمینه گرد آوری فناوری های اطلاعاتی برای استفاده کاربران ضعیف عمل کرده اند. بنابراین راهکارهای زیر جهت بهبود وضعیت موجود ارائه می شود:

–        ایجاد وب سایت در کتابخانه ها و امکان آگاهی از منابع کتابخانه ها و اطلاع رسانی در مورد کتب و امکانات جدید در کتابخانه با استفاده از اینترنت؛

–        ایجاد امکانات اینترنت رایگان برای محققان و پژوهشگران و دسترسی به منابع آنلاین برای کاربران عادی وجذب در آمدهای حاصل از آن جهت هزینه ای کتابخانه ها؛

–        شبکه های شدن کتابخانه های عمومی و از بین بردن محدودیت های زمانی و مکانی؛

–        امکان استفاده از سی دی و دی وی دی های روز آمد در باره مسائل و علوم جدید و اطلاع رسانی در مورد این منابع.

–         آموزش کاربران به منظور افزایش مهارت آنها در به‌کارگیری سیستمهای موجود و همچنین سیستمهای فناوری اطلاعات جدید. این موضوع سبب افزایش بهره وری ابزارهای فناوری اطلاعات خواهد شد؛

–        ارائه آموزشهای لازم به مدیران در خصوص سیستمهای فناوری اطلاعات، کاربردها، گزارشها و خروجی‌ها به منظور آگاهی بیشتر آنها در اعلام نیازهای اطلاعاتی خودشان؛

–        فرهنگ سازی بیشتر در بین مدیران و کارکنان و کاربران به منظور استفاده بیشتر از فناوری اطلاعات.

 

منابع و مؤاخذ:

رضائیان ، علی؛ تقی زاده، ابراهیم. (۱۳۸۶). بررسی تاثیر سیستم فناوری اطلاعات برای ارائه خدمات مطلوب در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، شماره چهارم، جلد۱۰.

موکهرجی ، ا. ک. (۱۳۷۵). تاریخ و فلسفه کتابداری. ترجمه اسد الله آزاد. مشهد : آستان قدس رضوی.

 ابرامی، هوشنگ. (۱۳۷۸). شناختی از دانش شناسی. تهران: نشر کتابدار.

عطاران ، محمد. (۱۳۸۳). فناوری اطلاعات بستر اصلاحات در آموزش و پرورش. تهران: موسسه توسعه فناوری آموزشی مدارس هوشمند، ص ۱۷.

عطاران ، محمد. (۱۳۸۲). مجموعه مقالات چهارمین همایش تحقیق و توسعه، تهران: سبزان، ص ۹.

محمد بیگی، فاطمه ؛ حسن زاده، محمد. (۱۳۸۸). ارزیابی خدمات کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور در شهر قزوین با استفاده از ابزار لیبکوال. پیام کتابخانه ، ۱۵(۱)،۷-۲۹.

درخشان، مریم السادات. (۱۳۸۴ ). ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

کاظم پور، زهرا. (۱۳۸۵). ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه های فنی و مهندسی دولتی شهر تهران با استفاده از مدل لیبکوال. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تهران، تهران.

نجفقلی نژاد، اعظم. ( ۱۳۸۶). ارزیابی کیفیت خدمات کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت مدرس با استفاده از مدل لیبکوال . پایان نامه کارشناسی ارشدکتابداری و اطلاع رسانی ، دانشگاه تربیت مدرس ، تهران.

شیروانی نیا، زهرا. (۱۳۸۸) ” آینده فناوری در کتابخانه ها: فرصت ها و چالش ها” دسترس پذیر در:

http://www.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1136

Nagi Reddy,Y .; Ali,Yakob. (2006). Information technology based services in a university library: A user satisfaction survey. Annals of library and information studies. Vol.53, March 2006, pp.15-17

Hitchingham, Eileen E.;Kenney, Donald. (2002). Extracting meaningful measures of user satisfaction from LibQUAL+TM for the University Libraries at Virginia Tech. Performance Measurement and Metrics, ۳(۲),۴۸ – ۵۸

Dole, Wanda. (2002). LibQual+(TM) and the Small Academic Library. Performance Measurement and Metric, ۳(۲), ۸۵ – ۹۵.

Probst, L. (2004). Penn State Libraries: LibQual survey executive summary November. Retrieved 10 March, 2007, retrieved from http://www.libraries.psu.edu/publicservices/reports/LibQual 2004

Executive Summary.pdf

---