وضعیت ارائه خدمات الکترونیکی در کتابخانه های عمومی استان لرستان

چکیده

هم زمان با رشد تکنولوژی ها، کتابخانه ها تلاش کرده اند خود را با این پیشرفت ها همگام بسازند و با تغییر خدمات از شکل سنتی به صورت الکترونیکی، نیازهای مراجعین خود را با سیاست هایی که مربوط به فن آوری های جدید می شود، منطبق سازند و از مزایای تکنولوژی اطلاعات بهره مند شوند.  این پژوهش درصدد است وضعیت خدمات الکترونیکی را در کتابخانه های عمومی استان لرستان  مورد بررسی قرار دهد و با توجه به شرایط موجود به پیش بینی  وضعیت آینده خدمات الکترونیکی کتابخانه های عمومی این استان بپردازد. روش پژوهش پیمایش توصیفی است و برای گردآوری داده ها از مصاحبه استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش کتابخانه های عمومی استان می باشند. ۳۲ کتابخانه عمومی در استان لرستان موجود باشد که به صورت تصادفی ۱۰ عدد از این کتابخانه ها انتخاب شد و  با مسئولین این کتابخانه ها برای بررسی وضعیت کنونی و آینده خدمات الکترونیکی در این کتابخانه ها مصاحبه شد.  نتایج پژوهش نشان داد کتابخانه های عمومی استان لرستان فقط سه نوع از خدمات الکترونیکی مورد نظر در این پژوهش شامل اینترنت، فهرست رایانه ای، پایگاه های اطلاعاتی را ارائه می نمایند. ولی با توجه به امکانات بالقوه ای که این کتابخانه ها دارند پیش بینی می شود در آینده می توانند تمام خدمات الکترونیکی مورد نظر در این پژوهش را ارائه نمایند.

کلید واژه ها

خدمات الکترونیکی ، کتابخانه های عمومی، کتابخانه های عمومی استان لرستان

 مقدمه

عصری که در آن زندگی می کنیم، عصر اطلاعات نام دارد. در جهان امروز اطلاعات عامل اصلی و زیربنای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها به شمار می آید و نقش مهمی در زمینه فعالیت های انسانی ایفا می کند. در عصر حاضر حجم اطلاعات تولید شده در تمام رشته های مختلف علمی به سرعت در حال افزایش است و همگام با افزایش حجم اطلاعات، تجهیزات الکترونیکی و رایانه ای نیز پیشرفتی بسیار سریع دارد و بشر هر روز بیش از پیش شاهد پیشرفت هایی در فناوری رایانه و ارتباطات راه دور و در نهایت فناوری اطلاعات می باشد.

سابقه اولین کاربردهای فناوری اطلاعات در کتابخانه ها به دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ باز می گردد. در ابتدا هدف از کاربرد این فناوری، خودکار کردن فرایندهای عملیاتی کتابخانه ها بود. این تغییرات، تنها فرایندهای دستی انجام کارها را کارآمدتر و سریع تر نمود  و به کنترل هزینه های آنها کمک می کرد. شاید بزرگ ترین موفقیت این دوره که تا اوایل دهه ۱۹۸۰ نیز ادامه داشت، ایجاد نظام های مشترک فهرست نویسی بود. در این دوره به دلیل خریداری هم زمان برخی از کتاب ها از سوی بسیاری از کتابخانه ها، نیازی وجود نداشت که هر کتابخانه نیروی کار متخصصی را برای فهرست نویسی مستقل کتابها اختصاص دهد، لذا، گروهی از کتابخانه ها شروع به استفاده از پایگاه های اطلاعات بزرگ و متمرکز فهرست نویسی کردند. این نظام ها زمینه مهمی را برای استفاده از کامپیوترها و شبکه های کامپیوتری فراهم آورد و راه را برای دیگر کاربردهای کلیدی این فناوری در جامعه کتابخانه ها در دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ بازکرد، و موجب صرفه جویی مالی و استفاده بهینه از نیروی انسانی در کتابخانه ها گردید.

از آن زمان خدمات کتابخانه ها نیز به همراه دیگر ابعاد آنها دستخوش تحولات زیادی گردید و خدمات جدیدی در کتابخانه ها پدید آمدند. ارائه خدمات الکترونیکی در کتابخانه ها یکی از دستاوردهای تکنولوژی اطلاعات می باشند که کتابخانه ها را در ارائه و انتقال سریع تر، دقیق تر و صحیح تر اطلاعات به استفاده کنندگان یاری می نمایند(علیجاتی، دهقانی، ۱۳۸۵،  ص. ۲۹-۲۸).

خدمات الکترونیکی باعث می شوند کاربران با اطمینان از صحت و سرعت، سطوح دسترسی بیشتری به منابع داشته باشند و استفاده از منابع در قالب های متفاوت و چند رسانه ای برای آنها ممکن باشد. به علت اهمیت صحت و سرعت دسترسی به اطلاعات مورد نیاز برای کاربران،  خدمات الکترونیکی می تواند امکان دسترسی به منابع روزآمد را در حداقل زمان و با کیفیتی قابل اعتماد فراهم آورد.

کتابخانه های عمومی مخزن و پایگاه ذخیره اطلاعات به اشکال مختلف و بر روی محمل های گوناگون هستند. اگر این نوع کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی بتوانند به طور موثر و بهینه عمل کنند، باعث به وجود آمدن زمینه رشد و توسعه کشور می شوند.

در زمان حاضر، دلایلی وجود دارد که بیش از گذشته استفاده از فن آوری های اطلاعات و ارتباطات را در کتابخانه های عمومی ضروری می سازد. افزایش رو به رشد کاربران، نیاز بیشتر به استفاده از مواد کتابخانه ای در داخل و خارج از کتابخانه ها، رشد میزان مواد منتشر شده، تغییر ماهیت مواد اطلاعاتی( به معنی استفاده بیشتر از لوح های فشرده، مجلات الکترونیکی، و پایگاه های اطلاعات پیوسته)، و توسعه کامپیوترهای جدید و ارزان تر، تنها بخشی از دلایلی هستند که استفاده از فن آوری های اطلاعات در کتابخانه ها را ضروری می سازند.

به دلیل اهمیت خدمات الکترونیکی در کتابخانه های عمومی، بنابرآنچه گذشت، لازم است وضعیت ارائه خدمات الکترونیکی مورد بررسی قرار گیرد.همچنین با توجه به اینکه پژوهش حاضر در سطح کتابخانه های عمومی استان لرستان صورت گرفته و اغلب کتابخانه های عمومی استان های مختلف کشور در یک سطح می باشند،  نتایج تحقیق می تواند مبنایی برای برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کتابخانه های عمومی سایر استان ها شود.

پرسش های اساسی پژوهش

بر مبنای مسأله و اهداف پژوهش، این تحقیق درصدد پاسخ گویی به پرسش های زیر است:

۱-    در کتابخانه های مورد بررسی خدمات الکترونیکی ارائه شده کدامند؟

۲-    استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی از چه محل هایی مقدور است؟

۳-    استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی برای چه کسانی امکان پذیر است؟

۴-    زمان مجاز برای استفاده از خدمات الکترونیکی برای هر کاربر به چه میزان است؟

۵-    برای استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی از چه راه هایی آموزش داده می شود؟

پیشینه پژوهش

حیدری (۱۳۸۳) در تحقیق با عنوان ” بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در ایران” در رابطه با وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ایران نشان داد که ۵/۵۷ درصد از کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ایران از خدمات تحویل مدرک بین المللی استفاده کرده اند و ۵/۹۷ درصد از این مراکز هم در زمینه خدمات تحویل مدرک در داخل کشور فعالیت داشته اند. در بین کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی داخلی، ۸/۵۸ درصد از مرکز تأمین مدرک کتابخانه بریتانیا استفاده کرده اند در حالی که پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران با تأمین مدرک برای ۳۹ درصد از کتابخانه های داخلی بیش ترین خدمات را در بین مراکز داخلی تأمین مدرک ارائه نموده است. همچنین مشخص شد ۷/۴۲ درصد از کتابخانه های از سیستم پست برای جابجایی مدارک بهره برده اند و مقالات مجلات با ۳/ ۶۱ درصد بیش ترین درخواست را در بین منابع اطلاعاتی مورد استفاده به خود اختصاص داده اند.

بررسی فوق نشان می دهد که همکاری بین کتابخانه ای در ایران از رشد اندکی برخوردار بوده است و تحقیقاتی که در خارج از کشور صورت گرفته و نیز طرح های اجرا شده در این حوزه، ضرورت استفاده از این گونه خدمات و تأثیر فن آوری های نوین اطلاعاتی بر آن را نشان می دهد.

داودی(۱۳۸۶) در پایان نامه خود با عنوان “امکان‌سنجی ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه‌های دانشگاهی شهر یزد” نشان می دهد که استفاده از فناوری اطلاعات برای گردآوری، پردازش، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات شفاهی و تصویری و نوشتاری در حد متوسط در این کتابخانه‌ها است. همچنین مشخص می شود که کتابخانه‌های دانشگاهی مورد نظر از اینترنت و امکانات آن در حد متوسط معادل ۴۱ درصد برای ارائه خدمات مرجع استفاده می‌کنند. یافته‌های دیگر تحقیق حاکی از آن است که معادل ۶۵ درصد کتابخانه‌ها از تلفیق خدمات مرجع سنتی و الکترونیکی برای ارائه خدمات مرجع استفاده می‌کنند. همچنین کتابخانه‌های فوق از پست الکترونیکی برای فراهم‌آوری منابع، مبادلات مالی، دریافت نیازها و درخواستها از کاربر، خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات، تحویل مدرک و آکاهی‌رسانی جاری استفاده چندانی نمی‌کنند و استفاده از ویدئو کنفرانس و اتاق گفتگوی دیجیتال نیز به عنوان ابزارهای ارتباطی مرجع در کتابخانه‌های موردنظر کاربردی ندارند. از نظر نیروی انسانی ماهر در ارائه خدمات مرجع در حد متوسطی قرار دارند. از حمایت مالی سازمان مادر و مسئولین مربوطه و همچنین موافقت آنها با ایجاد و ارائه خدمات مرجع الکترونیکی برخوردار می‌باشند و در نهایت نیز کتابخانه‌های مورد بررسی مزایای خدمات فوق را تایید نمودند.

انجمن کتابخانه های امریکا[۲] (۱۹۹۷) در تحقیقی با عنوان ” بررسی خدمات الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی” نه دسته از خدمات الکترونیکی یعنی : فهرست های عمومی الکترونیکی، پایگاه های مرجع الکترونیکی، مجلات الکترونیکی، امانت الکترونیکی، خدمات اینترنتی، نرم افزار و سخت افزار کامپیوتر، فناوری برای معلولان، خدمات تحویل مدرک و دیجیتالی کردن که توسط کتابداران دانشگاهی ارائه می شوند، را مورد مطالعه قرار داده اند..

نتایج نشان می دهد که دانشکده هایی که مدرک دکتری ارائه می دهند بیشترین خدمات الکترونیکی را دارند، پس از آن دانشکده های کارشناسی ارشد و کارشناسی و دانشکده های هنر به ترتیب بیشترین خدمات الکترونیکی را ارائه می دهند. فهرست های عمومی الکترونیکی و پایگاه های مرجع الکترونیک در بیشتر مراکز وجود دارند. بررسی همچنین نشان می دهد که کتابداران دانشگاهی انتظار افزایش بودجه برای خدمات الکترونیکی را دارند.

موریس و بلاگ[۳] (۱۹۹۸) در پژوهشی با عنوان ” خدمات تحویل مدرک جاری در کتابخانه های دانشگاهی انگلستان” به بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در کتابخانه های انگلستان پرداخته اند. آن ها تحقیقات خود را که در سه حوزه مجموعه کتابخانه و درخواست های امانت بین کتابخانه ای، خدمات تحویل مدرک و کیفیت خدمات تحویل مدرک انجام داده اند به تمام نهادهای دانشگاهی انگلستان ارسال نمودند. در مجموع ۱۶۵ پرسشنامه دریافت شد که نشانگر نرخ پاسخ برابر ۶۰ درصد بود. نتایج این پژوهش نشان داد که استفاده از خدمات امانت بین کتابخانه ای بستگی به اندازه کتابخانه و مقدار مجموعه آن دارد. اکثر کتابخانه های مورد بررسی از نرم افزار امانت بین کتابخانه ای استفاده می کردند و تمام آن ها از مرکز تأمین مدرک کتابخانه بریتانیا به صورت مرتب بهره می بردند که نشانگر تسلط غالب این مرکز بر خدمات تحویل مدرک در انگلستان است. همچنین اکثر فعالیت های امانت بین کتابخانه ای همانند روش های درخواست مدرک از کتابخانه و ارائه گزارش پیشرفت کار و تحویل مدرک به کاربر هنوز به صورت سنتی و از طریق پست انجام می گیرد در حالی که ارسال درخواست ها از کتابخانه به تأمین کنندگان مدرک عمدتا الکترونیکی است.

شالینگ[۴] (۲۰۰۶) در تحقیقی با عنوان ” بررسی و تجزیه تحلیل استفاده جاری از منابع الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاهی” نشان می دهد که نزدیک به نیمی از بررسی شوندگان از منابع الکترونیکی دانشگاه راضی اند. در حال حاضر، اصلی ترین روش که بررسی شوندگان به مطبوعات دسترسی دارند در شکل ذخیره سنتی کتابخانه است. این نشان می دهد که منابع چاپی جایگاه مهمی دارند. همچنین کتاب الکترونیکی جایگزین کتاب چاپی نشده است، بنابراین ساختار ذخیره کتابخانه باید به شکل چاپی باشد. راهی که از طریق آن بررسی شوندگان دوست دارند به اطلاعات دسترسی پیدا کنند رفتن به صفحه خانگی یا اصلی[۵] وب سایت  کتابخانه است و این نشان می دهد که صفحه خانگی یا اصلی کتابخانه عامل مهمی برای عمومیت دادن خدمات و خدمت از بیرون کتابخانه است.

والتون[۶] (۲۰۰۸) در تحقیقی با عنوان ” بررسی تغییر استفاده از تحویل مدرک الکترونیکی در خدمات امانت بین کتابخانه ای” نشان می دهد که مؤسسات در حال افزایش استفاده از خدمات تحویل مدرک هستند. استفاده از این خدمات در کتابخانه های دانشگاهی رشد بسیار زیادی داشته است ولی در کتابخانه های عمومی که تقاضای کمی برای مقالات وجود دارد استفاده بسیار کمی داشته است. همچنین کتابخانه ها انتظار درخواست های آنلاین را دارند. و نیز تهیه کنندگان خدمات تحویل مدرک و استفاده کنندگان این خدمات، تحویل مدرک بی واسطه به استفاده کننده نهایی در آینده را ترجیح می دهند.

در یک جمع بندی از پیشینه های مطرح شده در می یابیم پژوهش هایی محدودی در داخل کشور درباره وضعیت ارائه خدمات الکترونیکی انجام شده است و آنها که به بررسی وضعیت ارائه خدمات پرداخته اند تنها یک یا دو نوع خدمت الکترونیکی خاص را بررسی کرده اند مانند پژوهش حیدری (۱۳۸۳).

اما در باب پیشینه های خارجی با پژوهش های متنوع تری از حیث موضوع و جامعه آماری روبرو هستیم. در این پژوهش ها فهرستی از خدمات الکترونیکی متفاوت در کتابخانه ها مورد بررسی قرار گرفته اند که آنها نیز بیشتر کتابخانه های دانشگاهی را بررسی کرده اند. در پژوهش حاضر وضعیت کلیه خدمات الکترونیکی در کتابخانه های عمومی استان لرستان مورد بررسی قرار گرفته است.

 یافته های مربوط به سوالات پژوهش

در این بخش به ارائه یافته های پژوهش به ترتیب سؤالات اساسی پژوهش پرداخته می شود. این یافته ها به طور مستقیم با سؤالات اساسی پژوهش در ارتباط هستند.

۱. یافته های مربوط به سؤال اول

در کتابخانه های مورد بررسی خدمات الکترونیکی ارائه شده کدامند؟

جدول۱ : خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های عمومی استان لرستان

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد در کتابخانه های عمومی استان لرستان اینترنت، فهرست های رایانه ای و پایگاه های اطلاعاتی ارائه می گردند.به عبارتی فقط ۳۷.۵ درصد از کل خدمات در این کتابخانه های عمومی ارائه می گردد. و با توجه به اینکه امکان ارائه این خدمات به صورت بالقوه در این کتابخانه ها وجود دارد،برای ارئه خدمات بهتر این کتابخانه ها می توانند سایر خدمات مطرح شده را نیز به خدمات خود در کتابخانه اضافه کنند.

۲. یافته های مربوط به سؤال دوم

استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی از چه محل هایی مقدور است؟

جدول۲ : محل دسترسی به خدمات الکترونیکی ارائه شده توسط کتابخانه های عمومی استان لرستان

نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد خدمات الکترونیکی ارائه شده در حال حاضر فقط از کتابخانه قابل دسترس می باشند و هیچگونه از کاربران نمی توانند از محل کار یا منزل به خدمات الکترونیکی ارائه شده دسترسی داشته باشند. از آنجا که همه کتابخانه ها نمی تواند به صورت شبانه روزی و همه روزه به مراجعان خود خدمت بدهد مگر آنکه متحمل هزینه های بسیاری شود و نیز این مسئله واضح است که نیاز به مطالعه برای بسیاری از افراد در روزهای غیر اداری لازم و اجتناب ناپذیر است، بنابراین کتابخانه های عمومی باید بتواند محل دسترسی به خدمات را توسعه دهد تا کاربران بتوانند از بیرون از کتابخانه نیز به این خدمات دسترسی داشته باشند.

۳. یافته های مربوط به سؤال سوم

استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی برای چه کسانی امکان پذیر است؟

جدول ۳ :  استفاده کنندگان از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مرکزی مورد بررسی

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های عمومی استان لرستان فقط برای اعضاء و کارکنان همان کتابخانه مقدور می باشند. اما برای سایر افراد (افرادی که از دیگر مراکز آموزشی تقاضای ارائه خدمات دارند) استفاده از هیچ کدام از خدمات الکترونیکی ارائه شده مقدور نمی باشند. از آنجا که وقتی یک کتابخانه خدمات محور باشد مهم نیست که مجموعه اش چقدر غنی است مهم این است که هر آنچه را دارد با شیوه های مختلف خدمت رسانی در اختیار مراجعان و افرادی که به این اطلاعات نیاز دارند قرار دهد بنابراین کتابخانه های عمومی استان لرستان می تواند خدمات خود را گسترده تر کرده و به افراد غیر عضو نیز ارئه خدمت نماید.

 ۴. یافته های مربوط به سؤال چهارم

زمان مجاز برای استفاده از خدمات الکترونیکی برای هر کاربر به چه میزان است؟

جدول۴ : زمان مجاز برای استفاده از خدمات الکترونیکی  برای هر کاربر در کتابخانه های مورد بررسی

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد اعضاء کتابخانه های عمومی استان لرستان برای استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده هیچگونه محدودیتی ندارند و می توانند بطور  دلخواه از خدمات الکترونیکی ارائه شده به هر میزان استفاده نمایند. بنابراین اعضاء از نظر زمان  برای استفاده از خدمات الکترونیکی محدودیتی ندارند و می توانند تا برطرف شدن کامل نیاز اطلاعاتی شان از این خدمات استفاده نمایند. البته، در فرایند تعیین زمان مجاز  برای استفاده از خدمات الکترونیکی در کتابخانه های عمومی باید امکانات کتابخانه نیز در نظر گرفته شود زیرا ممکن است با تعیین زمان نامحدود برای استفاده از این خدمات به علت امکانات کم کتابخانه، مثلا تعداد محدود کامپیوتر در کتابخانه، و استفاده بیشتر بعضی، افراد دیگر از امکان استفاده از این خدمات محروم شوند.

 ۵. یافته های مربوط به سؤال پنجم

برای استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی چه آموزش هایی داده می شود؟

.

جدول ۵: راه های آموزش به کاربران برای استفاده از خدمات الکترونیکی ارائه شده در کتابخانه های مورد بررسی

نتایج حاصل از پژوهش نشان داد در کتابخانه های عمومی استان لرستان از آموزش هایی از جمله  کارگاه ها و کلاس های آموزشی استفاده از خدمات الکترونیکی و سایر موارد مانند تهیه برگه های راهنمای استفاده از خدمات الکترونیکی استفاده شده است. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ابعاد مختلف سبب شده است تا هر روز کاربرد نوینی از این فناوری در قالب و شکل جدیدی پا به عرصه بگذارد و طیفی از خدمات گوناگون را در بر بگیرد. آنچه در این میان مهم به نظر می رسد، آشنایی کاربران با این خدمات است. به منظور آشنایی با فن آوری های جدید و استفاده بهینه از امکانات و تجهیزات الکترونیکی، آموزش کارببران بسیار ضروری به نظر می رسد بنابراین از آنجا که دوره های آموزشی ارائه شده کافی به نظر نمی رسند دوره های آموزشی بیشتری برای آشنایی و استفاده بیشتر از این خدمات لازم می باشد.

نتیجه گیری

     بر اساس نتایج حاصل از پژوهش کتابخانه های عمومی استان لرستان از نظر وضعیت ارائه خدمات الکترونیکی در وضع مطلوبی قرار ندارند. از آنجا که کتابخانه های عمومی نقش بسیار مهمی را در جوامع بر عهده دارند، استفاده از خدمات ذکر شده می تواند این نقش را پررنگ تر و مهم تر سازد.. هم چنین بهبود عملکرد کتابخانه های عمومی و ارائه خدمات بهتر و کامل تر و با سرعت و دقت بیشتر به مردم می تواند در فهم و ارزش گذاری افراد نسبت به اطلاعات و خدمات اطلاع رسانی فراهم شده توسط کتابخانه تحول ایجاد کند و در نتیجه منجر به بهبود جایگاه کتابخانه های عمومی در افکار و اذهان عمومی شود. همچنین با توجه به امکانات بالقوه ای که در این کتابخانه ها وجود دارد برای استفاده از این خدمات باید تمهیداتی اندیشیده شود.

 پیشنهادات

• برگزاری دوره های آموزشی بیشتر جهت آشنایی با خدمات الکترونیکی.
• ارزیابی مداوم خدمات الکترونیکی کتابخانه و روز آمد سازی این خدمات در کتابخانه.
• افزایش تعداد رایانه ها در کتابخانه.
• تقویت امکانات سخت افزاری و نرم افزاری کتابخانه.
• قرار دادن امکان استفاده از خدمات الکترونیکی از بیرون از کتابخانه.

منابع

حیدری، غلام (۱۳۸۳). بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای در ایران.     فصلنامه علوم اطلاع رسانی، ۲۰ ( ۱و۲)، ۱۳- ۲۷.

داودی، فاطمه (۱۳۸۶). امکان‌سنجی ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه‌های دانشگاهی            شهر یزد. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال.

علیجانی، رحیم؛ دهقانی، لیلا (۱۳۸۵). بررسی روند تاریخی رشد و توسعه پایگاه های اطلاعاتی      پیوسته. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات، ۲۱ (۴)، ۶۵-۷۹.

American Library Association. (1997). Survey of electronic services in          Academic  Libraries. Academic Research Library, ۲۸(۱), ۶.

Shuling, Wu.(2006). Investigation and analysis of current use of                     electronicresources in  university libraries. Library Management,                  ۲۸(۱/۲), ۷۷- ۸۸.

Morris, Anne and Emma Blagg. (1998). Current document delivery                practicesin UK academic libraries. Library Management, ۱۹(۴), ۲۷۱-            ۲۸۰.

Walton, fudith. (2008). The changing use of electronic document delivery in         the inter- library loan service: a survey. Interlending & Document Supply, 36(1), 43- 56.

[۱] مسئول کتابخانه عمومی شهیدصارمی بروجرد

[۲]. ALA

[۳]. Morris & Blagg

[۴]. Shuling

[۵]. homepage

[۶]. Walton