این مطلب ترجمه‌ای است از مقاله‌ای به قلم Nuria Lloret Romero که در اینجا قابل مشاهده است
چکیده
هدف : اضافه کردن فرمت های دیجیتال همچون مجله های تخصصی و کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها منجر به تغییرات عظیم در مدیریت و فرایند مطالعه ، کاربر ، ناشر ، توزیع کننده ، فروشنده کتاب ، نویسنده و روش هایی شده است که از طریق آنها کتابخانه ها برنامه ریزی و مدیریت می گردند . این مقاله بر این موضوعات تاکید دارد .
طرح / روش / رویکرد : این مقاله به بررسی اجرای کتابهای الکترونیکی و موضوعات مرتبط با آنها می پردازد که نه تنها در حوزه آنها است بلکه به دیگر بخش ها هم مربوط می شود . در این مقاله از منابع متعدد استفاده شده است تا نتایج بهتری نه تنها در زمینه اقتصادی ارائه شود بلکه موجب بهبود کیفیت خدماتی گردد که کتابخانه ها یا مراکز اسناد و مدارک ارائه می دهند .
یافته ها : نه تنها به حفظ فضا در کتابخانه ها کمک می کند بلکه وضعیت جدیدی را ایجاد می نماید و در آن اطلاعاتی مصرف گردد که کتابخانه ها باید تا حد ممکن آنها را بپذیرند و تقاضای کاربران در این ارتباطات را افزایش دهند . همه موارد بیان شده موجب ایجاد تغییر در مدیریت اقتصادی کتابخانه ها می شوند .
ابتکار/ ارزش : این تغییرات باید قبل از تصمیم گیری و با توجه به خرید مجموعه کتابهای الکترونیکی و مدیریت و سازماندهی آن ارزیابی گردد که به طور غیر مستقیم بسیاری از فعالیت ها را با تغییر روبرو می سازد و موجب بهینه سازی در وقت شده و مجموعه های الکترونیکی منافعی را بهمراه دارد .
از فرمت دیجیتالی مجلات تخصصی تا کتابهای الکترونیکی :
کتابهای الکترونیکی در حقیقت مرحله دوم در تکامل انقلاب و انتقال دیجیتال هستند . گرچه اکنون حضور آنها در کتابخانه ها و سطح دانش کاربر پایین است اما توسعه مجموعه های خاص توسط ناشران ، پیشرفت در سیستم های توزیع آنلاین و بهبود خوانندگان الکترونیکی در این موقعیت رو به تغییر هستند و در عوض نتایج مهمی برای تولید و مصرف چنین موضوعات پیرامون ماهیت تکنولوژیکی دارند . در صورتیکه تغییر شفاف در استفاده از اطلاعات علمی در حقیقت نتیجه راه اندازی مجلات علمی در نمونه کتابهای الکترونیکی است و تغییر عظیمتر به توجه کاربران مربوط می شود . اضافه بر آن ، هنگامی که اطلاعات الکترونیکی به طور گسترده برای کاربران خاص در هر بخش وجود داشته باشد ، کتابهای الکترونیکی به سمت هر کاربر سوق پیدا می کند و موجب گسترش فضای لازم برای اقدامات دیگر می شود . جمعیت کنونی این پتانسیل را دارند تا از این ابزارها بهره بگیرند . مجلات علمی نیز اکنون با گستردگی هر چه تمام تر ایجاد شده اند . همکاری های لازم بین نشر الکترونیکی در فرایندهای علمی و ارتباطات منجر به ایجاد کتابخانه های تحقیقی شده است . به هر حال پاسخ و واکنش به کتابهای الکترونیکی و دیجیتال ترکیب گشته و مورد توجه بسیاری قرار گرفته است تا در کتابخانه ها ارائه شوند گرچه ممکن است هنوز هم سطح پذیرش کاربران پایین باشد .
این واکنش با توجه به فقدان ابزارهای خاص صورت میگیرد و امکان خواندن صفحات بیشمار اسناد را به راحتی میسر می نماید . البته اولین پرسشی که مطرح می شود آن است که به چه روش های کلیدی این مجموعه ها باید مدیریت شوند تا مناسب بوده و هزینه های کاربر بالقوه نسبت به این محصولات دیجیتالی کاهش پیدا کند ؟
مزیت های عمومی به صورت زیر است :
– دسترسی متعدد امکان پذیر است
– دسترسی مستمر در هر زمان و هر مکان
– تحویل آنی
– صرفه جویی در فضای قفسه های کتابخانه
– جلوگیری از آسیب ، گم شدن و دزدیده شدن
– بدون نیاز به حمل و نقل
– دسترسی به منابع نایاب
به هر حال برخی اشکالات هم وجود دارند :
– هزینه خوانندگان کتابهای الکترونیکی
– اشکالات در دسترسی به کامپیوتر و اینترنت
– مقاومت به تغییر در عادت های مطالعه
– فقدان دانش لازم سخت افزاری و نرم افزاری
برای بررسی موضوع و تاکید بر فرایندهای کار در کتابخانه ها و موضوعات مرتبط با مجموعه های الکترونیکی ، تلفیق کتابهای الکترونیکی در کتابخانه دارای مفاهیمی برای سه ناحیه فرایند و خدمات است:
۱- خرید خدمات
۲- خدمات برنامه ریزی سازمان
۳- خدمات گردش مجموعه
خریدها :
کتابدارهای زیادی طی یک دهه گذشته توانسته اند در زمینه مدیریت منابع الکترونیکی و ابعاد مختلف آن تجربه کسب کنند گرچه با چالش های جدیدی در زمینه کتابهای الکترونیکی در کتابخانه ها مواجه شده اند. مدل بازرگانی برای دستیابی کتابهای الکترونیکی از طریق تعریف یک مرحله با پیشنهاداتی صورت میگیرد همچون ایجاد قیمت بالاتر برای کتابخانه ها و یا ضرر و زیان فروش . گرچه قیمت کتابهای چاپ شده برای مشتری یکی است اما ورود کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها منجر به تغییراتی شده است چرا که آنها باید برای استفاده متعدد از منابع مبالغ بیشتری بپردازند . مدل دیگر ، خرید نسخه کتابها را پیشنهاد می دهد که حق الزحمه مجوز هر زمان لازم باید پرداخت شود و هزینه های چاپ و غیره نیزباید لحاظ گردد . در کل ، مدل های بازرگانی بین تعداد دسترسی ها موجب ایجاد تکنولوژی های جدید گردیده است و محدودیت هایی را نیز ایجاد نموده تا ناشران منافع خود را از دست ندهد . در مدلهای بازاریابی کتابهای الکترونیکی ، ابعاد خاص نسبت به خصایص فردی نویسنده موضوعات واکنش نشان میدهد و اخطار ناشران به خطرات این نوع فرمت در بخش های مختلف بازرگانی مشخص گردیده است .
خرید بسته ای یا انتخابی : ناشران عموما” هر دو انتخاب را امکان پذیر می کنند . خریدهای بسته ای مانع انتخاب آزاد کتابداران می شود گرچه تقاضا برای این نوع خرید بالا است چرا که هزینه کمتری را دارد اما ممکن است عدم تعادل در کتابها ایجاد شود چرا که در هر بسته کتابهایی وجود دارد که تقاضای کمتری دارند و این باعث تراکم کتابهایی می گردد که درخواست کننده کمتری دارند .
دسترسی به مجوز و تداوم در خرید : ناشران به خریداران خود این فرصت را می دهند تا کتابهای خود را به صورت مستمر تهیه کنند و یا مجوز دستیابی به کتابها را داشته باشند که این کار به طور سالانه تجدید می شود . هر انتخاب دارای مزایا و نقاط ضعف است : ابتدا مبحث قیمت است . نسخه اصلی همیشه گرانتر می باشد گرچه مبلغ اولیه هر سال پرداخت نمی شود و به هر حال ، انتخاب مجوز موجب می گردد تا به طور مستمر کتابها تجدید شوند .
ناشر در برابر عوامل توزیعی : یکی از ابعاد بحث انگیز بازاریابی کتابهای الکترونیکی ، بی واسطه بودن ارتباط بین ناشر و کاربر است که بر عوامل دیگر هم اثر می گذارد و اکنون در بازاریابی کتابهای الکترونیکی نیاز است تا فروشندگان کتاب و تویع کنندگان به نوعی ارتباط دست پیدا کنند . این عوامل باید مستقیما” توسط ناشر جایگزین شوند و نیاز به چهارچوب بازاریابی است مانند ناشرانی چون Amazon, Barnes & Noble و یا در اسپانیا ناشرانی چون Libranda, TodoeBooks, Leer-E and Luarna که از چندین ناشر کتابهای الکترونیکی می فروشند .
دسترسی تک کاربری دربرابر دسترسی چند کاربری : یکی از امتیازات فرمت های دیجیتال در مقایسه با کتابهای چاپ شده ، وجود سیستم چند کاربری اسناد طی یک زمان مشخص توسط افراد مختلف است . در نمونه های تک کاربری ، کتابها قرض داده می شوند ؛ گویی واحد فیزیکی می باشند و هر نسخه طی یک زمان به یک فرد داده میشود . این مسئله در استفاده از ابزار DRM (مدیریت حقوق دیجیتال ) ممکن است اما ظرفیت های اصلی فرمت های دیجیتال را محدود می کند . در کل ، ناشران علمی کمتر از DRM استفاده می کنند . در مواقعی که بودجه تعیین می شود و یا در مورد مجلات الکترونیکی ، خرید جمعی پیشنهاد خوبی است گرچه ویژگیهای خاص کتابهای الکترونیکی باید در نظر گرفته شوند . بر این اساس ، ائتلاف کتابخانه برای کتابهای الکترونیکی خط مشی خاصی را تعریف میکند که بر اساس نیازهای کاربر ، تحلیل محتوی و توسعه چهارچوب این ائتلاف است . نقش آنها در توسعه خطوط بازرگانی – که مصلحت کتابخانه ها و نیازهای کاربران را مورد توجه قرار میدهند – باید فعالتر باشد .
برنامه ریزی و خدمات سازمان :
دو روش سازماندهی کتابهای الکترونیکی باید مورد توجه قرار گیرد : تلفیق و یکپارچه ساختن موضوعات در OPAC کتابخانه ها و مشاوره آنها از چهارچوب ناشران . امتیاز مورد دوم این است که آنها کاربران را مجبور می کنند تا به جستجوی عناوین مجلات و کتابها بپردازند و یا به طور جداگانه در جستجو باشند . اضافه بر آن ، یکپارچگی در فهرست بندی کتابخانه موجب می شود تا هنگام جستجوی موضوعات تک انگاره ای منابع آسانتر بدست آیند و برخی تهیه کنندگان این منابع MARC کتابهای الکترونیکی با رکورد آزاد فراهم می کنند . به هر حال ، استفاده از هر دو روش ناسازگار نمی باشد . بر حسب نوع سازمان ، باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد که کاربرانی که قبلا” به دسترسی اینترنتی آشنایی داشته اند می خواهند اطلاعات را در سبک جستجوی گوگل قرار دهند و این نمونه دارای OPAC تخصصی است . بسیار مهم است تا توضیحات مناسبی برای metadata داشته باشیم تا کاربر بتواند عناوین موضوعاتی را که در نظر دارد بیابد . این مسئله شامل فعالیت بیشتر در ارتباط با توضیح و شرح کتابها است . زمان مشخصی مورد نیاز است تا کتابهای خریداری شده چاپی کتابخانه ها به نوع دیجیتالی تبدیل شوند و طی این زمان میتوان بهترین شرح مطالب را برای دسترسی آنها به کاربران نهایی ارائه داد . تغییر در پروفایل تخصصی از پیش هم محدودیت زمانی داشته و با استفاده از اینترنت می توان آنرا گسترده تر کرد اما جهانی شدن فعلی استفاده از منابع الکترونیکی نیازمند تخصص های مختلف است تا همه موارد با زمان لازم و با فعالیت های مناسب مدیریت شوند .
جریان مجموعه :
پیاده سازی و اجرای خدمات جدید نیازمند طرح ارتقا از طریق کانالهای مختلف است . مدیران کتابخانه ها به سرمایه گذاری در پیاده سازی این موضوعات جدید علاقه نشان داده که در آمارها این موارد منعکس شده اند . البته بودجه نیز باشد بهینه سازی شود .
وام یا قرض دادن کتابهای الکترونیکی در وضعیت سختگیرانه شامل تضمین کتابهای الکترونیکی در کاتالوگ یا چهارچوبی خاص است . در کتابخانه های عمومی ، گرایش به استفاده از چهارچوب های تلفیقی در وب کتابخانه ها است که اماکن طراحی و ساختاربندی تصویر موسسات را میدهد تا به صورت سفارشی نشان داده شوند . در امریکا ، شرکت پیشرو ، Overdrive است که برای استفاده در کتابخانه های عمومی نیویورک بسیار مشهور می باشد و به طور تقریبی ۱۸۳۰۰ عنوان الکترونیکی دارد که در مقایسه با کتابهای چاپی (که ۸۶۰۵۰۰ عنوان هستند ) تنها ۲% از کل کتابها را تشکیل میدهد . به هرحال ، ظهور فرمت های جدید دارای اثرات چشمگیر بر حسب تعداد کتابهای قرض گرفته شده است که از ۶۰۷۲۷۵ تعداد کتاب قرض گرفته شده در سال ۲۰۰۷ به ۱ میلیون تعداد در سال ۲۰۰۹ رسیده است.
تماشای یک کتابخانه همواره به معنی آن نیست که باید کتاب یا منبعی قرض گرفته شود بر این اساس دیدن یک وب سایت از منزل یا هر مکان دیگر تنها به کاربر این امکان را میدهد تا اطلاعاتی را تهیه کند و یا کتابهایی را برای استفاده در کامپیوتر دانلود نماید . کتابهای دانلود شده دارای سیستم DRM داخلی است که به صورت خودکار کتابها را از یک دستگاه و طی دوره ای مشخص و پس از تکمیل شدن ناپدید می سازد و بدان معناست که لازم نیست به کتاب بازگردیم و در نتیجه هیچ نوع جریمه ای برای دیرکرد عودت کتاب تعلق نمی گیرد .
بر اساس اطلاعات مقدماتی و اولیه ، استفاده از چنین چهارچوبی منجر به افزایش تعداد کسانی شده است که کتابهای الکترونیکی را به صورت امانت دریافت می کنند . به هرحال، مشکل آن است که نبود بازدیدکنندگان و در نتیجه نبود کتابخانه به صورت فیزیکی شاید محدودیت هایی را ایجاد کند . البته امتیازاتی هم اینگونه کتابخانه ها دارند و آن دائمی بودن خدمات است که ۲۴ ساعته بوده و کمتر دچار سرقت می شوند . بنابراین ، نیازی به جایگزینی آنها نیست و هزینه مرتبط با اصلاح نیز وجود ندارد .
علیرغم این امتیازات شفاف مشکلاتی هم وجود دارد که قابل رفع هستند مانند این مسئله که کتابهای الکترونیکی DRM بسیاری از امکانات ارائه شده توسط فرمت های دیجیتال را محدود می سازد ، مانند دسترسی چند کاربری . این بدان معناست که کتابهای الکترونیکی قرض داده می شوند گویی واحدهای فیزیکی هستند و تنها به یک کاربر و طی یک زمان قرض داده می شوند بنابراین کتابخانه ها باید اقدام به تهیه دو مجوز نمایند تا بتوانند دو نسخه از هر کتاب داشته باشند . کتابهایی که قرض داده می شوند ممکن است دیگر افراد هم بخواهند آنها را مطالعه کنند . افرادی که خواهان قرض گرفتن این کتابها هستند در نوبت می مانند تا برایشان ارسال گردد .
نتیجه گیری :
افزایش محبوبیت کتابهای الکترونیکی شامل تغییرات متعدد در تمام ابعاد و مرتبط با صنعت نشر و عادات استفاده کننده و خوانندگان است که از انتقال و تعریف مدل های بازرگانی بر اساس پیشنهاد مدل های نشر ، انتقال زنجیره تولید و تغییر در بازاریابی کتابها و خط مشی های قیمت گذاری تا توزیع درآمد و حفظ منافع گروه ها است . کتابخانه – به عنوان مدیر و تهیه کننده مطالب – با این عدم تعادلها که بر ابعاد مختلف مرتبط با مدیریت ، توسعه و طراحی خدمات جهت کسب همکاری با این نوع قالب جدید اثر می گذارند ؛ بیگانه نمی باشد . این انتقالها دارای مفاهیمی هستند که بر ارتباط بین ناشران و کتابخانه ها ، سازمان داخلی و توزیع فعالیت ها که برای اعضای کارکنان طراحی شده است و بر توسعه و طرح خدمات و ارتباط بین کاربر و کتابخانه اثر می گذارند . هنگام طراحی بودجه و تعریف پیشرفت ها در مدیریت اقتصاد کتابخانه و انتخاب بهترین مجموعه های کتابهای الکترونیکی ، همه ابعاد ذکر شده دارای اهمیت هستند چرا که امکان استفاده مطلوب و گسترش کاربران کتابخانه را فراهم می کنند .
منبع:
http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=1958968&show=abstract
