کتابخانه های عمومی استان لرستان و رابطه آن با توسعه سود اطلاعاتی

مقدمه:

       امروز نقش کتابخانه‌ها به عنوان یکی از زیرساخت‌های جامعه اطلاعاتی بسیار پررنگ‌ تر از گذشته می‌باشد و دستیابی به یک جامعه اطلاعاتی ایده‌آل بدون توجه به کتابخانه‌ها امکان‌پذیر نمی‌باشد و در این میان نقش کتابخانه عمومی که وظیفه خدمت‌دهی و اطلاع‌رسانی به کل جامعه را برعهده دارد، نقش ارزنده‌تری می‌باشد. جامعه اطلاعاتی امروز افراد را مجبور می‌کند که به گونه‌ای دیگر و با روشی خاص با مسائل و پدیده‌ها برخورد کنند و باید مهارت‌هایی را در جستجو و دسته‌بندی اطلاعات و اصولاً راههای برخورد و یافتن راه‌حل برای مسائل داشته باشند. سواد اطلاعاتی واژه‌ای است که به عنوان نوع تحول‌یافته سواد مطرح می‌شود و افراد برای کسب آن باید اطلاعات مورد نیاز خود را بشناسند و توانایی تعیین مکان، ارزیابی و به کارگیری مؤثر از اطلاعات مورد نیاز را داشته باشند.

        افراد با سواد اطلاعاتی آنهایی هستند که یاد گرفته اند چگونه یاد بگیرند، آنها به آسانی در دریای عظیم اطلاعات، راه خود را یافته و اطلاعات صحیح و مؤثر را در مورد هر نیاز اطلاعاتی- چه در موقعیت‌های تحصیلی و چه در زندگی روزمره- به شیوه‌ای مناسب به کار می‌بندند. تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که فنون تحقیقاتی را فرا گرفته‌اند، فراگیرهایی خالق و مستقل‌ترند. (گالر، ۱۳۷۸، ۱۴۹، ۱۹۷)

       سواد اطلاعاتی یکی از مشخصه‌های بارز جامعه اطلاعاتی است و یک نگرش و مهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه جدید به شمار می‌آید. به بیان دیگر، سواد اطلاعاتی قابلیتی است که فرد را در دسترسی مفید و مؤثر به اطلاعات، ارزیابی انتقادی آن و استفاده دقیق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نیازهای اطلاعاتی خویش توانمند می‌سازد (زمانی، ۱۳۸۲، ۳۵).

    مهارت‌های سواد اطلاعات شاید مهم‌ترین ابزاری باشند که دانشجویان را به یادگیرندگان مادام‌العمر تبدیل می‌کند و بدین ترتیب ابزارهای لازم برای ارتقای سطح دانش و نیز برای روزآمدی دائمی در اختیار آنان قرار می‌دهد (قاسمی، ۱۳۸۳، ۱۵۳).

       در واقع دانشجویان با سواد اطلاعاتی می‌توانند ماهیت و وسعت اطلاعات را مشخص کنند و سواد اطلاعاتی توان دانشجویان را در ارزشیابی، مدیریت و استفاده از اطلاعات افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، کتابخانه‌ها الگویی از محیط اطلاعاتی را عرضه می‌کنند که هر دانش‌آموخته‌ای نیاز دارد در آن به کار و زندگی بپردازد. آنها چارچوب‌هایی را برای ترکیب کردن دانش اختصاصی با زمینه‌های وسیع‌تر اجتماع فراهم می‌کنند (فورد، ۱۹۹۴، ۳۲۸).

        با عنایت به اینکه قشر وسیعی از مخاطبان کتابخانه ی‌عمومی را دانشجویان تشکیل می‌دهند و کتابخانه ی عمومی مسئولیت خطیری را در خدمت دهی و اطلاع رسانی به این گروه از جامعه دارد و با ارتقاء سطح منابع، فراهم‌آوری منابع مختلف و ایجاد روش‌های گوناگون، دستیابی به اطلاعات سعی در برآوردن نیازهای اطلاعاتی این گروه از اعضای خود می‌نماید. و با توجه به اینکه استان لرستان یکی از استانهای محروم کشوراست ،ضرورت این بررسی را با توجه به کمبودهای فرهنگی استان در درجه اهمیت زیادی قرا می دهد. همچنین لازم به ذکر است که استان لرستان دارای ۳۰ کتابخانه ی عمومی است که تاکنون در زمینه سواد اطلاعاتی و ابزارهای آن و ارتقاء سطح سواد اطلاعاتی هیچ گونه پژوهشی در آنها صورت نگرفته است .

      بنابراین کمک به بررسی و  شناسایی توانمندیهای موجود و معرفی ابزارهای توسعه ی سواد اطلاعاتی می تواند نقش موثری در برنامه ریزی های آینده جهت رفع کمبودها و نواقص داشته باشد.   پژوهش حاضر سعی براین دارد با لحاظ نمودن مولفه های اصلی مهارتهای سواد اطلاعاتی  به بررسی توانمندی کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در زمینه ارتقاء سطح سواد اطلاعاتی و ابزارهایی که می‌توانند سواد اطلاعاتی دانشجویان را توسعه و استحکام بخشند بپردازد. به واسطه این اتفاق، کتابخانه‌های عمومی استان لرستان خواهند توانست به برنامه‌ریزی‌های لازم جهت فراهم‌آوری ابزارهای توسعه ی سواد اطلاعاتی دست یابند  و در جهت توسعه این مهارت در بین دانشجویان  عضو خود گام بردارند. چراکه کتابخانه‌های عمومی در استان‌هایی که از محورها و ابزارهای توسعه ی سواد اطلاعاتی شناخته شده محروم هستند، نقش کلیدی‌تری را بازی می‌کنند و این مطالعه درصدد رسیدن به پاسخ مناسبی جهت این سؤال اساسی است که کتابخانه‌های عمومی استان لرستان تا چه میزان توانسته‌اند ابزارهای توسعه ی سواد اطلاعاتی دانشجویان را فراهم‌آوری و ارائه دهند؟

۱.        وضعیت کلی تجهیزات و امکانات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان چگونه است؟

۲.        تا چه میزان کتابخانه‌ها در جهت شناخت نیازهای اطلاعاتی دانشجویان عضو حرکت کرده‌اند؟

۳.        ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان کدامند؟

۴.        کتابخانه‌ها تا چه اندازه به عنوان مکان و عامل گسترش سواد اطلاعاتی مورد توجه مخاطبان می‌باشند؟

۵.        پراکندگی منابع اطلاعاتی و ابزارهای دستیابی به آنها در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان چگونه است؟

۶.        برنامه‌های آموزشی کتابخانه‌ها در جهت ترکیب و سازماندهی اطلاعات (ارائه اطلاعات) ‌و تقویت و توسعه ی سواد اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از چه وضعیتی برخوردارهستند؟

۷.        توانایی کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در بالا بردن قدرت ارزیابی و کارآمدی اطلاعات جمع‌آوری شده توسط استفاده‌کنندگان تا چه میزان می‌باشد؟

روش پژوهش(روش آماری پژوهش):

       با عنایت به پیمایشی بودن روش پژوهش حاضرسعی بر آن بود تا از یکی از روش های اصلی گردآوری اطلاعات در مطالعه پیمایشی استفاده شود،لذا از پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی گردآوری اطلاعات استفاده شد و در طراحی آن نیزاز منابع پایان نامه ای مشابه و تحقیقات صورت پذیرفته در مبحث سواد اطلاعاتی و موضوعات وابسته استفاده گردید.پرسشنامه برای دو گروه تهیه و تنظیم شده است. پرسشنامه اول از دیدگاه مسئولین کتابخانه‌ها در خصوص امکانات و تجهیزات کتابخانه‌ها که شامل ۷ سوال اصلی است و پرسشنامه دوم برای سنجش دیدگاه تعدادی از اعضای کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در خصوص امکانات، منابع، نقش کتابخانه و کتابداران در توسعه سواد اطلاعاتی و ابزارهای موجود راهبردی در این زمینه که شامل ۱۵ سؤال بوده طراحی شد.

   نحوه توزیع پرسشنامه بدین گونه بود که پس از کدگذاری پرسشنامه‌ها و مشخص ساختن دقیق نسبت اعضای نمونه در هر واحد کتابخانه‌ای با مراجعه یا ارسال پستی به مسئول موردنظر و ارائه اطلاعات و راهنمایی لازم پرسشنامه در اختیار افراد تعیین شده قرار گرفت و پس از مدتی معین جمع‌آوری گردید. نهایتاً با پیگیری بسیار ۳۰ پرسشنامه از مدیران و ۳۸۵ پرسشنامه از اعضا جمع‌آوری و مبنای تحلیل در پژوهش قرار گرفتند. در پژوهش فعلی به دلیل محدود بودن در یک جامعه مشخص از مدیران کتابخانه‌های عمومی استان لرستان و در نتیجه روشن بودن جامعه فوق به لحاظ هویت، ضروری نبود که پژوهشگر برای آنان نمونه‌گیری نماید. لذا در خصوص مسئولین کتابخانه‌ها هیچ نوع نمونه‌گیری انجام نگرفت، اما در خصوص اعضاء با توجه به حجم ۱۱ هزار نفری آنان تعداد افراد حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان ۳۸۵ نفر تعیین شد.

      در پژوهش حاضر جمع‌آوری اطلاعات برای ادبیات و پیشینه تحقیق در فصل دوم و گفته‌های فصل یک به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از کتابخانه و منابع آن انجام شده است و با استفاده از روش میدانی که پرسشنامه کتابداران و پرسشنامه اعضا بود، داده‌های مورد نیاز پژوهش که باید مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گرفتند، گردآوری شدند. بدیهی است که این مسأله یکی از اصلی‌ترین بخش‌های هر کار پژوهشی است و چنانچه این کار به شکل منظم و صحیح صورت پذیرد، کار تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری از داده‌ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد.

سرانجام داده‌های گردآوری شده از طریق روش‌های آمار توصیفی و با استفاده از نسخه ۱۸ اس پی اس  مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک های آمار توصیفی نظیر فراوانی، فراوانی تجمعی و رسم جداول فراوانی و نمودار استفاده شد. برای سوالاتی نیز که مستقیماً‌در ارتباط با تائید یا رد فرضیه بوده‌اند از آمار استنباطی استفاده شده و آزمون عمده مورد استفاده آزمون تی- استیودنت و آزمون فریدمن می باشد. آزمون تی استیودنت جهت سنجش میانگین نمونه ها واز آزمون فریدمن در خصوص سنجش مواردی که پاسخها ساختاراولویت بندی شده داشتند استف پیشینه ها:

      زمانی (۱۳۸۲) در پژوهش خود با عنوان «استانداردهای سواد اطلاعاتی» به این نتایج دست یافته که بهترین روش باسواد کردن افراد از نظر اطلاعاتی، گنجاندن سواد اطلاعاتی در عرض برنامه درسی و در تمام دوران تحصیل است. سواد اطلاعاتی در عرض برنامه درسی در دانشگاهها به همکاری همه‌جانبه هیأت علمی، مسئولیت کتابخانه‌ها و سایر مسئولان نیاز دارد. پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه‌ها باید از طریق رایانه‌ها در همه جا قابل دسترسی باشند. آموزش مهارت‌های لازم برای کسب سواد اطلاعاتی باید از مقاطع پیش‌دبستان و دبستان در برنامه درسی گنجانده شود و در مقاطع دبیرستان و دانشگاه ادامه یابد. همچنین برای اجرای طرح سواد اطلاعاتی تربیت نیروی متخصص ضروری است.

            حداد (۱۳۸۳) و معرفت و عضدی (۱۳۸۶) براساس استاندارد Acrl، پنج استاندارد و بیست و دو شاخص عملکردی ارائه می‌نمایند به طوری که شاخص‌ها براساس نیاز دانشجویان در همه سطوح تحصیلی است و حاوی نتایجی است که از طریق آنها می‌توان میزان پیشرفت دانشجویان را در سواد اطلاعاتی سنجید.

عصاره (۱۳۸۳) در تحقیق «سواد اطلاعاتی یا ایجاد مهارت‌های لازم در دانشجویان برای دستیابی و استفاده از اطلاعات» به تعریف سواد اطلاعاتی، استانداردها و اهداف آن و راهکارهای ارتقای سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاههای کشور براساس استانداردها اشاره نموده و به دو نمونه از کشورهای موفق در این حوزه نیز پرداخته است.

زمانی (۱۳۸۴) و سودبخش و نیک‌کار (۱۳۸۴) برنامه درسی سواد اطلاعاتی ۶ عاملی یا فرآیند حل مسأله اطلاعاتی را شامل موارد ذیل می دانند:

۱-    تعریف مسأله و تعیین اطلاعات مورد نیاز.۲راهبردهای جستجوی اطلاعات.۳سازماندهی، استقرار و دستیابی به اطلاعات.۴استفاده از اطلاعات.۵ترکیب.۶.ارزشیابی

پورنقی، رویا (۱۳۸۷) به بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاههای تهران، شهیدبهشتی، تربیت مدرس، علوم پزشکی ایران و علوم پزشکی شهید بهشتی پرداخت. نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین استفاده افراد از بانک‌های کتابداران پیوسته ۸۵درصد، اینترنت ۶۹ درصد و فهرست کامپیوتری ۷۱ درصد است و کتابداران دانشگاه تربیت مدرس بیشترین مهارت و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی کمترین مهارت را در استفاده از منابع دارند. مهم‌ترین روش روزآمدسازی و کسب اطلاعات در زمینه کتابداری، استفاده از اینترنت ۸۰ درصد بود. کتابخانه‌های دانشگاههای مورد بررسی برای کارکنان خود امکان شرکت در کارگاههای آموزشی یک یا چند روزه و همچنین آموزش‌های تخصصی کوتاه‌مدت را بیش از سایر فعالیت‌ها فراهم نموده‌اند. آموزش‌های ضمن خدمت تا حدی در ارتقای سواد اطلاعاتی کتابداران مؤثر بوده و اهمیت آموزش ضمن خدمت را در حد بسیار زیادی ارزیابی کرده‌اند، کتابداران کتابخانه‌های مرکزی از سواد اطلاعاتی مطلوب برخوردارند. نتیجه این که سطح سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاهها در حد متوسط ۲/۵۳ درصد است و در حد مطلوبی قرار دارد.

رضوان و دیگران (۱۳۸۸) به بررسی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان پرداختند. اکثریت افراد جامعه آماری آنان را زنان در گروه سنی زیر ۳۵ سال و با مدرک تحصیلی کاردانی تشکیل دادند. بررسی کلی یافته‌های پژوهش نشان داد که مهارت جامعه آماری آنان در درک صحیح نیازهای اطلاعاتی‌شان در سطحی مطلوب، راهبردهای جستجوی اطلاعات به صورت چاپی در سطحی متوسط، راهبردهای جستجوی اطلاعات به صورت الکترونیکی در سطحی نامطلوب، استفاده از پایگاههای توسعه فراپیوسته در سطحی نامطلوب، استفاده از امکانات و ویژگی‌های موتورهای کاوش، گروههای بحث و خبری و اینترنت در سطحی نامطلوب، استناددهی به منابع اطلاعات چاپی و الکترونیکی در سطحی نامطلوب، طراحی و انتخاب مناسب‌ترین و مؤثرترین روش دستیابی به اطلاعات در سطحی نامطلوب، توانایی ترکیب اطلاعات جدید با دانسته‌های قبلی و تولید دانش جدید در سطحی مطلوب، ارزیابی نتیجه فرآیند جست‌وجو در رابطه با رفع نیاز اطلاعاتی‌شان در سطح مطلوب با استفاده خلاق و مناسب از فناوری در جهت تولید محصولات و عملکردهای نوین در سطحی متوسط، تعیین و تشخیص نکات اصلی موجود در اطلاعات در سطحی متوسط و تعیین میزان مشورت با دیگر کتابداران و متخصصان موضوعی در بازیابی اطلاعات در سطحی نامطلوب قرار دارد. هم‌چنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان در وضعیت مناسب و مطلوبی نیست.

 ارسگواچ[۱] (۱۹۹۷) در پژوهش خود تحت عنوان «سواد اطلاعاتی: خط‌مشی‌های جستجو، ابزار و منابع» این گونه بیان می‌کند که در عصر اطلاعات ما مخازن جهانی رامرور می‌کنیم و کاوش می‌کنیم بدون این که محل کار و منزلمان را ترک نماییم. بنابراین جالب است که این حس سنتی درباره کتابخانه به عنوان یک فضای انحصاری با ابعاد محلی ابهاماتی را که در مسیر انسان‌ها وجود دارد برطرف کند و مجموعه‌های کتابخانه و استفاده از کتابخانه را تفسیر و ترجمه نماید. برپایه این نتیجه، ارزش کتابخانه به عنوان یک محل ذخیره مورد پرسش بوده و نقش کتابخانه به عنوان یک سرویس‌دهنده بد تعبیر شده است. مورد دیگر تسهیلاتی است که برای کاربران آموزش‌ندیده در نظر گرفته شده است که بطور مستقیم می‌تواند منابع و نتیجه‌گیری را به صورت مداوم و به صورت مشکل با کاربرد سیستم‌های بازیابی اطلاعات جستجو نماید. به علاوه تعریف‌های دسترسی به اطلاعات مورد موافقت جهانی قرار نگرفته است. این تغییرات ایجاد شده نیاز به تفکر مجدد سواد اطلاعاتی و آموزش برای دانشجویان در همه دوره زندگی و به دانش منابع و ابزار استراتژیک که در این خصوص کمک خواهد کرد، دارد.

سیمنز[۲] (۲۰۰۱) در پایان‌نامه دکتری خود با عنوان «سواد اطلاعاتی: مطالعه‌ای درباره استنباط دانشجویان سال اول و توصیه‌هایی درباره سواد اطلاعاتی» بیشتر به چگونگی دستیابی و استفاده دانشجویان از اطلاعات مورد نیاز توجه دارد و با استفاده از ارزیابی سواد اطلاعاتی دانشجویان و مقایسه آن با استانداردهای موجود به این نتیجه رسیده است که دانشجویان سال اول دید و درک روشنی از اطلاعات مفید و نحوه دستیابی به آن ندارند.

فلیس پلهر[۳] (۲۰۰۳) در تحقیقی پیرامون «آموزش سواد اطلاعاتی در دانشگاه» نمونه‌ای شامل دو گروه از دانشجویان سال اول را انتخاب و پژوهشی بر روی آنان انجام داد و به این نتیجه رسید که اگرچه دانشجویان مورد مطالعه از سواد کامپیوتری مناسبی برخوردارند، اما مطمئناً آنها کاملاً با سواد اطلاعاتی نیستند. پژوهشگر ضمن این تحقیق متوجه شد که تعداد زیادی از دانشجویان مورد بررسی در مقاله‌هایشان به سایت‌ها و مقاله‌های نشریات با محتوی پایین استناد نموده‌اند. وی همچنین همکاری کتابخانه و دانشکده را در آموزش سواد اطلاعاتی بسیار اساسی می‌داند.

دیکستین[۴] (۲۰۰۵) در تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل بازدارنده کسب سواد اطلاعاتی در جوامع دانشگاهی» نحوه دسترسی دانشجو به منابع اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی آنان را در دانشگاهها مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده که ۸/۵۱ درصد دانشجویان هیچ‌گونه آموزشی در مورد نحوه استفاده از کتابخانه ندیده‌اند.

هاش و اولمن[۵] (۲۰۰۶) ساختار یک سیستم یادگیری اطلاعاتی که برای بهبود سواد اطلاعاتی میان دانشجویان آلمانی ایجاد شده را توصیف می‌کنند و همچنین دوره آموزشی پیوسته مبتنی بر آن را به تصویر می‌کشند و علاوه بر آن، سرفصل‌های دوره‌های مهارت کتابخانه‌ای را با استاندارد هاACRL را مورد سنجش قرار دادند.

بایلی[۶] (۲۰۰۸) در پایان‌نامه دکتری خود به بررسی نقش‌آموزشی کتابدارها در کتابخانه‌های دانشگاه ایالات متحده پرداخته است. نتایج حاکی از این است که مسئولیت‌های کتابدارهای دانشگاهی به طور فزاینده‌ای افزایش یافته است. این مسئولیت‌ها در راستای توسعه‌ی آموزش سواد اطلاعاتی در سازمان‌هایشان هستند. در این پژوهش نقش‌های آموزشی در چهار کتابخانه دانشگاهی در ایالات متحده توصیف شده است. برای انجام تحقیق ۸ سؤال آنلاین بین ۲۷ کتابدار دانشگاهی توزیع شد و مصاحبه‌هایی بین محقق و کتابدارهای نماینده از هریک از کتابخانه‌های دانشگاهی انجام شد. نتایج حاکی از این بود که آموزش سواد اطلاعاتی در بین تمام دانشگاهها متفاوت است، اما روی هم رفته وسعت آن نسبتاً پایین است. مهم‌ترین نتایج این مطالعه به شرح ذیل است:

۱-    کتابدارهای دانشگاهی به عنوان نقش آموزشی در دانشگاهها خدمت دارند.

۲-    مهم‌ترین نقش آموزشی برای آسان کردن یادگیری مادام‌العمر است.

۳-    نقش آموزشی نیازهای کاربرانشان را بهتر مشخص می‌کند.

۴-    آموزش سواد اطلاعاتی نیازمند برنامه‌ریزی و ضوابط آموزشی است.

یافته ها:

    یافته های پژوهش در دو بعد توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفته اند . در بخش آمار توصیفی برای تحلیل دو پرسشنامه استفاده شده برای مدیران و اعضاء و تبدیل داده‌ها از کیفی به کمی از نرم‌افزاراس پی اس  نسخه ۱۸ و نیز جداول فراوانی و درصد فراوانی و تجمعی و ترسیم نمودارها در چند حوزه مستقل که در ذیل با علامت ستاره (*) مشخص شده اند استفاده شده است  . و در بخش آمار استنباطی فرضیه های پژوهش مورد ارزیابی و تحلیل آماری نتایج قرار گرفت.

الف – آمار توصیفی 

*  مقایسه جمعیت شناختی کتابداران و اعضاء کتابخانه ها

 – جنسیت کتابداران و اعضاء

جدول ۱ : توزیع فراوانی دوگانه جنسیت کتابداران و اعضاء در کتابخانه های عمومی

جنسیت فراوانی مرد ۱۱ زن ۱۹ مجموع کل ۳۰

جنسیت فراوانی مرد ۱۴۲ زن ۱۱۸ مجموع کل ۲۶۰

کتابداران                                                                           اعضاء

 طبق جدول شماره ۱ مشاهده می شود که ۱۱ نفراز کتابداران درای جنسیت مرد و ۱۹ نفر زن هستند.همچنین در

جدول اعضاء مشاهده می‌شود که  ۱۴۲ نفر ازاعضاء کتابخانه ها دراین تحقیق را مردان و ۱۱۸ نفررا زنان تشکیل می‌دهند.

–  رشته تحصیلی کتابداران و اعضاء کتابخانه ها

جدول۲: توزیع فراوانی رشته تحصیلی کتابداران

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
کتابداری	۱۷	۷/۵۶	۷/۵۶	۷/۵۶
غیر کتابداری	۱۳	۳/۴۳	۳/۴۳	۱۰۰
مجموع کل	۳۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق جدول شماره ۲مشاهده می‌شود که ۷/۵۶ درصد دارای رشته تحصیلی کتابداری و ۳/۴۳ درصد غیرکتابداری می‌باشند.

جدول ۳: توزیع فراوانی حوزه تحصیلی اعضاء

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
علوم پزشکی	۱۴	۴/۵	۴/۵	۴/۵
فنی مهندسی	۷۰	۹/۲۶	۱/۲۷	۶/۳۲
علوم انسانی	۱۴۴	۴/۵۵	۸/۵۵	۴/۸۸
هنرها	۱۱	۲/۴	۳/۴	۶/۹۲
علوم پایه	۱۹	۳/۷	۴/۷	۰/۱۰۰
پاسخ نداده	۲	۸/۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

                   همچنین طبق جدول شماره ۳ مشاهده می شود که ۴/۵ درصد افراد نمونه در حوزه علوم پزشکی، ۹/۲۶ درصد در حوزه مهندسی، ۴/۵۵ درصد در حوزه علوم انسانی، ۲/۴ درصد در حوزه هنر و ۳/۷ درصد هم در حوزه علوم پایه مشغول هستند و ۸/۰ درصد به این سؤال پاسخ نداده‌اند

– سابقه شغلی کتابداران ومدت عضویت اعضاء

 

                                                            نمودار۲: توصیف سابقه کتابدارن

طبق نمودار شماره   ۲ مشاهده می‌شود که ۳/۱۳ درصد بین ۱ تا ۵ سال، ۷/۲۶ درصد بین ۶ تا ۱۰ سال، ۵۰ درصد بین ۱۱ تا ۱۵ سال و ۱۰ درصد هم بیش از ۱۶ سال سابقه دارند.

جدول ۴: توزیع فراوانی مدت عضویت در کتابخانه

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
۱تا۲ سال	۶۵	۰/۲۵	۲/۲۵	۲/۲۵
۲تا ۳سال	۵۱	۶/۱۹	۸/۱۹	۰/۴۵
۳ تا ۴ سال	۳۶	۸/۱۳	۰/۱۴	۹/۵۸
۴ تا ۵ سال	۲۴	۲/۹	۳/۹	۲/۶۸
بیش از ۵ سال	۸۲	۵/۳۱	۸/۳۱	۰/۱۰۰
پاسخ نداده	۲	۸/۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

همچنین طبق جدول شماره ۴مشاهده می‌شود که ۲۵ درصد افراد نمونه بین ۱ تا ۲ سال، ۶/۱۹ بین ۲ تا ۳ سال، ۸/۱۳ بین ۳ تا ۴ سال، ۲/۹ درصد بین ۴ تا ۵ سال و ۵/۳۱ درصد هم بیش از ۵ سال است که عضو کتابخانه هستند هم‌چنین ۸/۰ درصد هم به این سوال پاسخ نداده‌اند.

* نظرات کتابدارن در خصوص توانمندی کنونی کتابخانه های عمومی

– تعداد عناوین کتب ونشریات ادواری موجود در کتابخانه

جدول  ۵: توزیع فراوانی تعداد عناوین کتب موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
بین ۵تا ۱۰ هزار	۱۱	۶۷/۳۶	۶۷/۳۶	۷/۳۶
بین ۱۰تا ۱۵ هزار	۱۳	۳۳/۴۳	۳۳/۴۳	۸۰
بین ۱۵ تا ۲۰هزار	۴	۳۳/۱۳	۳۳/۱۳	۳/۹۳
بین ۲۰تا ۲۵ هزار	۲	۶۷/۶	۶۷/۶	۱۰۰
مجموع کل	۳۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق جدول شماره ۵  مشاهده می‌شود که ۶/۳۶ درصد تعداد کتاب‌های موجود کتابخانه‌ها را بین ۵۰ تا ۱۰ هزار، ۳۳/۴۳ درصد بین ۱۰ تا ۱۵ هزار، ۳۳/۱۳ درصد بین ۱۵ تا ۲۰ هزار و ۶۷/۶ درصد هم بین ۲۰ تا ۲۵ هزار ذکر کرده‌اند.

نمودار ۳ : توزیع فراوانی تعداد نشریات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان

          طبق نمودار شماره ۳  مشاهده می‌شود که ۶/۲۶ درصد تعداد نشریات موجود کتابخانه‌ها را بین ۱ تا ۵۰ جلد، ۳۳/۴۳ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ جلد، ۲۰ درصد بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ جلد و ۱۰ درصد هم بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ جلد ذکر کرده‌اند.

 –  چگونگی سیستم ارائه خدمات اطلاعاتی کتابخانه به اعضاء

جدول ۶: توزیع فراوانی وجود سیستم کامپیوتری مبتنی بر نرم افزار در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
بله	۲۸	۳/۹۳	۳/۹۳	۳/۹۳
خیر	۲	۷/۶	۷/۶	۰/۱۰۰
مجموع کل	۳۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق داده های  جدول شماره۶مشاهده می‌شود که ۳/۹۳ درصد پاسخ بله، ۷/۶ درصد هم پاسخ خیر داده‌اند.- وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود، در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان از دیدگاه کتابداران این کتابخانه ها   طبق نمودار شماره ۴ در ذیل  مشاهده می‌شود که صفر درصد افراد پاسخ خیلی ضعیف، ۱۰ درصد ضعیف، ۷/۳۶ درصد متوسط، ۵۰ درصد خوب و ۳/۳ هم به خیلی خوب پاسخ داده‌اند.

.نمودار ۴: توزیع فراوانی وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان

* پرسش های اساسی پژوهش

پرسش اساسی شماره ۱ :وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان را چگونه ارزیابی می‌کنید.؟

جدول ۷: توصیف فراوانی وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان از دید اعضاء

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
خیلی کم	۲۰	۷/۷	۷/۷	۷/۷
کم	۵۹	۷/۲۲	۷/۲۲	۴/۳۰
متوسط	۱۰۸	۵/۴۱	۵/۴۱	۹/۷۱
زیاد	۶۶	۴/۲۵	۴/۲۵	۳/۹۷
خیلی زیاد	۷	۷/۲	۷/۲	۰/۱۰۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق جدول شماره ۷ مشاهده می‌شود که ۷/۷ درصد افراد پاسخ خیلی کم، ۷/۲۲ درصد کم، ۵/۴۱ درصد متوسط، ۴/۲۵ درصد زیاد و ۷/۲ هم به خیلی زیاد معتقد هستند.

پرسش اساسی شماره ۲ : تا چه میزان کتابخانه‌ها در جهت شناخت نیازهای اطلاعاتی دانشجویان عضو حرکت کرده‌اند؟

جدول ۸: توزیع فراوانی نقش کتابداران در شناسایی دقیق اطلاعات مورد نیاز

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
خیلی کم	۱۱	۲/۴	۲/۴	۲/۴
کم	۲۲	۵/۸	۵/۸	۷/۱۲
متوسط	۹۸	۷/۳۷	۷/۳۷	۴/۵۰
زیاد	۱۰۲	۲/۳۹	۲/۳۹	۶/۵۹
خیلی زیاد	۲۷	۴/۱۰	۴/۱۰	۱۰۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

جدول شماره ۸ مشاهده می شود که ۲/۴ درصد افراد پاسخ خیلی کم ، ۵/۸ درصد کم، ۷ /۳۷ درصد متوسط، ۲/۳۹ درصد زیاد و ۴/۱۰ درصد هم به گزینه خیلی زیاد پاسخ داده‌اند. بنابراین بالاترین میزان گزینه زیاد (۲/۳۹ درصد) و کمترین آن (۲/۴ درصد) مربوط به گزینه خیلی کم است.

پرسش اساسی شماره ۳ :ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان کدامند؟

برای این پرسش دو جدول به شرح جداول شماره ۹ و ۱۰ در ذیل تعبیه گردید :

جدول۹: توزیع فراوانی وضعیت موجودیت ابزارها در جستجوی اطلاعات کتابخانه‌های عمومی

        طبق جدول شماره ۹ مشاهده می‌شودکه دسترسی به مخزن کتابخانه (۵/۴۳ درصد) بیشترین فراوانی را در بین ابزارهای موجود جهت جستجوی اطلاعات داشته و کمترین فراوانی مربوط به دسترسی از راه دور با (۲/۴ درصد) می‌باشد.

جدول ۱۰: توزیع وضعیت سهم هر یک از  ابزارها در جهت موفقیت جستجو در کتابخانه‌های عمومی

طبق یافته‌های جدول شماره ۱۰مشاهده می‌شود که ۶/۲۹ درصد افراد مشورت با کتابدار را به عنوان اولویت اول خود انتخاب کرده‌اند و ۲/۳۱ درصد افراد کامپیوتر کتابخانه را اولویت دوم خود انتخاب کرده‌اند و ۴۰ درصد از افراد دسترسی به مخزن کتابخانه را اولویت سوم خود قرار داده‌اند.

پرسش اساسی شماره ۴: کتابخانه‌ها تا چه اندازه به عنوان مکان و عامل گسترش سواد اطلاعاتی مورد توجه مخاطبان می‌باشند؟

  جهت دستیابی به یافته های مناسبی که بتوانند جوابگوی این پرسش اساسی باشند جداول ۱۱، ۱۲ و ۱۳ طراحی شدند:

جدول ۱۱: توزیع فراوانی مکان‌های مهم جهت مطالعه و کمک به توسعه سواد اطلاعاتی

        یافته‌های جدول شماره ۱۱حاکی از آن است که ۸/۶۳ درصد افراد کتابخانه را به عنوان اولویت اول، ۱/۳۳ درصد افراد دانشگاه را عنوان اولویت دوم و ۳/۳۷ درصد افراد هم خانه را اولویت سوم خود به عنوان مکانی جهت مطالعه و کمک به توسعه سواد اطلاعاتی خود انتخاب کرده‌اند.

جدول۱۲: توزیع فراوانی میزان نقش کتابخانه‌های عمومی در بالا بردن مهارت‌های سواد اطلاعاتی

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
خیلی کم	۱	۴/۰	۴/۰	۴/۰
کم	۱۰	۸/۳	۸/۳	۲/۴
متوسط	۷۱	۳/۲۷	۳/۲۷	۵/۳۱
زیاد	۱۲۹	۶/۴۹	۶/۴۹	۲/۸۱
خیلی زیاد	۴۸	۵/۱۸	۵/۱۸	۶/۹۹
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق جدول شماره ۱۲ مشاهده می‌شود که در بالاترین حد ۶/۴۹ درصد افراد نقش کتابخانه را به میزان خیلی زیاد و در پایین‌ترین حد ۴/۰ درصد افراد نقش کتابخانه را خیلی کم در بالا بردن مهارت‌های سواد اطلاعاتی خود دانسته‌اند.

          پرسش اساسی شماره ۵: پراکندگی منابع اطلاعاتی و ابزارهای دستیابی به آنها در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان چگونه است؟

 

جدول۱۴: توزیع فراوانی موجودیت منابع و ابزارها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه‌های عمومی

            یافته‌های جدول ۱۴ حاکی از آن است که در بالاترین حد ۲/۲۴ درصد افراد کتاب و در پایین‌تر حد ۱/۳ درصد افراد پایگاه اطلاعاتی پیوسته را به عنوان ابزارهای مهیا در کتابخانه‌ها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات دانسته‌اند.

پرسش اساسی شماره ۶: برنامه‌های آموزشی کتابخانه‌ها در جهت ترکیب و سازماندهی اطلاعات (ارائه اطلاعات) ‌و تقویت و توسعه ی سواد اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از چه وضعیتی برخوردارهستند؟

جهت دستیابی به یافته های مناسبی که بتوانند جوابگوی این پرسش اساسی باشند جداول ۱۵و ۱۶ طراحی شدند:

جدول۱۵: توزیع فراوانی ضروری‌ترین منابع و ابزارها جهت دسترسی به اطلاعات از دیدگاه افراد نمونه پژوهش در کتابخانه‌های عمومی

       طبق یافته‌های جدول شماره ۱۵ در بالاترین سطح ۳/۶۲ درصد افراد کتاب را به عنوان اولویت اول ۲/۲۶ درصد افراد اینترنت را به عنوان اولویت دوم و ۹/۲۱ در صد افراد هم نشریات ادواری را به عنوان اولویت سوم جهت توسعه سواد اطلاعاتی خود دانسته‌اند.

جدول۱۶: توزیع فراوانی میزان ارائه گونه های مختلف آموزش به اعضا در کتابخانه‌های عمومی

    طبق یافته های جدول شماره ۱۶در بالاترین حد ۵/۳۶ درصد افراد آموزش شیوه استفاده و اطلاع یابی دیسک فشرده را در حد متوسط و در پایین ترین حد۲/۱ درصد افراد آموزش استفاده از منابع چاپی کتابخانه را در حد خیلی زیاد دانسته اند.

پرسش اساسی شماره ۷: توانایی کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در بالا بردن قدرت ارزیابی و کارآمدی اطلاعات جمع‌آوری شده توسط استفاده‌کنندگان تا چه میزان می‌باشد؟

دو جدول ۱۷ و ۱۸ در این راستا تعبیه شدند:

جدول۱۷: توزیع فراوانی نقش کتابخانه‌های عمومی بر قدرت ارزیابی اطلاعات

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
خیلی کم	۱۵	۸/۵	۸/۵	۸/۵
کم	۵۱	۶/۱۹	۶/۱۹	۴/۲۵
متوسط	۹۱	۰/۳۵	۰/۳۵	۴/۶۰
زیاد	۸۱	۲/۳۱	۲/۳۱	۵/۹۱
خیلی زیاد	۲۲	۵/۸	۵/۸	۰/۱۰۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

براساس یافته‌های جدول ۱۷ مشاهده می‌شود که در بالاترین حد ۳۵ در صد افراد نقش کتابخانه‌های عمومی را بر قدرت ارزیابی اطلاعات خود متوسط بیان کرده‌اند و درپایین ترین حد هم ۸/۵ درصد افراد نقش کتابخانه‌ها را در این زمینه خیلی کم دانسته‌اند.

 

جدول ۱۸: توزیع فراوانی میزان عملکرد کتابخانه‌های عمومی در جهت فراهم‌آوری زمینه‌های توسعه سواد اطلاعاتی

	فراوانی	درصد فراوانی	درصد معتبر	درصد فراوانی تجمعی
خیلی کم	۴	۵/۱	۵/۱	۵/۱
کم	۲۹	۲/۱۱	۲/۱۱	۷/۱۲
متوسط	۷۵	۸/۲۸	۸/۲۸	۵/۴۱
زیاد	۱۱۴	۸/۴۳	۸/۴۳	۴/۸۵
خیلی زیاد	۳۸	۶/۱۴	۶/۱۴	۰/۱۰۰
مجموع کل	۲۶۰	۱۰۰	۱۰۰

طبق یافته‌های جدول شماره ۱۸ مشاهده می‌شود که در بالاترین حد ۸/۴۳ درصد افراد میزان عملکرد کتابخانه‌ها را در جهت فراهم‌آوری زمینه‌های توسعه سواداطلاعاتی خود زیاد دانسته‌اند و در  کمترین حد ۵/۱ درصد افراد میزان عملکرد را خیلی کم عنوان کرده‌اند.

ب- آمار استنباطی

    در این حوزه جهت سنجش فرضیه های پژوهش از روش آمار استنباطی استفاده شد .و هدف از این آزمون ها بالا بردن میزان صحت و اطمینانی بود که در راستای تائید یا رد فرضیه ها مورد نیاز است. از آزمون تی – استیودنت در خصوص سنجش سوالاتی که از طیف لیگرت بهره می گیرند، بسیار مناسب است. از آزمون فریدمن نیز برای سنجش سوالات یا فرضه هایی که جهت مقایسه چند گروه از نظر میانگین رتبه‌های آنهاست استفاده شد .این که آیا این گروهها می‌توانند از یک جامعه باشند یا نه؟ مقیاس در این آزمون باید حداقل رتبه‌ای باشد، این آزمون متناظر غیرپارامتری آزمون اف است ومعمولاً وبه عنوان جانشین آن بکار برده می‌شود. آزمون فریدمن برای تجزیه واریانس دوطرفه (برای داده‌های غیرپارامتری) از طریق رتبه‌بندی به کار می‌رود و نیز برای مقایسه میانگین رتبه‌بندی گروههای مختلف.

* آزمون فرضیه های پژوهش

       فرضیه اصلی در پژوهش حاضر “کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در فراهم آوری ابزارها و زمینه‌های توسعه سواد اطلاعاتی دانشجویان عضو به توانمندی‌هایی کمتر از حد متوسط دست یافته‌اند” عنوان شده است که هدف آن بررسی و شناسایی توانمندی‌های کتابخانه‌های عمومی استان لرستان از جهت فراهم‌آوری ابزارهای توسعه سواد اطلاعاتی دانشجویان است. در راستای این فرضیه ۷ پرسش اساسی مطرح شد. این پرسش‌ها با هدف بررسی وضعیت کتابخانه‌های عمومی استان لرستان، شناخت نیازهای اطلاعاتی دانشجویان، شناخت ابزارهای راهبردی موجود، میزان توجه اعضا به کتابخانه به عنوان مکان و عامل گسترش سواد اطلاعاتی، وضعیت برنامه‌های آموزشی کتابخانه‌ها در جهت ترکیب و سازماندهی اطلاعات و تقویت و توسعه سواد اطلاعاتی، میزان توانایی کتابخانه‌ها در بالا بردن قدرت ارزیابی و کارآمدی اطلاعات جمع‌آوری شده و پراکندگی منابع اطلاعاتی و ابزارهای دستیابی به آنها در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در جهت روشن کردن فرضیه فوق صورت گرفت. پس از بررسی و آزمون سؤالات اساسی، فرضیه اصلی که برآمدی از کل پرسش‌های اساسی است به روش تی استیودنت مورد آزمون قرار گرفت.

                 H_۰: m £ ۳

               H_۱: m > 3

جدول ۱۹: توصیف آزمون t تک نمونه ای برای فرضیه کلی

                                                               ادامه جدول ۱۹

       در جداول فوق مشاهده می‌شود سطح معنی‌داری آزمون برای فرضیه کلی کمتر از یک درصد بوده است بنابراین میانگین تجربی فرضیه کلی با میانگین نظری در این تحقیق اختلاف معنی‌داری دارد و یا به عبارتی میانگین تجربی فرضیه کلی به مقدار (۱۰۲/۰) بیشتر از میانگین نظری می‌باشد پس می‌توان نتیجه گرفت که توانمندی کتابخانه‌های عمومی استان لرستان با توجه به سطح معنی‌داری بدست آمده (۰۰۰/۰) و مثبت بودن سطح  اطمینان ۹۵% در دو محدوده پایین و بالای داده‌ها می‌توان پذیرفت که حاصل آزمون کلیه داده‌های مرتبط با فرضیه مورد تأیید قرار گرفته و کتابخانه‌ها در حد مطلوبی از امکانات و توانمندی‌ها و آموزش‌ها و غیره در خصوص ابزارهای توسعه سواد اطلاعاتی بهره‌مند می‌باشد. اما فرضیه محقق مبنی بر پایین بودن توانمندی‌های کتابخانه‌های عمومی در زمینه فراهم‌آوری ابزارها و توسعه سواد اطلاعاتی دانشجویان رد می‌شود و نتیجه گرفته می‌شود که توانمندی‌های کتابخانه‌ها در حد متوسط و بالاتر از متوسط می‌باشد.

 فرضیه های فرعی

الف: به نظر می رسد بین ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات تفاوت وجود دارد.

جدول ۲۰: آزمون فریدمن جهت مقایسه درون گروهی فرضیه  الف

سطح معنی داری	مقدار آزمون	درجه آزادی	نوع آزمون وتعداد
۰۰۰/۰	۵۹/۲۷۳	۲۵۹	فریدمن
		۲۶۰	تعداد

	رتبه
۱- برگه دان های کتابخانه	۰۹/۳
۲- کامپیوتر کتابخانه	۶۶/۳
۳-مشورت با کتابدار	۱۳/۴
۴-دسترس به مخزن کتابخانه	۴۷/۴
۵-دسترسی از راه دور	۲۶/۲
۶-سایر موارد	۴/۳

 در جداول فوق مشاهده می‌شود که آزمون فریدمن در سطح یک درصد معنی‌دار شده است پس فرض مطرح شده  پذیرفته می‌شود. بنابراین بین ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات تفاوت وجود دارد که در جدول رتبه‌بندی این آزمون مشاهده می‌شود که دسترسی به مخازن کتابخانه با رتبه ۴۷/۴ بیشترین تأثیر را در جستجوی اطلاعات داشته است.

ب: به نظر می‌رسد بین منابع و ابزارها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه تفاوت وجود دارد.

جدول۲۱: آزمون فریدمن جهت مقایسه درون گروهی فرضیه  ب

سطح معنی داری	مقدار آزمون	درجه آزادی	نوع آزمون وتعداد
۰۰۰/۰	۷۵/۷۳۸	۲۵۹	فریدمن
		۲۶۰	تعداد

ابزارها	رتبه
۱- کتابها	۵۳/۸
۲- نشریات ادواری	۶۲/۷
۳- نرم افزار کتابخانه	۰۶/۷
۴- اینترنت	۳۲/۶
۵- پایگاه اطلاعاتی پیوسته	۹۸/۴
۶- فهرست پستی	۲۹/۴
۷- دیسکهای فشرده	۷۲/۴
۸- منابع دیداری و شنیداری	۷۷/۴
۹-دستگاه فکس	۶۱/۴
۱۰-پایانامه	۸۸/۴
۱۱-کتب مرجع	۲/۸

 در جداول فوق مشاهده می‌شود که آزمون فریدمن در سطح یک درصد معنی‌دار شده است . پس فرضیه  پذیرفته می شود. بنابراین بین منابع و ابزارهای جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه تفاوت وجود دارد که در جدول رتبه‌بندی این آزمون مشاهده می‌شود که کتابها با رتبه ۵۳/۸ بیشترین تاثیر را در بین منابع و ابزارهای جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه داشته است.

نتیجه گیری:

اهم نتایج­ بررسی‌های بعمل آمده از پژوهش حاضر به شرح ذیل عنوان می‌گردد:

     مرور نتایج در بخش های مختلف نشان داد که در مقایسه جمعیت شناختی کتابداران و اعضاءکتابخانه ها . برای جنسیت کتابداران بالاترین میزان کتابداران زن با (۱۹ نفر ) بدست آمد، و بالعکس آن اولویت اعضاء با ۱۴۲

نفرجنسیت مرد را نشان می دهد.در رابطه با رشته تحصیلی کتابداران ( ۷/۵۶ درصد)دارای مدرک در رشته کتابداری بودند و بیشترین مدارک تحصیلی اعضاء به ترتیب در رشته های علوم انسانی با ( ۴/۵۵ درصد)و سپس فنی مهندسی با ( ۹/۲۶ درصد) می باشد.

   در مبحث سوابق شغلی و تحصیلی کتابداران و اعضاء روشن شد که اکثریت ( ۵۰ درصدی ) کتابداران دارای سابقه ( ۱۱ تا ۱۵ سال ) هستند.و بالاترین میزان زمانی بدست آمده در جهت عضویت اعضاء عضویت فراتر از ۵ سال با (۵/۳۱ درصد)می باشد.

       همچنین اهم یافته های مربوط به نظرات مدیران در خصوص توانمندی کتابداران کنونی کتابخانه های عمومی حکایت از این داشت که اکثریت کتابخانه ها با (۳۳/۴۳ درصد)بین ۱۰ تا ۱۵ هزار جلد کتاب دارندو (۶۷/۳۶ درصد)بین ۵ تا ۱۰ هزار جلد . بالاترین میزان موجودی نشریات نیز با (۳۳/۴۳ درصد)مربوط به موجودی بین ۵۰ تا ۱۰۰ جلد بود.

    در مبحث نوع خدمات اطلاعاتی موجود در کتابخانه های عمومی (۳/۹۳ درصد)کتابخانه ها از سیستم کامپیوتری مبتنی بر نرم افزار های کتابخانه ای بهره مند می باشند.و مدیران وضعیت کلی امکانات و تجهیزات کنونی را در حد ( ۵۰ درصد) خوب ارزیابی نموده اند.  جهت پاسخگویی به اولین پرسش اساسی پژوهش “وضعیت کتابخانه‌های عمومی استان لرستان از جهت تجهیزات و امکانات چگونه است؟”  وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان مطلوب می باشد.زیرا پاسخگویان اظهار نمودند که وضعیت کلی امکانات و تجهیزات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در حد متوسط (۵۹/۴۱ درصد) است.جهت پاسخگویی به دومین پرسش اساسی پژوهش” تا چه میزان کتابخانه‌ها در جهت شناخت نیازهای اطلاعاتی دانشجویان عضو حرکت کرده‌اند؟” کتابداران کتابخانه‌های عمومی در حد زیاد(۲/۳۹ درصد) توانسته‌اند جهت شناسایی دقیق اطلاعات مورد نیازنقش داشته باشند. جهت پاسخگویی به سومین سوال اساسی پژوهش “ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات موجود در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان کدامند؟

دو پرسش مطرح شده در این رابطه نشان داد که وضعیت موجودیت ابزارها در جستجوی اطلاعات دسترسی به مخزن با ۵(/۴۳ درصد) را نمایان ساخت . پرسش دیگر روشن ساخت  که در رابطه با سهم هر یک از ابزارهادر جهت موفقیت جستجو در کتابخانه ها عمومی استان لرستان (۲/۲۹ درصد) افراد مشورت با کتابدار را به عنوان اولویت اول خود انتخاب کرده‌اند و( ۲/۳۱ درصد) افراد کامپیوتر کتابخانه را اولویت دوم خود انتخاب کرده‌اند و ۴۰ درصد از افراد نیزدسترسی به مخزن کتابخانه را اولویت سوم خود قرار داده‌اند.

          جهت پاسخگویی به پرسش اساسی چهارم “کتابخانه‌ها تا چه اندازه به عنوان مکان دستیابی به اطلاعات و عامل گسترش سواد اطلاعاتی مورد توجه مخاطبان می باشند؟  “( ۸/۶۳ درصد )افراد کتابخانه را به عنوان اولویت اول و( ۱/۳۳ درصد) افراد دانشگاه را عنوان اولویت دوم جهت مطالعه و کمک به توسعه سواد اطلاعاتی خود انتخاب کرده ند. در بالاترین حد( ۲/۴۶ درصد) افراد کتابخانه‌ها را به میزان زیاد از ابزارها و روش‌های مناسب دستیابی به اطلاعات بهره‌مند دانسته‌اند.جهت پاسخگویی به پرسش اساسی پنجم ” پراکندگی منابع اطلاعاتی و ابزارهای دستیابی به آنها در کتابخانه‌های عمومی استان لرستان چگونه است؟” در بالاترین حد ۲/۲۴ درصد افراد کتاب و در پایین‌تر حد( ۱/۳ درصد )افراد پایگاه اطلاعاتی پیوسته را به عنوان ابزارهای مهیا در کتابخانه‌ها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات دانسته‌اند.پس می توان گفت که کتابها بهترین منابع و ابزارهای جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه می باشد.

      جهت پاسخگویی به پرسش اساسی ششم “برنامه‌های آموزشی کتابخانه‌ها در جهت ترکیب و سازماندهی اطلاعات (ارائه اطلاعات) و تقویت و توسعه سواد اطلاعاتی استفاده‌کنندگان از چه وضعیتی برخوردار است؟”

  طبق اظهارات پاسخگویان در زمینه ضرورت منابع و ابزارها جهت دسترسی به اطلاعات( ۳/۶۲ درصد) افراد کتاب را به عنوان اولویت اول و(۲/۲۶ درصد )افراد اینترنت را به عنوان اولویت دوم  خود جهت توسعه سواد اطلاعاتی خود دانسته اند. در میزان ارائه الگوه های مختلف آموزشی به اعضاء نیز بالاترین حد( ۵/۳۶ درصد )افراد ، آموزش شیوه استفاده و اطلاع یابی دیسک فشرده را در حد متوسط دانسته اند. جهت پاسخگویی به پرسش اساسی هفتم ” توانایی کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در بالا بردن قدرت ارزیابی و کارآمدی اطلاعات جمع‌آوری شده توسط استفاده کنندگان تا چه میزان می‌باشد؟”( ۳۵ در صد) افراد نقش کتابخانه های عمومی را بر قدرت ارزیابی اطلاعات خود متوسط بیان کرده‌اند.پس می‌توان گفت که توانایی کتابخانه های عمومی استان لرستان در بالا بردن قدرت ارزیابی و کارامدی اطلاعات جمع آوری شده استفاده کنندگان در حد مطلوبی است.همچنین در بالاترین حد( ۸/۴۳ درصد) افراد میزان عملکرد کتابخانه‌ها را در جهت فراهم‌آوری زمینه‌های توسعه سواداطلاعاتی خود زیاد دانسته‌اند.

نتایج آزمون فرضیه ها  : فرضیه اصلی:کتابخانه‌های عمومی استان لرستان در فراهم‌آوری ابزارهای توسعه سواد اطلاعاتی دانشجویان عضو به توانمندی‌هایی کمتر از حد متوسط دست یافته‌اند. طبق یافته ها فرضیه محقق مبنی بر پایین بودن توانمندی‌های کتابخانه‌های عمومی در زمینه فراهم‌آوری ابزارها و توسعه سواد اطلاعاتی دانشجویان رد می‌شود و نتیجه گرفته می‌شود که توانمندی‌های کتابخانه‌ها در حد متوسط و بالاتر از متوسط می‌باشد.

نتیجه فرضیه های فرعی :

الف :به نظر می رسد بین ابزارهای راهبردی در جستجوی اطلاعات تفاوت وجود دارد:این آزمون در سطح یک درصد معنی دار شده است یعنی در بین ابزارهای راهبردی جهت جستجوی اطلاعات تفاوت وجود دارد در جدول رتبه بندی آزمون فریدمن مشاهده می شود که دسترسی به مخزن کتابخانه با رتبه ۴۷/۴ بیشترین رتبه را در بین ابزارها به خود نسبت داده است پس می توان گفت که دسترسی به مخازن کتابخانه ها بهترین ابزار راهبردی در جستجوی اطلاعات می‌باشد.

ب: به نظر می‌رسد بین منابع و ابزارها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه تفاوت وجود دارد.

طبق یافته هااین آزمون در سطح یک درصد معنی دار شده است  ، یعنی در بین منابع و ابزارهای جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه تفاوت وجود دارد .در جدول رتبه بندی آزمون فریدمن مشاهده می شود که کتابها با رتبه ۵۳/۸ اولین اولویت و پس از آن نشریات ادواری با۶۲/۷ دومین اولویت را در بین منابع و ابزارهای جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه به خود نسبت داده است پس می توان گفت که کتابها بهترین منابع و ابزارها جهت تبادل و دستیابی به اطلاعات در کتابخانه می باشد.

پیشنهاد ها:

۱- با توجه به اینکه فقط (۱۰ درصد) کتابداران استان سابقه‌ی ۱۶ سال به بالا دارند .در صورت امکان در هر کتابخانه‌ای عمومی حداقل یک نیروی باتجربه و متخصص مستقر گردد. این می‌تواند مبنای حرکت به سمت بهبود و تعالی کتابخانه‌ها باشد.

۲- با توجه به موجودیت قوی کتابها، به نظر میرسد از نقش و جایگاه سایر گونه‌های منابع کتابخانه‌ای برای اعضاء خبری نیست، لذا توصیه می‌شود به تقویت سایر منابع مثل مجلات، روزنامه و غیره پرداخته شود.

۳- از آنجا که دانشجویان اغلب روشهای مناسب گردآوری اطلاعات و سپس استفاده صحیح از آن را به درستی نمی‌دانند، توجه به آموزش در این زمینه بسیار ضرورت دارد.در این راستا همکاری کتابخانه ها و مراکز آموزشی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

۴- با توجه به اینکه در حوزه‌ی مطالعاتی موجود، مباحثی از مساله کتابخانه‌های عمومی گشوده شد و نتایجی حاصل آمد. توصیه می‌شود ضمن توجه به جنبه‌های وابسته به این موضوع و سایر موضوعات نزدیک به آن، این تحقیقات ادامه یابد.

۵- انجام تحقیقات دامنه دار در زمینه سواد اطلاعاتی در کتابخانه های عمومی می تواند گامی در جهت شناخت نیازها و رفع نواقص باشد و مدیران را در برنامه ریزی های آتی برای آموزش سواد اطلاعاتی در راستای مدیریت دانش یاری دهد.

منابع

ارسگواچ، زورنا،(۱۹۷۷) سواد اطلاعاتی، خط‌مشی‌های جستجو، ابزار و منابع، ترجمه فرض‌ا… عزیزی.{ بی جا:بی نا}

امانی، غفور، (۱۳۸۰). آشنایی با کتاب و کتابخانه و اصول کتابداری، اردبیل: شیخ صفی‌الدین.

پریرخ،مهری،(۱۳۸۶).آموزش سواد اطلاعاتی :مفاهیم ، روشهاو برنامه ها.تهران:کتابدار

پورنقی، رویا، (۱۳۸۷). بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران دانشگاههای تهران، شهید بهشتی، تربیت مدرس، علوم پزشکی ایران و علوم پزشکی تهران. مدیریت سلامت ۱۱(۳): ص ۵۵-۶۲.

حداد، زهرا، (۱۳۸۳). شاخص‌های عملکرد سواد اطلاعاتی دانشجویان، اطلاع‌شناسی، ۱(۳)، ۵۲-۳۹.

داورپناه ، محمد رضا؛ سیامک، مرضیه؛ قاسمی، علی‌حسین، (۱۳۸۷). سنجش سواد اطلاتی، تهران، دبیزش.

دهخدا،علی اکبر،(۱۳۷۷).لغت نامه دهخدا. (ج.۷،ص  ۱۰۳۸۷ )تهران:دانشگاه تهران ،موسسه لغت نامه دهخدا

رضوان، آذین، مرتضی کوکبی و زاهد بیگدلی (۱۳۸۸). بررسی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان به منظور شناسایی نقاط قوت یا ضعف احتمالی انها در این زمینه، فصلنامه پیام کتابخانه ۱۵(۳): ص۹-۳۷.

زمانی، عشرت، استانداردهای سواد اطلاعاتی، فصلنامه اطلاع‌رسانی، ۱۳۸۲، دوره ۱۹ شماره اول و دوم، ص ۳۵.

عصاره، فریده، (۱۳۸۳). سواد اطلاعاتی یا ایجاد مهارت‌های لازم در دانشجویان برای دستیابی و استفاده از اطلاعات در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد ۱و۲ خرداد ۱۳۸۳ (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی …{و دیگران}، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.

فورد، بارباراجی، (۱۳۷۴). گزیده مقالات ایفلا (کوبا؛۲۷-۲۱ اوت.۱۹۹۴)، زیرنظر عباس حری، ترجمه ثریا قزل ایاق. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

قاسمی، علی حسین، (۱۳۸۳). ضرورت و چگونگی آموزش سواد اطلاعاتی در توسعه و تقویت آموزش عالی در سمینار آموزش استفاده کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع رسانی و موزه‌ها، مشهد ۱و۲ خرداد ۱۳۸۳ (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت الله فتاحی؛ با همکاری محمد حسین دیانی …{و دیگران}، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.

گالر،ام و دیگران، (۱۳۷۸). سواد اطلاعاتی: الگویی برای استفاده در کتابخانه‌های آموزشگاهی، ترجمه مهدی داودی، گزیده مقالات ایفلا ۱۹۹۷، تهران‌: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

نظری، مریم، (۱۳۸۴). سواد اطلاعاتی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایراk

Deakestin, george, (2005). Factors deterrent bussiness information literacy in academic communities, University of new south walls press.

Doyle, C. S, (1992). Final Report to National Forumon Information Literacy

Flaspolher, Molly. R, Information literacy program assessment : One small college takes the big plung ,References Servises Review , (2003) ,31(2) : 129-140.

Hush, Merlin., Olman, Carl, (2006). Design of the structure of learning information systems for improving information literacy , Lanham , MA : Scarecrow Press

Seamans, Nancy H, (2001). Information Literacy: A study of freshman students perception , with recommendations , PHD these, Virginia polytechnic institute state university .