سال ها پیش با دانشجویان کتابداری برخورد کردم که ترتیب الفبای فارسی و انگلیسی را به درستی نمی دانستند و به این دلیل مهارت لازم برای بازیابی اطلاعات درمنابع مرجع را نداشتند. سوال هایی برایم پیش آمد: آیا این مشکل فقط مربوط به دانشجویانی است که بنده با آنها برخورد کرده ام؟ یا دیگردانشجویان در پایان تحصیلات نیز با ترتیب الفبا مشکل دارند؟ چه تعداد از دانشجویان ترتیب الفبای فارسی، عربی و انگلیسی را نمی دانند؟ که برای یافتن پاسخ دست به کار شدم.
پژوهش را با همکاری دو گروه دانشجویان کتابداری ( ورودی جدید و درحال پایان تحصیلات در سال ۱۳۸۶) در دانشگاه های الزهرا، تهران ، شهید بهشتی و علامه طباطبایی انجام دادم. درمجموع ۱۱۶ دانشجو مورد ارزیابی قرار گرفتند که از این تعداد ۷۴ نفر دانشجوی ترم اول و ۴۲ نفر دانشجوی ترم آخر بودند. براساس ارزیابی دانشجویان ترم اول، فقط ۲۹ نفر حروف الفبای فارسی، ۲نفر حروف الفبای عربی و ۳۳ نفر حروف الفبای انگلیسی را به طور کامل و بدون هیچ اشتباهی نوشته بودند. در ارزیابی دانشجویان ترم آخر، فقط ۱۵ نفر حروف الفبای فارسی، ۱ نفر حروف الفبای عربی و ۲۰ نفر حروف الفبای انگلیسی را به طور کامل و بدون هیچ اشتباهی نوشته بودند. با توجه به این که ابتدایی ترین روش طبقه بندی اطلاعات ، ترتیب الفبایی میباشد. انتظار می رود دانشجویان در پایان تحصیلات ، مهارت لازم برای بازیابی اطلاعات در منابع مرجع را داشته باشند. اما نتیجه نشان می داد که تعداد کمی از دانشجویان این مهارت را دارند.
پس از پایان پژوهش ، با دو تن از دوستان که هم از استادان این رشته بودند وهم دستی در نشریات کتابداری داشتند برای چاپ نتیجه ی پژوهش مشورت کردم، اما این دوستان با استدلال این که در تلاش برای قراردادن رشته کتابداری در گروه رشته های مهندسی هستند و چاپ این پژوهش می تواند رشته کتابداری و اطلاع رسانی را زیر سوال ببرد!!! بنده را از چاپ آن منصرف کردند. بنابراین برای آگاهی استادان در گروه های آموزشی ، گزارش پژوهش را تکثیر کرده و برای گروه های آموزش کتابداری در دانشگاه های الزهرا، تهران، شهید بهشتی، شیراز، علامه طباطبایی و مشهد و هم چنین برای ریاست انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ارسال کردم. اما هیچ اظهارنظر موافق یا مخالفی دریافت نکردم و در اصل نمی دانم اعضای هیات علمی ، آن را دیده اند؟ و یا در گروه های کتابداری برای حل این مشکل راهی اندیشیده اند؟
در سال ۱۳۸۶ حدود ۲۵ دانشگاه ،از طریق کنکور سراسری، در رشته کتابداری و اطلاع رسانی دانشجو می پذیرفتند. گفته می شود اکنون حدود ۷۵ گروه آموزش کتابداری ، دانشجو می پذیرند.
اکنون بعد از سال ها ، با توجه به تعداد زیاد دانشجویان پذیرفته شده و مدرسین این رشته ، دوباره سوالاتی مطرح می شود که:
– در حقیقت چند درصد از دانشجویان در پایان تحصیلات ترتیب الفبای زبان های فارسی، عربی و انگلیسی را به طور کامل می دانند؟
– آیا دانشجویان در پایان تحصیلات مهارت لازم درالفبایی کردن و بازیابی اطلاعات در منابع را دارند؟
– یکی از استادان درآن سال، به شوخی، متذکر شد ابتدا بهتر است ارزیابی روی مدرسین رشته انجام گیرد ! با توجه به این که اکنون ۷۵ گروه آموزش کتابداری وجود دارند ، آیا واقعا مدرسینی هستند که خود مهارت الفبایی کردن و یا بازیابی اطلاعات را ندارند؟
به پیوست نتیجه ی پژوهشی ، که برای حفظ آبروی کتابداری هرگز به چاپ نرسید ، برای آگاهی نسل جدید مدرسین در گروه های آموزش کتابداری تقدیم می گردد.
با امید پرورش کتابداران و اطلاع رسانان شایسته و توانا
خاطرم هست اسفند سال گذشته بعد از مراسم سالگرد شورا با خانم طباطبایی در مورد این پژوهش صحبت می کردیم و خیلی مشتاق بودم که آن را منتشر کنند.
البته اصل مطلب قابل دسترس نیست و خطا دارد اما همین حدود هم که منتشر شده است غنیمت است و زنگ خطری است برای آموزش صحیح نسلهای بعد
بنده امروز از طریق firefox توانستم متن اصلی را باز کرده و کنترل کنم. مشکلی نداشت.
خیلی وقت ها از بعضی مسائل پیش پاافتاده به راحتی می گذریمٍ؛غافل از اینکه جزو نیازهای اساسی هستند.
ما سوال آخر امتحان مان در درس فارسی عمومی این بود که الفبای فارسی را به ترتیب بنویسیم؛ اول کار استاد را به مسخره گرفتیم؛ بعد معلوم شد فقط ۱۱نفر از ۳۵نفر الفبارا درست نوشته اند!!!
واقعا تاسف دارد
موضوعی که برای بررسی انتخاب کرده اید، خیلی جالب است. من فکر نمی کنم این مشکل صرفا مربوط به دانشجویان کتابداری باشد، شاید اگر جامعه پژوهشتان را از طیف گسترده تری از دانشجویان رشته های مختلف انتخاب می کردید، نتایج جالب تری هم به دست می آمد. به نظرم مشکل تنها مربوط به حفظ توالی الفبا در ذهن نیست، در دوره تحصیل به جهت هم اتاقی بودن با دانشجویان رشته های مختلف، متوجه شده ام که کوشاترین دانشجویان رشته های دانشگاهی هم به هنگام نوشتن گاهی در به کار گرفتن اقسام ز/ض/ذ/ظ- س/ص- ت/ط و مانند آن ناآگاهانه (علی رغم داشتن دانش در این زمینه) اشتباه می کنند و از دست خودشان عصبانی می شوند. از نظر من تحقیق شما از منظر روانشناسی و عملکرد ذهن بیشتر می تواند مورد توجه قرار گیرد تا از منظر آموزش.
دوست محترم با شما موافق هستم. گواه این مطلب پژوهشی است که با همکاری گروهی از دانشجویان مشغول به تحصیل در چهار شاخه مهندسی، پزشکی، علوم پایه و علوم انسانی دانشگاه تهران، در سال ۱۳۸۷ انجام گرفت و نتیجه تاسف باری داشت. اما دانستن ترتیب الفبا برای دانشجویان کتابداری واطلاع رسانی خیلی مهم تر و ضروری تراست چرا که آنان باید بعد از پایان تحصیلات در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی پاسخگو و راهنمای مراجعه کنندگان باشند.
عرض ادب.
پژوهش جالبی است. همان‌طور که خانم پاسیار گفتند، با مقایسه‌ی نتایج به دیگر رشته‌ها جالب‌تر می‌شود.
اما میخواستم نظرم رو در دو مورد با شما در میون بذارم.
اول اینکه لازمه‌ی کارکردن با برگه‌دان‌ها، کتاب‌های مرجع و دیگر بسترهایی که الفبایی چیده می‌شوند، حفظ بودن و بداهه گفتن الفبا نیست. قبول دارم که حفظ بودن الفبا سرعت بازیابی اطلاعات رو افزایش می‌ده، اما به نظرم کار کردن با این بسترهای الفبایی، برای کسی که الفبا رو کامل بلد نیست، «غیرممکن» نیست. فقط کمی (به نظرم این «کمی» واقعا کم است) سرعت بازیابی را کاهش می‌دهد. در ضمن بسیاری از چیدمان‌های الفبایی نیز خود نیازمند آشنایی هستند. مثلاً محل قرار گرفتن همزه، الف یا آ، و …
دوم اینکه با وجود بسترهای الکترونیکی و دیجیتالی، لزوم استفاده از حافظه در تمامی بسترها کاهش یافته، چه در حفظ شماره تلفن‌ها، چه در حفظ الفبا و چه در به‌یادسپاری موارد دیگر.
بااین اوصاف، به نظرم اگر یک دانش‌آموخته و حتی یک استاد، ترتیب الفبا را حفظ نباشد، فاجعه‌ی بزرگی در رشته‌ی ما رخ نمی‌دهد.
موفق باشید
از حرف شما تعجب می کنم!!! کافی است کسی که کتاب را درقفسه قرار می دهد الفبایی نداند، کتاب شاید دوقفسه بالا یا پایین تر و نه در جای صحیح خود قرارداده شود. اگر درکتابخانه های تخصصی کمی تامل کنید پژوهشگرانی را خواهید دید که هنوز از برگه دان استفاده می کنند. در ضمن کتابخانه منحصر به اطلاعات کامپیوتری نیست. استفاده صحیح از کتاب های مرجع مستلزم دانستن الفباست. تهیه و کنترل فهرست های الکترونیک نیز مستلزم دانستن الفباست. چرا که شما هستید که مواد خام را دراختیار ماشین قرار می دهید. اگر پژوهش را با دقت دیده بودید متوجه می شدید که مشکل دانشجویان فقط همزه، الف یا آ نیست بلکه ندانستن جای صحیح برخی از حروف مثل ث، ژ و… است.
متاسفانه ما در دورانی هستیم که هرکس که در صدر کلاس قرارگرفت و قرار شد که به ما نمره بدهد را استاد می نامیم، حتی اگر ما را وادارکند تا جزوه دانشجوییش را بازنویسی کنیم!!! بنابراین چنین استادی اگر خودرا مقید به دانستن الفبا نداند خیلی عجیب نیست!!!
موضوع پژوهش حاضر،از موضوعاتی است که تاکنون مطرح و توحهی به آن نشده است.
من فکر می کنم دانستن الفبای چه فارسی و چه غیر فارسی از نکات پایه و کلیدی رشته کتابداری است. مثلا نمونۀ بارز آن در برگه آرایی که ساده ترین کار در کتابداری است . اگر دانشجوی ترم اول کتابداری حروف الفبا را خوب به ترتیب نداند با مشکل مواجه خواهد شد. این امر همان طور که در پژوهش مطرح شد باعث شد که مهارت لازم برای بازیابی اطلاعات در منابع مرجع دراتمام تحصیل دانشجو نداشت و با مشکل مواجه شد.
بااین حال خانم طباطبایی مشکل خوب و برجسته ای را در پژوهشتان مطرح کردید.
با سلام و عرض خسته نباشید من کتابدار کتابخونه عمومی ام الفبای انگلیسی رو در عرض یه سوت براتون میخونم ولی دروغ چرا کلافه شدم و الفبای فارسی رو یادنمیگیرم برای گذاشتن کتابا تو قفسه دیگه حالت تهوع گرفتم از بس هر جا میرم باید گوشیم با خودم ببرم که بتونم ازش کمک بگیرم و حالا بیا گوشی رو بین قفسه ها وقتی که سایلنت هست رو پیدا کن. با شما موفقم ولی فایده ای نداره من میخواستم به بچه های کتابخونه های عمومی بگم لااقل بیان رده ی ۹۰۰ رو با کنگره رده بندی کنن که راحت تر بذاریم سرجاش