دکتر محمد حسن زاده مدیر گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تربیت مدرسو دبیر کمیته برنامه ریزی علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هستند.
آنچه در زیر می آید نظرات ایشان پیرامون پرسش هایی با موضوع “مدیریت کتابخانه ها و جایگاه اجتماعی کتابداران” است.لطفا بخوانید و نظرات خود را در انتهای مطلب منعکس کنید.
۱. آیا شما مدیریت کتابداران در کتابخانه ها را حق کتابداران میدانید و یا متخصصان دیگر حوزه ها نیز جواز حضور و مدیریت باید داشته باشند؟ دلایلی خود را در صورت موافق یا مخالف بودن لطفا ذکر کنید
* البته که به طریق اولی مدیریتکتابخانه ها باید به عهده متخصصان شایسته علم اطلاعات و دانش شناسی باشد. اما در این مسیر برای اینکه مشکلات بعدی پیش نیاید برخی از ملاحظات بایدمورد توجه قرار بگیرد. مدیریت تنها علم نیست بلکه مقداری هنر و توانمندیذاتی هم هست و آنهایی که می خواهند سکان مدیریت کتابخانه ها و مراکزاطلاعاتی را بر عهده بگیرند باید از این هنر و شایستگی ذاتی برخوردارباشند. آنچه که در کتابخانه مدیریت می شود تنها مدیریت یک سازمان نیست کهاز مجموعه ای از نیروهای انسانی تشکیل شده باشد. بلکه مدیریت بر کتابخانه مدیریت بر مجموعه هم هست و مدیریت اطلاعات بامدیریت منابع انسانی در هم آمیخته است. لذا علاوه بر مدیریت عادی توانمندیمدیریت بر منابع اطلاعات هم یکی از وظایف مدیر کتابخانه است. همین امر موجبمی شود که در ورود افراد غیر متخصص علم اطلاعات و دانش شناسی به مدیریتکتابخانه ها تشکیک جدی به وجود بیاید. دلایل مختلفی بر اولویت متخصصان علماطلاعات بر کتابخانه ها وجود دارد که از آن جمله می توان به هم سنخ پنداری ،تسهیل ارتباطات حرفه ای، شناخت اصول کار تخصصی، شناخت متخصصان، امکان اخذمشورت از گروه های تخصصی، مشارکت درمجامع حرفه ای، اشتهار حرفه ای و غیره اشاره کرد که متخصص علم اطلاعات رابر غیر آن در شرایط یکسان برتری می بخشد. اما باید توجه داشت که از این سوهم لازم است که متخصص علم اطلاعات مورد نظر با علم و هنر مدیریت غریبهنباشد. صحبت از تعصب رشته ای نیست. متخصص علم اطلاعاتی که به مدیریتکتابخانه گمارده می شود باید اصول اولیه و مهم مدیریت، رفتار سازمانی،مسادل مالی و اداری را بلد باشد. در غیر این صورت تخصص صرف به مدیریتاثربخش نجر نخواهد شد.
۲. حضور افراد غیر متخصص بر صدر کتابخانه ها چه مسائل و عوارضی را برای کتابداران و به طور کلی این حوزه به دنیال خواهد داشت؟
* با وجود متخصص شایسته علم اطلاعات و دانش شناسی، گماردن افراد غیر متخصص بر مدیریت کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی مشکلات عدیده ای به وجود خواهد آورد که به صورت فهرست وار می توان به برخی از آنها به شرح زیر اشاره کرد:
الف. نبود اشراف بر امور تخصصی
ب. مشکل در برقراری ارتباط حسنه با کارکنان متخصص
ج. مشکل در رهبری تخصصی و حرفه ای فرایندهای کار تخصصی
د. مشکل در برقراری ارتباط با مجامع حرفه ای و بهره مندی از ارتباطات حرفه ای کارساز
هـ. نبود مشروعیت حرفه ای
و. بی بهره ماندن دست اندرکاران حرفه مانند دانشجویان از موهبات همکاری های متقابل با کتابخانه ها مثلا ارتباطات علمی، آموزشی و غیره
۳. آیا حضور کتابداران را جایگاه مدیریت کتابخانه ها موجب ارتقاء جایگاه اجتماعی آنان و همچنین در روند هویت یابی و تعمیق آن موثر می دانید؟
جایگاه اجتماعی متاثر از عوامل مختلفی است و یکعامل به صورت قطعی نمی تواند تاثیر داشته باشد اما سپردن مدیریت مراکزاطلاعاتی به متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی در مرحله اول نشان دهندهاعتماد مسئولان به متخصصان این رشته خواهد بود و در گام بعدی با بروزتوانمندی های متخصصان در پست مدیریتی زمینه برای اعتلای جایگاه دانشآموختگان فراهم می آید. وقتی که قرار است کارهای تخصصی یک مرکز را متخصصانعلم اطلاعات و دانش شناسی انجام دهند بهتر است که مدیریت این افراد نیز بهفردی از همین سنخ سپرده شود. جدای از ایندانش آموختگان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از قدیم درسی با عنوان ادارهکتابخانه ها و مبانی مدیریت را در سرفصل درسی خود داشته اند و کمتر میتوان رشته ای پیدا کرد که واحدهای مدیریتی را هم در کنار واحدهای تخصصیداشته باشد. لذا سیاستگذاران رشته از ابتدا به فکر پرورش مدیر برایکتابخانه ها بوده اند. متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی با توجه به نوعکاری که انجام می دهند با سازماندهی اطلاعات تجانس بیشتری پیدا می کنندهمین یک نکته اساسی زمینه را برای اخذ تصمیمات سنجیده که از ملزومات اساسیمدیر است فراهم می کند و دانش آموختگان ما میتوانند علاوه بر کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی مدیریت ارگان های دیگر راهم بر عهده بگیرند. تجربه مدیریتی متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی برسازمان ها در سطوح مختلف نشان دهنده نقش سازنده و مفید بوده است
۴. هر نکته و یا مورد خاصی که میتواند به این موضواعت مرتبط بوده و موجب روشنگری اذهان میشود بیان کنید.
* سه نکته اساسی در این راستا لازم می دانم مطرح شود که به نوعی نشان دهنده سه مسولیت برای سه گروه است.
نکته اول تقویت محتوای آموزشی با رویکردمدیریتی است که مسئول مستقیم آن کمیته برنامه ریزی علم اطلاعات و دانششناسی است. تاکنون این کمیته در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. نگاهیبه دوره های تازه تاسیس و بازنگری شده نشان می دهد که علاوه بر محتوا کمیتهدر عنوان گرایش ها و رشته ها نیز از واژه مدیریت استفاده کرده است. مدیریتکتابخانه های دانشگاهی، مدیریت کتابخانه های دیجیتال، مدیریت و سازماندهینسخه های خطی، مدیریت اطلاعات. این در حالی است که در سال های قبل اینتاکید در هیچ برنامه ای به این حد نبوده است. امیدواریم با اجرای صحیح برنامه ها در گروه ها که از حیطه کمیته خارج استبه این هدف نائل شویم
نکته دوم اتخاذ مواضع مناسب از سوی مجامع حرفهای است که به صورت مستقیم انجمن کتابداری و اطلاع رسانی متولی آن است. بهنظر می رسد انجمن در این حوزه تاکنون به صورتی که باید نتوانسته است اقدامکند. امیدواریم هیات مدیره جدید انجمن به گونه ای تدبیر کنند که این مسالهبه عنوان یک مساله علمی – صنفی در دستور کار انجمن قرار گیرد و برایدستیابی به هدف از ابزارهای لازم استفاده شود.
نکته سوم تقویت توانمندی هاست. هم در سطوح فردیو هم در سطوح جمعی باید نسبت به تقویت مهارتهای مدیریتی در دانش آموختگانعلم اطلاعات و دانش شناسی اقدام شود. برگزاری دوره های آموزش مدیریت، دورههای ضمن خدمت، کارگاه های آموزشی و نظایر آن از جمله اقداماتی است که همافراد و هم مجامع حرفه ای باید نسبت به آن اقدام کنند
البته بناید فراموش کنیم که همدلی و همبستگیدرون حرفه ای و تلاش برای احقاق حقوق متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسینکته نانوشته است که نقش اساسی ایفا می کند
با سلام و احترام،
مسائل ذکر شده در خصوص مدیریت افراد غیرمتخصص بر کتابخانه ها بسیار مسائل قابل توجه و دقیقی است و به طور عملی این مسائل را در بطن کار لمس کرده ایم. به ویژه در کتابخانه های تخصصی این مسائل و مشکلات و عدم هم زبانی و اختلاف در ادبیات با مدیران غیرمتخصص بیشتر به چشم می خورد.
با تشکر