مقدمه:
قرار بود به مناسبت پنجاهمین سالگرد ایرانداک مطلبی بنویسم که به سراغ جان هاروی رفتم که از یکی از افراد موثر در این مساله شروع کرده باشم و از یادداشتها و مقاله های ایشان کمک بگیرم و هنوز کتاب تاریخ شفاهی دکتر اکبر اعتماد منتشر نشده بود و نقش ایشان در تاسیس ایرانداک در دل موسسه‌ای وابسته به وزارت علوم را نخوانده بودم. می‌دانستم که برای یافتن فضای روز کتابداری ایران در اوایل تاسیس راهی جز بررسی کلی همه شماره‌های “نامه انجمن کتابداران” و “خبرنامه” ماهانه انجمن در آن سالها که می‌تواند به خوبی حرکت رو به جلوی انجمن و گروه کتابداری دانشگاه تهران و در کل کتابداری ایران را نشان دهد، ندارم و با اینهمه چون می‌خواستم کاری ساده‌تر انجام دهم، مقاله‌های جان هاروی را بررسی کردم و از دل آنها یادداشتی برای پیام ایرانداک نوروز ۱۳۹۸ نوشتم و تقدیم کردم.در نوشتن این یادداشت، یکی از مقاله های هاروی که نویسنده اول آن کسی نیست جز علی سینایی اولین رئیس ایرانداک، توجهم را بیشتر جلب کرد و مقاله را ترجمه کردم و نگاه داشتم تا شاید در فرصتی آن را منتشر کنم. اینک و با آغاز بکار عتف فکر کردم که جای خوبی است که این نوشته را برای استفاده همکاران گرامی منتشر کنم. البته این را هم عرض کنم که دلیل این کار، شاید وضعیت فعلی دانشگاهها و گروهها است. وضعیت آموزش در دوران کرونایی، مزیدی است بر علتهای بسیار، لیکن قبل از آن هم و در طول چند سال گذشته، به جای وضعیت بالنده‌ای که در مقاله سینایی – هاروی می بینیم، وضعیتی کاهنده را تجربه می کنیم، و این بنده کمترین، بارها به جای استفاده از واژه دانشگاه از واژه “دانش کاه” استفاده کرده‌ام و این کاهش را در کیفیت به عینه پیش چشمم داشته و دارم. این کاهش با کنار رفتن دو نسل از استادان شکل واقعی‌تری به خود گرفته و با وضعیت آموزش عالی ایران و آئین نامه های ارتقاء روز به روز بدتر می شود، و زوال کامل فکر می کنم زمانی انجام می پذیرد که خدای ناکرده فشار آئین نامه ارتقاء از سر اعضای هیات علمی برداشته شود، و آنان که به ساختن مقاله عادت کرده‌اند، دیگر همین یک کار را هم فراموش کنند و عطایش را به لقایش ببخشند و سر کار خود گیرند و معاملات دیگر. مانند همیشه باید یادآوری کنم که حساب معدود استادان دلسوز و زحمتکش که در بالا بردن توانایی خود و در انتقال آن به دانشجویانشان زحمت می‌کشند را از مقاله سازان و مدرک سازان جدا می‌کنم. داستان راه رفتن کبک است، که استادان مقاله ساز که مجبورند از هر چیزی برای خود امتیاز ارتقاء کسب کنند، راه رفتن عادی خود را نیز از یاد برده‌اند و آموزش ساده دانشجویان دست کم در گرایش من به هیچوجه محلی از اعراب ندارد.
وضعیت کرونایی هم به جای کمک به مساله، بر مدرک‌سازی دامن زده و می‌بینم فضای به وجود آمده و کلاسهای مجازی که دانشگاههای خارج از کشور می‌گذارند، محل جدیدی است برای کسب مدرک و چون احتمالا در هر دانشگاهی هم این مدارک توسط دوستان (همان هیات ممیزه رسمی) بررسی می‌شود، مشکلی پیش نمی‌آید که این دوره چگونه مدرک داده و این مدرک از کجا صادر شده است و به زودی نمایندگیهای این دانشگاهها شاید در ایران هم بتوانند از همین مدارک بفروشند. شما را به خدا برخی از روزمه های تولید شده را بروید در سایتها ببینید، واقعا اگر کنار هم بچینید، عرضش و طولش از طول و عرض بزرگراه تهران به قزوین بیشتر می‌شود، ولی اگر طول و عرضش را رها کنید و بخواهید عمقشان را اندازه گیرید، نیاز به حتی خط کش نیست، چون در حد یک بند انگشت هم نمی‌شود.
بگذریم، از صحنه کتابداری ایران در نیمه دوم دهه چهل می‌گفتم که درست به عکس اوضاع شرح شده، بالنده و شکوفنده است و به هر گوشه‌اش نگاه می‌کنید، حرکت و شعف می بینید و شور و امید. در کتابخانه های کودک به کانون پرورش فکری می‌رسید که رئیسش عضو هیات موسس و دو دوره رئیس انجمن تازه تاسیس است، از کتابخانه های دانشگاهی صحبت می‌شود همه در حال باز سازی و سازماندهی مجموعه ها و ایجاد موسساتی برای خدمت به این قبیل دانشگاهها مانند طرحهای امانت بین کتابخانه‌ای و تحویل مدرک و ایجاد کتابخانه تخصصی ایرانداک و انتشار چکیده نامه های علوم و علوم اجتماعی است. از ساختمانهای جدید کتابخانه‌های دانشگاهی و کتابخانه های عمومی و از فعالیتهای نوین کتابخانه های تخصصی و در کنار اینها، آموزش کتابداری در آغاز، و پیشرفتهای در راه صحبت می‌شود. مقاله کوتاه و بسیار ساده‌ای است که شما را در فضایی قرار می دهد، که با امید آغاز شده ولی حالا اینجا هستیم که می بینیم.
هان ای دل عبرت بین از دیده عبر کن هان ایوان مداین را آئینه عبرت دان (خاقانی)
آن ساختن و امید، این رفت ستم بر وی، بر کاخ سند سازان حالی چه رود خذلان
صحنه کتابداری ایران[۱]
نوشته علی سینایی[۲] و جان هاروی[۳]
کتابداری ایران به سرعت در حال رشد است. در حالی که سابقه کتابخانه ها در ایران به چند هزار سال می‌رسد، تنها دو یا سه سال است که کتابخانهها حرکتی رو به جلو و در شکلی نوین را تجربه کرده‌اند. اینک که کتابخانهها در حال تلاش برای ارتقاء هستند، شاید بهترین زمان برای بررسی موقعیت آنها باشد. این مقاله تلاش خواهد کرد که الگوی فعلی خدمات کتابخانه‌ای ایران و جهتی را که ممکن است در پیش بگیرند، توصیف کند.
آموزش کتابداری
یکی از مهیج‌ترین تحولات اخیر، تاسیس اولین دوره‌های آموزش رسمی کتابداری[۴] در ایران است. در حالی که دوره‌های تک‌درس از چندین سال پیش در دسترس متقاضیان بوده، ولی هیچ برنامه درسی دانشگاهی برای این رشته پیش از این وجود نداشته است. در سال ۱۹۶۶، آلیس لورر، دانشیار علوم کتابداری، دانشگاه ایلینوی، ایالات متحده امریکا، گروه کتابداری را در دانشکده تازه شکل گرفته علوم تربیتی دانشگاه تهران، قدیمی‌ترین، بزرگترین و تاثیر گذارترین دانشگاه ایران، راه‌اندازی کرد. دانشگاه خواستار ایجاد این گروه آموزشی به منظور آموزش حرفه‌ی کتابداری برای کارکنان کتابخانه خود ، برای آموزش کتابداران کتابخانه‌های مدارس، که در حال افزایش و توسعه روزافزون هستند، و همچنین برای آموزش مدرسان و استادان آینده برای رشته کتابداری است. از دانش‌آموختگان یک دوره چهار ساله کارشناسی ]منظور کارشناسی از هر رشته‌ای است، مترجم[ دعوت شد که با گذراندن ۳۶ واحد درسی جدید، که به زبان انگلیسی ارائه می‌شدند برنامه کارشناسی ارشد را بگذرانند.
زبان انگلیسی به عنوان زبان آموزش انتخاب شد زیرا اساتید اصلی آمریکاییهایی بودند که از محل طرح فولبرایت به ایران آمده بودند، که با کمک همکاران ایرانی که قرار بود تمامی آموزشها و برنامه ها را در نهایت مدیرت کنند به آموزش دانشجویان مشغول بودند. این رویکرد عملی تر از استفاده از مترجمان بود، زیرا معادلهای فارسی برای بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحاتی که در یک درس بکار برده می‌شد، وجود نداشت. مترجمان خوب سخت پیدا می‌شد، و کتابداران ایرانی معلمان را بر مترجمان ترجیح می‌دادند .و در نهایت، هیچ گونه منابع درسی برای رشته کتابداری به زبان فارسی وجود نداشت، و بدون حداقل توانایی خواندن انگلیسی، دانشجویان به شدت از درسها عقب می‌ماندند. بنابراین همه درسها به زبان انگلیسی تدریس شد.
خانم لورر به همراه چندین کتابدار طرح فولبرایت و شش کتابدار ایرانی که همه توسط یک استاد پیشرو، منوچهر افضل، رئیس دانشکده علوم تربیتی مدیریت می‌شدند به گروه پیوست. اعضای هیئت علمی ایرانی از میان مدیران پیشرو کتابداری در ایران انتخاب شدند که همه فارغ التحصیلان دوره های تحصیلات تکمیلی، یا دوره های پنجساله مدارس کتابداری امریکا و انگلستان بودند. در آینده نزدیک، گروه آموزشی کتابداری دانشگاه تهران امیدوار است تا یک یا دو عضو هیئت علمی تمام وقت را جذب کند.
این برنامه در حال حاضر ۶۰ دانشجو دارد و انتظار می‌رود که در سال آینده این تعداد با پذیرش دانشجویان بیشتر به ۱۰۰ دانشجو برسد. این دانشجویان بیشتر تهرانی هستند، و اغلب رشته اصلی آنها زبان انگلیسی است ۷۰% بانوان هستند، نیمی از آنها تجربه قبلی کار درکتابخانه دارند، و میانگین سن آنها ۳۵ سال است. دانشجویان اصالتا متولدین شهرهای مختلف و استانهای مختلف هستند و در میان آنها تجربه‌های قبلی متفاوتی دیده می شود، افسر ارتش، معلم زبان انگلیسی، کارمند خطوط هواپیمایی، مدیر کاخ جوانان، مترجم، بازیگر(زن) ، خانم خانه دار، مدیر دبیرستان، دانشجو، مدیر گالری هنری، و عضو پارلمان. متقاضیان پذیرش در یک آزمون مهارتهای زبان انگلیسی شرکت میکنند و مدارک تحصیلی خود را برای بررسی ارائه می‌دهند؛ تقریبا نصف متقاضیان در آزمون و مصاحبه پذیرفته شدند.
در تابستان سال ۱۹۶۸، گروه آموزشی کتابداری، کهاد (رشته فرعی) کتابداری را برای دانشجویان کارشناسی رشته های دیگر به آموزشهای گروه اضافه کرد. انتظار می‌رود که بسیاری از دانشجویان کارشناسی در رشته های آموزش و پرورش و سایر رشته‌ها برای کهاد خود رشته کتابداری را انتخاب کنند تا معلم – کتابدار و همچنین کتابدار برای کتابخانه‌های عمومی تربیت شود. دوره‌های کارشناسی هم نیاز دارند کتابهای درسی که برای آنها تعیین می‌شود را به زبان انگلیسی بخوانند، اما ارائه‌های کلاسی، امتحانات و کلاس درس به زبان فارسی خواهد بود.
بازدیدهای از کتابخانه ها، مقالات پایان ترم، گزارشهای شفاهی و کتبی، کتابشناسیها، سخنرانیها، مواد دیداری – شنیداری، بحث های گروهی، سخنرانان مدعو، همه در دستور کار آموزش دانشجویان است. دانشجویان برای استفاده از آموزشهای نوین کتابداری، با نبود متون درسی کار مشکلی در پیش دارند و تلاش میکنند شنیده ها را کلمه به کلمه یادداشت کنند تا بتوانند با حفظ کردن، آنها را مرور کنند ، ولی آنها شیوه‌های نوینی را فرا می‌گیرند. زمانی که متون کتابداری فارسی به اندازه کافی در دسترس باشد، تمام آموزشهای هر دو دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد به زبان فارسی خواهد بود، و پس از پنج یا شش دوره که اساتید آمریکایی فولبرایت اساتید کتابداری ایران را تربیت کنند، این افراد، در آینده همه برنامه‌های آموزشی و مدیریتی را خود برعهده خواهند داشت.
اعضای هیات علمی خدمات مشاوره‌ای خود را در اختیار انواع مؤسسات آموزشی و وزارتخانه‌های دولتی گذاشته‌اند و بیش از۳۰ گزارش و پیشنهاد برای هدایت کتابخانه‌های این موسسات به سازمانهای مربوطه ارائه داده‌‌اند. تأثیر و نتیجه کامل این فعالیتها در کوتاه مدت خود را نشان نخواهد داد؛ و انتظار می‌رود طی چند سال آینده نتیجه این ایده‌ها و فعالیتها را در کتابخانه‌های ایران ببینیم. اجرای این ایده‌ها و بکارگیری این گزارشها، به اشتیاق مدیران برای ارائه خدمات با کیفیت کتابخانه‌ای و در دسترس بودن یک کتابدار حرفه‌ای بستگی دارد.
در آینده نزدیک، گروه کتابداری امیدوار است برخی از بهترین فارغ التحصیلان و اعضای هیات علمی برجسته خود را برای دوره‌های دکتری به ایالات متحده اعزام نماید. پس از به پایان رساندن دوره‌های دکتری، این کتابداران به ایران باز خواهند گشت و هدایت نسل‌های آینده دانشجویان و کتابداران ایران را برعهده خواهند گرفت.
گروه آموزشی کتابداری در ساختمان شماره دو دانشکده علوم تربیتی در خیابان کندی (توحید فعلی) در غرب تهران قرار دارد و از دفاتر کاری، کلاسهای درس، کتابخانه تخصصی کتابداری و اتاق تمرین فهرستنویسی تشکیل می‌شود. ساختمان جدیدی برای دانشکده و گروه برای آینده نزدیک طراحی و در دست اجرا است. کمک مالی (سازمان پیمان مرکزی) [۵] Cento به مبلغ ۲۴۰۰۰ دلار برای ایجاد نخستین مجموعه کتابهای کتابداری، مجموعه‌های مرجع پایه و نمایه‌های ادواری در اختیار گروه قرار داده شده است. دانشجویان موظف هستند ۱۸۰ ساعت کارورزی در یکی از کتابخانه‌های پیشرو در تهران انجام دهند. گروه کتابداری، خدمات و کمکهایی برای دانشجویان خود در طول تحصیل و پس از فارغ التحصیلی فراهم می‌کند از جمله فهرستی از ۷۰ فرصت کاری در کتابخانه‌هایی در کشورهای دیگر را در اختیار دانشجویان قرار داده است.
در ۲۰ سال گذشته، چندین کارگاه آموزشی توسط دستگاههای دولتی یا دانشگاه تهران برای معرفی کتابداری برگزار شده است. این کارگاهها و دوره‌ها توسط استادان و کتابداران خارجی ارائه می‌شدند و کتابداران ایرانی که تجربه یا تحصیلات در این حوزه داشتند، در بعضی از این دوره ها به آموزش کتابداری پرداخته بودند. در این دوره‌ها تعداد زیادی دانشجویانی جذب شدند که پیش از آن تحصیلات عالی نداشتند، اما پیشقراولان مهمی برای گروه کتابداری، در توسعه مفهوم کتابداری و اطلاع رسانی به عنوان یک حرفه و جذب مدیران آینده بودند.
نیروی انسانی
در ایران، حدود ۷۵ نفر در پستهای حرفه‌ای کتابخانه‌ای کار میکنند که ۳۰ تا ۳۵ نفر از آنها را می‌توان با تعاریف دقیق، به عنوان متخصصان آموزش دیده تعریف کرد، هر چند که بیش از نیمی از آنها خارجی هستند، اما ایرانیان آموزش دیده، بیش از ده تا دوازده نفر نیستند. بدیهی است که با اضافه شدن دوازده نفر فارغ التحصیلان جدید، تعداد فعلی متخصصان ایرانی به زودی دو برابر خواهند شد.
از ۱۸ متخصص خارجی، یک پنجم در گروه کتابداری مشغول بکار هستند، یک سوم در دانشگاه پهلوی (شیراز)، یک نهم در مدرسه‌های خارجیان و کتابخانه‌های دانشگاه تهران، و یک هفتم در کتابخانه‌های عمومی خارجی یا ایرانی. از متخصصان ایرانی، دانشگاه تهران دو سوم را به خود اختصاص داده و یک سوم در کتابخانه‌های تخصصی در تهران بکار اشتغال دارند. بدیهی است که بیش از نیمی از کل متخصصان، جذب دانشگاهها شده باشند ، یک ششم در کتابخانه‌های تخصصی یا سازمانی، و یک ششم در کتابخانه‌های عمومی و مدارس.
از کتابداران ایرانی غیر متخصص، یعنی بدون آموزش حرفه‌ای، چندین نفر در پستهای اصلی و بیش از نیمی از کتابداران آموزش ندیده، مشغول کار در کتابخانه های دانشگاهی یا کتابخانه های تخصصی هستند. فرصت‌های شغلی بسیاری برای فارغ التحصیلان جدید کتابداری وجود دارد؛ که برخی از بهترین موقعیتها در کتابخانه‌های استانها است. تعداد فهرستنویسان ماهر بسیار کم است و هر یک از آنها با تقاضای کار زیادی ربرو هستند، و اغلب در چندین کتابخانه فهرستنویسی میکنند.
انجمن کتابداران ایران (اکتا)
انجمن کتابداران ایران در زمستان سال ۱۹۶۶ تأسیس شد و در حال حاضر حدود ۱۰۰ عضو دارد. انجمن تا کنون دو همایش سالانه برگزار کرده که در ارائه ایده‌ها و پیشرفتهای جدید برای اعضای خود موفق بوده است. نخستین دو رئیس انجمن، خانم فرنگیس امید، مدیر کتابخانه دانشکده علوم تربیتی، و ناصر مظاهری، از مدرسه بین المللی تهران بوده‌اند. این انجمن با کمیته‌های زیر فعالیتهای خود را به انجام می‌رساند. کمیته سرعنوانهای موضوعی فارسی؛ کمیته برنامه ریزی؛ کمیته اصطلاحنامه کتابداری ایران؛ کمیته اساسنامه و آئین نامه‌ها، و کمیته مجله (انتشارات).
همانند بسیاری از انجمن‌های جدید در کشورهای در حال توسعه، انجمن کتابداران ایران در شناساندن خود به شهرستانها و استانها و معرفی مزیتهای خود مشکلات فراوانی دارد، اما از آنجایی که انجمن‌های حرفه‌ای ایرانی کمی با گستره ملی وجود دارد، مشکلات آن قابل درک است. اگر واقع بینانه به موضوع بنگریم که بیشتر ایرانیان هیچ تجربه‌ای در کارهای انجمنی ندارند، و می‌گویند که تمایلی برای همکاری با کمیته‌های انجمن ندارند، می‌توانید به پاره ای از دلایل عقب ماندن انجمن پی ببرید. انجمن در کنفرانس‌های ملی با دیگر انجمن‌های ایرانی همکاری می‌کند. اساسنامه و آئین نامه‌های انجمن به تازگی ویرایش شده و انجمن امیدوار است به زودی برنامه‌های جدیدش را شروع کند. انجمن چارچوبی برای انواع متنوع برنامه‌های خود فراهم کرده و انتظار دارد که با پیشرفت برخی از این برنامه‌ها، و جلب اعتماد بیشتر بین کتابداران، تاثیر آن بر پیشرفت کتابخانهها افزایش یابد.
کتابخانه های پیشتاز
بسیاری از بهترین کتابخانه‌های ایران متصل به دانشگاهها یا وزارتخانه‌های دولتی هستند. دانشگاه پهلوی شیراز، دارای دو کتابخانه داننشکده ادبیات و علوم، کتابخانه‌ای مدرن با ۱۰۰ هزار جلد کتاب بصورت قفسه باز و کتابخانه خوب دانشکده پزشکی با ۲۸۰۰۰ جلد کتاب است. کتابخانه کوچک انستیتو تکنولوژی آبادان به خوبی و به شیوه‌ای نوین سازماندهی شده است. در دانشگاه تهران، کتابخانه موسسه مطالعات روابط بین المللی، کتابخانه دانشکده بهداشت، کتابخانه دانشکده کشاورزی کرج فعال هستند و کتابخانه دانشکده علوم تربیتی بااینکه نسبتا جدید و کوچک است (۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ جلد)، اما مانند کتابخانه‌های غربی سازمان یافته و یکی از بهترین کتابخانه‌های تهران است. در هر مورد، راز برتری، رئیس موسسه‌ای است که کتابخانه زیر نظر اوست که خدمات کتابخانه‌ای برای او مهم باشد و باور داشته باشد به یک کتابدار حرفه‌ای برای سامان دادن به امور نیاز است، وضعیتی که دراغلب مؤسسات تازه تاسیس دیده می‌شود.
چند کتابخانه تخصصی مهم در شرکت ملی نفت ایران، بانک مرکزی، موسسه سرم سازی رازی، و انستیتو پاستور، همه در تهران و تمامی کتابخانه‌های دولتی یا وابسته به دولت هستند. تعدادی از کتابخانهها نیز در وزارتخانه‌ها وجود دارند که به سرعت در حال رشد و گسترش هستند.
گسترش جالب توجهی در صحنه‌ی کتابخانه‌های عمومی ایران با حمایت شهبانو و زیر نظارت حرفه‌ای خانم لیلی ارجمند تاسیس شده که نظام ملی کتابخانه‌های عمومی کودکان و نوجوانان است با شاخه هایی در بسیاری از شهرها، “کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان”. این کانون همچنین پشتیبان اصلی جشنواره سالانه بین المللی فیلم کودکان و ناشر کتابهای کودکان و نوجوانان و مجلات این حوزه. در میان کتابخانه‌های خارجیان در ایران است. از کتابخانه کوچک اما مفید شورای بریتانیا که کتابخانه‌ای ازنوع عمومی است ، و کتابخانه انجمن ایران و امریکا ، انجمن دوستی ایران و فرانسه، و کتابخانه سفارت هندوستان باید نام ببریم که در تهران فعالیت میکنند. همه آنها در تهران واقع شده‌اند و دو کتابخانه اول دارای شعبی در چند شهر دیگر ایران هم هستند.
بهترین کتابخانه‌های آموزشگاهی توسط خارجی‌ها اداره می‌شوند: مدرسه آمریکایی و مدرسه کامیونیتی در تهران هر دو شبیه به کتابخانه‌های مدارس آمریکایی و هماهنگی نزدیکی بین برنامه‌های آموزشی مدرسه و برنامه کتابخانه در آنها دیده می‌شود. هر دو کتابخانه دو یا چند کتابدار تمام وقت و حداقل ده کتاب به ازای هر دانش آموز دارند.
ساختمانهای جدید
یکی از بزرگترین ساختمانهای کتابخانه دانشگاهی در خاورمیانه در مرکز پردیس اصلی دانشگاه تهران ساخته شده است. ظرفیت مخازن این کتابخانه ۵۰۰.۰۰۰ جلد است و ساختمان در ده طبقه و دارای سالنهای مختلفی خواهد بود، هرچند خود ساختمان شاید بیشتر از کارکرد آن در این مرحله حائز اهمیت است. دانشگاه پهلوی قصد دارد ساختمان جدیدی با طراحی بسیار مدرن که تامین کننده کارکردهای متعدد آموزشی انقلابی باشد بسازد، برای مثال به تعداد زیادی از اعضای هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم در کتابخانه اتاقهایی اختصاص داده خواهد شد. دانشگاه جندی شاپور یک کتابخانه و مرکز آموزش عمومی جذاب، با نظام قفسه باز برنامه ریزی کرده است..دانشگاه ملی تهران (شهید بهشتی فعلی، مترجم) نیز قصد دارد یک ساختمان مدرن برای کتابخانه در محوطه دانشگاهی خود که در منطقه نزدیک به کوهستان است بسازد. مدرسه عالی دختران (دانشگاه الزهرای فعلی، مترجم) در تهران هم یک کتابخانه جذاب در بال ساختمان جدید اداری این موسسه دارد.
مجموعه‌ای از ساختمانهای جدید کوچک در چندین شهر ساخته شده است تا شعبه‌های کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را در خود جای دهند. این ساختمانها جذاب و مدرن هستند و به ساختمانهای شعبه‌های کتابخانه‌های عمومی آمریکا شباهت دارند.
کتابخانه ملی تهران در حال برنامه‌ریزی برای ساخت یک ساختمان بزرگ و جدید در مرکز شهر با ظرفیت ۶۰۰.۰۰۰ جلد است و مرکز تحقیقات سازمان توسعه تجارت و صنعت، (زیر مجموعه) وزارت اقتصاد به زودی به ساختمان جدیدی منتقل می‌شود و کتابخانه تخصصی وزارت آموزش و پرورش نیز قبلا به ساختمان جدید خود منتقل شده است.
انواع خدمات کتابخانهها
خدمات امانت به واسطه نگرش سنتی ایرانیها در حفاطت از اموال و دارائیها، خیلی ضعیف و عقب مانده است و کتابها در مخازن بسته نگهداری می‌شوند و برخی حتی مجموعه‌ای برای امانت ندارند. علاوه بر این، برای عضویت در بیشتر کتابخانهها و از هر نوع، ابتدا باید حق عضویت بپردازید و بعد از دادن یک قطعه عکس برای شما کارت عضویت صادر می‌شود تا بعد از آن شما بتوانید از کتاب استفاده کنید. شیوه پیشرو کتابخانه انجمن فرهنگی اتحاد جماهیر شوروی و کتابخانه شورای بریتانیا در امانت کتاب از قفسه‌های باز، به نظر نمی‌رسد که موجب تشویق کتابخانهها و تقلید از این کتابخانهها شده باشد، به جز کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و درچند کتابخانه دانشگاهی مدرن، امانت کتاب با قفسه‌های بسته انجام می‌شود..
کارهای فراهم آوری به علت نبود کارگزاران، ناشر یا کتابفروشایهای بزرگ که همه کتابهای همه ناشران را عرضه کنند، بسیار ضعیف است . با این حال، بسیاری از کتاب ها به خارج از کشور سفارش می‌شود و برخی از کتابداران ایرانی اطلاعات خوبی در مورد بازار کتابهای داخلی و خارجی دارند. انتخاب کتاب برای حفظ در مجموعه، به جای تامین کتاب برای استفاده، هنوز نگاه غالب کتابخانه‌های ایران است. نشریات ادواری خارجی، اسناد و گزارشها در کتابخانه‌های ایران کمتر خود را نشان می‌دهند.
فهرستنویسی بر پایه قواعد فهرستنویسی توصیفی آنگلو-آمریکن انجام می‌شود، اما بسیاری از کتابخانهها هنوز از یک سیستم بومی استفاده میکنند. بعضی از کتابخانهها از کارتهای چاپی آماده کتابخانه کنگره استفاده میکنند، اما بیشتر کارتهای خود را به صورت نسبتا مختصر بصورت دستنویس یا تایپی در برگه‌دانها می‌گذارند. کتابهای فارسی و لاتین به طور جداگانه فهرستنویسی شده و کارت‌برگه‌های تهیه شده در برگه‌دانهای جداگانه در دسترس مراجعان قرار داده می‌شود. اغلب کتابها با شماره رده‌بندی تنظیم و در قفسه ها قرارمی‌گیرند. رده‌بندی دیویی محبوب ترین سیستم رده بندی خارجی است، و با اینهمه، چندین کتابخانه در حال حاضر از نظام رده‌بندی کتابخانه کنگره LC استفاده میکنند؛ سه کتابخانه دانشکده‌ای دانشگاه تهران، دانشکده کتابخانه بهداشت ، کتابخانه موسسه مطالعات روابط بین المللی، کتابخانه دانشکده علوم تربیتی و همچنین کتابخانه مرکزی از رده بندی کتابخانه کنگره استفاده میکنند.
مفاهیم کار مرجع و کمک به مراجعه کنندگان از طریق راهنماهای چاپ یا تکثیر شده، در ایران تازه است. با این همه، چند نمونه وجود دارد، مانند دانشکده کتابخانه بهداشت که در آن خدمات مرجع نوین مشتاقانه آغاز شده است، همینطور در کتابخانه موسسه مطالعات روابط بین المللی. در شرایط حاضر، چندین مجموعه مفید از کتابهای مرجع در چند کتابخانه وجود دارد مانند کتابخانه های مجلس، دانشکده علوم تربیتی، و کتابخانه موسسه مطالعات روابط بین‌المللی دانشگاه تهران؛ همینطور مجموعه‌های اسناد سازمان ملل متحد در این کتابخانه (موسسه مطالعات روابط بین‌المللی.) و کتابخانه وزارت امور خارجه در دسترس است.
به غیر از دو مورد کتابخانه خوب آموزشگاهی که پیشتر گفته شد (مدرسه آمریکایی تهران و مدرسی کامیونیتی) ، کتابخانه‌های خوب آموزشگاهی دیگری وجود ندارند. با این همه گفتنی است که دبستان فرهاد ]به مدیریت زند یاد توران میرهادی، مترجم[ برای ایجاد یک کتابخانه خوب برنامه‌ای را آغاز کرده است. تحمین زده می‌شود ۱۵۰۰ کتابخانه آموزشگاهی در مدارس ایران وجود داشته باشد که تقریبا همه آنها بسیار کوچک (کمتر از ۳۰۰ جلد) هستند که اغلب در یک اتاق کوچک یا یک یا چند قفسه با درهای قفل شده کتابها را نگه می‌دارند و البته کتابخانه‌هایی بدون کتابدار یا مسئول هستند. کتابخانه آموزشگاهی معمولی ایران بیشتر با مجموعه‌ای از هدایا از انجمن فرهنگی اتحاد جماهیر شوروی و سایر منابع دیگر تشکیل شده‌اند. وزارت آموزش و پرورش که این کتابخانه ها زیر نظر آنها است، به نظر نمی‌رسد آماده برنامه ریزی برای بهبود و ارتقاء آنها باشد.
کارهای کتابخانه‌های عمومی کودکان و نوجوانان تقریبا به طور انحصاری در موسسه‌ای که قبلا نام بردیم ]کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان[ ، بصورت متمرکز انجام می‌شود، کتابداران این کتابخانهها فارغ التحصیلان دبیرستانی هستند که آموزشهایی در سطح خدمت به مراجعه کنندگان خود دیده‌اند. این کتابخانه ها به مدارس مانند یک مراجعه کننده حضوری خود خدمت ارائه میکنند. این کتابخانهها نقطه‌ای روشن در صحنه کتابداری و کتابخانه‌های ایران هستند، که مجموعه کوچکی را با ۳۰۰۰ نسخه از ۳۰۰ عنوان برای خدمت به چند صد هزار کودک ایرانی در شهرهای بزرگ کشور تامین میکنند که شروعی کوچک است.
در حال حاضر چندین مدیر کتابخانه خوب در ایران مشغول به کار هستند. این مسئله، مانند بسیاری از مسایل دیگر کتابداری ایران، بخشی ناشی از نبود نمونه‌های خوب است که کتابداران از آنها آموزش بگیرند، و بخشی نیز ناشی از نبود تجربه در گروه آموزشی جوان فعلی. مدیریت بودجه، برنامه ریزی و کارکردهای مربوط به آن، نظارت بر کارکنان و مهارتهای سازمان دادن کار، تقریبا به طور کامل در کتابداری و اطلاع رسانی ایران وجود ندارد. با این حال، از آنجا که تعداد کمی از کتابخانهها بیش از ده کتابدار یا کارمند دارند، می‌توان پیش‌بینی کرد که کتابخانه‌های ایران با مشکلات و پیچیدگیهای اداره کتابخانه‌های بزرگ در کشورهای دیگرف طی چند سال آینده، روبرو نخواهند شد.
نشر و کتابفروشیها
دنیای چاپ و نشر ایرانی هنوز توسعه نیافته و اکثر آثار توسط کتابفروشی ها منتشر می‌شوند. ناشران با کمبود بودجه، سازماندهی ضعیف، و رشد سالانه کم مواجهند و نظام توزیع کتاب ضعیفی دارند. کتابها بیشتر با کاغذهای ارزان و جلدهای مقوایی ارزان و با موضوعات دینی یا تاریخی توسط ناشران کوچک منتشر می شوند. تعداد مواد کاربردی و مفید، مانند تعداد کتابهای داستانی مدرن بزرگسالان کم است، ولی باید در نظر بگیریم که بیش از نیمی از جمعیت ایران بی‌سواد است. تهیه کتابهای کودکان و نوجوانان با کیفیت خوب و افزایش نویسندگان حرفه‌ای برای این گروههای سنی، پیش‌نیازهای ایجاد مجموعه‌های کتاب برای کتابخانه‌های عمومی و آموزشگاهی است که ایران هنوز با آن فاصله دارد.
دو سازمان شروع به ترغیب نویسندگان برای نوشتن و انتشار کتابهای کودکان کرده‌اند. شورای کتاب کودک به سرپرستی توران میرهادی و لیلی ایمن (آهی) و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. شورای کتاب کودک نشریه‌ای منتشر می‌کند و جلساتی برای معرفی کتابهای جدید برگزار می‌کند. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم کتابهای جدید و جذاب کودک و نوجوان و همینطور یک نشریه مخصوص کودکان منتشر می‌کند.
کتابفروشی‌های ایرانی با سرمایه کم، و امکانات تبلیغات و بازاریابی ضعیف مدیریت می‌شوند، هرچند تعداد کمی کتابفروشی هستند که در چند شهر بزرگ کتابهای فارسی و لاتین خوبی را برای فروش عرضه میکنند. فروشگاه‌هایی در تهران هستند که بطور تخصصی منابع و کتابهای انگلیسی، فرانسوی یا روسی را عرضه میکنند.
تصویر صحافی در ایران روشن و بسیار دلگرم کننده است و کتابخانهها از این امتیاز به خوبی استفاده میکنند. صحافی در ایران با کیفیت خوب و بسیار ارزان وجود دارد، اگر چه استفاده از رنگ جلدهای جدید و متنوع بصورت مقدماتی شروع شده، ولی هنوز انواع شیوه‌ها و کیفیتهای مختلف صحافی در دسترس نیست.
انتشار منابع علمی کتابداری با فعالیتهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران آغاز شده، کتابخانه دانشگاه شیراز، گروه کتابداری دانشگاه تهران و انتشارات فرانکلین نیز قدمهای آغازین را برداشته‌اند. پروژه‌ها و پایان نامه‌های دانشجویی، راهنماهایی چون فهرست نشریات ادواری، فهرست روزنامه‌ها، فهرست ناشران و کتابفروشیها را در دست تحقیق و اجرا دارند. چند ترجمه، راهنماهای کارکنان، و فهرست مشترک نشریات اداواری موجود در کتابخانه‌های ایران نیز در دست تهیه است و در سال آینده منتشر می‌شوند. برنامه‌های بزرگتری برای ترجمه و انتشار قواعد فهرستنویسی آنگلو امریکن، رده‌بندی دهدهی دیویی و رده‌بندی کتابخانه کنگره در دست بررسی انتشارات فرانکلین است. انتشار کتابشناسی ملی ایران، نمایه‌نامه نشریات ادواری ایران، فهرست انتشارات سازمانهای دولتی ایران نیز در دست بررسی و تصمیم گیری است.
پیشرفت کتابخانهها
پیشرفت در برخی حوزه‌ها سریعتر بوده و در برخی حوزه‌ها کار به کندی جلو می‌رود. برای هر نوع از انواع کتابخانه، به استثنای کتابخانه‌های مدارس، دست کم یک یا چند نشانه از پیشرفت می‌توان برشمرد که در مورد بسیاری از آنها در بخشهای دیگر این مقاله اشاره‌هایی داشتیم.
در حال حاضر یک قانون با عمر چهار ساله در ایران وجود دارد که ۱.۵% از درآمد شهرداریها درهر استان باید برای اهداف کتابخانه عمومی هزینه شود. این باعث شده به فرض شهرهایی مانند اهواز برای ایجاد کتابخانه‌های عمومی جدید و جذاب در مکان‌های خوب در مرکز شهر اقدام کنند. اینها نشانه‌های امیدوار کننده‌ای در حوزه کتابخانه‌های عمومی است. “هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی” در سال ۱۹۶۶ برای مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور (در حال حاضر “نهاد کتابخانه های عمومی کشور”) تاسیس شده و هنوز نقش خو را به خوبی بازی می‌کند. کتابخانه عمومی تهران دارای چندین شعبه در نقاط مختلف شهر است ولی هنوز خیلی از کتابداری نوین فاصله دارد، به دلیل قفسه‌های بسته، مجموعه کتاب های کوچک و محدود و نداشتن کتابدارحرفه‌ای و متخصص.
خدمات کتابخانه عمومی در برخی شهرها، توسط کتابخانه‌هایی که به کتابخانه ملی معروف هستند ارائه می‌شود، که از بودجه ها و درآمدهای محلی هزینه‌های آن تامین می‌گردد. علاوه بر نظام کتابخانه‌های کودکان و نوجوانان ]کانون پرورش فکری[، که خدمات خود را به گروه سنی خاصی ارائه می‌کند، وزارت آموزش و پرورش نیز توسط کتابخانه‌های شعبه‌ای خود در چندین شهر خدمات کتابخانه عمومی ارائه می‌دهند. با همه این باید گفت که تصویر کلی کتابخانه عمومی هنوز در پرده‌ای از ابهام است.
درایران یک “هفته کتاب” کشوری نیز با پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۹۶۵ آغاز بکار کرده است. این کار شبیه برگزاری این قبیل هفته‌ها در کشورهای دیگر است و در این هفته از سال نمایشگاه‌های کتاب، و برنامه‌های جانبی مختلفی به همراه مراسم محلی برگزار می‌شود.
۱۵ دانشگاه و موسسه آموزش عالی در ایران با کتابخانه‌های مختلف در مراحل متفاوتی از توسعه قرار دارند، اما احتمال می‌دهیم این ۱۵ کتابخانه که بهتر سازمان یافته‌اند، سریعتر از سایر گروههای اصلی کتابخانه‌ای حرکت کنند و پیشرفتهای خوبی داشته باشند. مطمئنا بیشترین تعداد کتاب در دانشگاه تهران (۲۷۰۰۰۰ جلد)، و در ۳۰ کتابخانه دانشکده‌ای آن پخش شده است، که عموما هنوز در قفسه‌های بسته حبس هستند؛ با این حال، سیستم متمرکز ]منظور تمرکز فراهم آوری و سازماندهی در کتابخانه مرکزی که در سال ۱۳۵۰ افتتاح شدو از یکی دو سال قبل از آن با مدیریت ایرج افشار در مکانی موقت کلید زده شده بود، مترجم[ آغاز شده است. دانشگاه اصفهان دارای مجموعه نسبتا بزرگی از کتابها (۱۰۰۰۰۰ جلد) است که ساختمان خوبی ندارد؛ و دانشگاه تبریز مجموعه کتابی دارد که در ساختمانی جدید ولی موقتی نگهداری می‌شوند. به دانشکده‌های “ادبیات و علوم” و “پزشکی” دانشگاه شیراز پیشتر (بالا) اشاره شده است. سایر موسسات آموزش عالی نیز ساماندهی مجموعه‌های خود را آغاز و در حال ایجاد کتابخانه‌های خود هستند.
تعدادی از وزارتخانه‌های دولتی، در حال ساماندهی مجدد کتابخانه‌های خود هستند و تلاش میکنند خدماتی نوین ارائه نمایند، وزارت اقتصاد، سازمان برنامه، کتابخانه مجلس سنا و کتابخانه مجلس از این گروه هستند. از کتابخانه‌های پیشرو با مجموعه‌های خطی نادر، باید از کتابخانه سلطنتی، کتابخانه ملک، کتابخانه مجلس، کتابخانه ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، که همه در تهران هستند، و کتابخانه آستان قدس درمشهد نام برد. تنها، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، زیر نظر کتابشناس برجسته، ایرج افشار، پیشرفتهای خوبی در سازماندهی مجموعه دانشگاه داشته است.
ندین کتابخانه علاقه مند به استفاده از رایانه هستند، دو کتابخانه کنسرسیوم نفتی در اهواز و تهران هم اکنون از رایانه استفاده میکنند. برخی از کتابخانه ها امیدوارند که فهرست کتابهای خود را منتشر کنند (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و دانشگاه جندی شاپور اهواز) و یک کتابخانه از سیستم پردازش و نمایه سازی رایانه‌ای با سیستم پانچ کارت استفاده می‌کند.(بانک مرکزی).
ایده‌های نو
چندین ایده جدید کتابداری پیشنهاد شده و به نظر می رسد که برخی از آنها فرصت آغاز به کار پیدا کرده باشند. یکی از آنها IRANDOC (مرکز اسناد ایران) است که به عنوان یکی از واحدهای وزارت علوم و آموزش عالی جدید طراحی و با پشتیبانی مالی قوی برنامه ریزی شده است. این مرکز پس از مراکز اطلاعاتی بزرگ آمریکایی و همچون مراکز آسیایی مانند PANSDOC، INSDOC و TURDOC شبیه سازی و برنامه ریزی شده و امیدوار است که خدمات علمی و اطلاع رسانی فردی و گروهی (موسسه)، و اشاعه اطلاعات گزینشی خوبی را برای دانشمندان ایران فراهم کند.
تبراک TEBROC (Tehran Book Processing Centre) یا مرکز پردازش کتاب تهران ]منظور مرکز خدمات کتابداری به سرپرستی استاد فقید پری سلطانی است، مترجم[ نیز اخیرا توسط همان وزارتخانه تاسیس و کارش به زودی آغاز می‌شود. این موسسه، مرکزی است برای پردازش فعالیتهای نوین کتابخانهها که با الگوی مراکز آمریکایی طراحی شده و تلاش خواهد کرد تا همه فرایندهای خدمات فنی کتابخانه از انتخاب کتاب، خرید، فهرست نویسی، رده بندی و خدمات آماده سازی مواد را برای بسیاری از کتابخانه‌های ایران براساس هزینه تمام شده انجام دهد. بسیاری از کتابخانهها پیش از این دسترسی به چنین سطحی از خدمات نداشته‌اند و باید بتوانند از امکانات آن به خوبی بهره ببرند.
انجمن کتابداران ایران در حال برنامه ریزی برای یک همایش کتابداری در پاییز سال ۱۹۶۸ است و یک پیشنهاد جداگانه هم برای کنفرانس کتابداری و اطلاع رسانی بین المللی در سال ۱۹۶۹ با شرکت کتابخانه های مهم پاکستان، ایران و ترکیه داده است.
شرایط مناسب برای افزایش موفقیت کتابخانهها
یکی از مسائل مهم کتابداران در ایران، قانونی است که کتابداران را مسئول حفاظت از کتابها به عنوان اموال و دارایی می‌کند. بر پایه این قانون، اگر کتابی گم یا سرقت شود، کتابدار شخصا مسئول است و باید غرامت آن را بپردازد. این موضوع داستان قفسه‌های بسته در بیشتر کتابخانه‌های ایران را قابل فهم تر می‌کند، هرچند به نظر می‌رسد خیلی به ندرت اتفاق افتاده باشد که از کتابدار برای یک کتاب گمشده خسارت گرفته باشند. لغو این قانون فوق‌العاده ضروری است، با اینهمه کتابداران ایرانی باور دارند که می‌توانند به مراجعان خود اعتماد داشته باشند و کتابهای کتابخانهها را به راحتی و با دست باز به آنها امانت می‌دهند، که مسلما شرط ارائه خدمات بهتر و به دست آورن اعتبار بیشتر نزد مراجعه کنندگان است. مشکلات دیگر عبارتند از وضعیت پایین تحصیلی کتابداران، اشتغال دولتی (بیشتر کتابداران کارمند و حقوق بگیر دولت هستند، چه در دانشگاهها، و چه در مدارس و وزارتخانه ها)، و اینکه بیشترکتابداران بانوان هستند. این مشکلات باعث می‌شود که افراد توانمند و با استعداد رغبت کمتری برای گرفتن پست و کار در کتابخانهها داشته باشند یا به دنبال ارتقاء تحصیل در جهت ارتقاء شغلی خود باشند. هنگامی که قابلیتها برای فعالیتهای جسورانه در کتابداری و اطلاع رسانی به درستی درک شود، بطور حتم گروه بیشتری از افراد توانمند و با استعداد جذب خواهند شد. کتابخانه‌های مدارس دولتی بیشتر نیازمند افراد با کیفیت برای تغییر هستند اما وزارت آموزش و پرورش کم قدرت و ضعیف است. در حال حاضر زنان ایرانی برای مشاغل حرفه‌ای آزادتر از پاکستان و افغانستان هستند، با اینهمه هنوز بیشترخجالتی و بدون اعتماد به نفس هستند. موقعیت اجتماعی پایین زنان برای جذب آنها به مشاغل مختلف مانند کتابداری از نظر بسیاری ازمردان هنوز پذیرفته نیست. خدمات مدنی دولت در موارد نادر در خدمت عموم ، و محدود است، تنها دویا چند شغل است که تا حدودی عمومی شده است. در شرح مشاغل دولتی ایران پست کتابدار وجود ندارد، و افراد با پستهای مختلفی استخدام و در کتابخانه بکار گمارده می‌شوند. شورای عالی اداری، در حال حاضر شغل کتابدار را برای اضافه شدن به پستهای استخدامی دولتی اضافه کرده است.
حقوق و دستمزد پایین کارمندان دولت نیز بر کیفیت پرسنل موجود در ادارات دولتی تأثیر می‌گذارد. حقوق کتابدار حرفه‌ای (متخصص) بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان (۲۰۰ تا ۴۰۰ دلار) در ماه است، با اینهمه حقوق کارکنان متخصص و با سابقه دولت نیز تا ۶۰۰۰ تومان در هر ماه (۸۰۰ دلار) می‌تواند بالا برود.
جذب مردان بیشتر به کتابداری حقوق و دستمزد کارکنان و ظرفیتهای رشته را بهبود خواهد بخشید. همچنین، جداسازی روشنتر وظایف حرفه‌ای از وظایف دفتری در مقبولیت کتابداران تاثیر خواهد داشت. بخشی از مشکل اینست که غیر از کتابداران تعداد کمی کارمندان شایسته با حقوق پایین‌تر از کتابداران در دسترس هستند، که به عنوان مثال می‌توانند کارهای تایپی را انجام دهند که برای کارمندان کاری غیر معمول است. از آنجایی که اکثر کتابداران صرفنظر از اینکه کار دفتری بکنند یا کار تخصصی، انتظار می‌رود که هر دو گونه کار را بدون گلایه و با هم انجام دهند. جداسازی کتابداری حرفه‌ای از مسئولیت‌های آموزشی در دانشگاهها با جهت‌گیری به سمت ایجاد گروهی از کتابداران حرفه‌ای جدید در حال پیشرفت و گسترش است. گرچه؛ پیش از این، مدیران اکثر کتابخانه‌های مرکزی و دانشکده‌ای دانشگاهها، اساتید و اعضای هیات علمی بود‌اند که علاقه و درک درستی از موقعیت کتابخانه و کتابداری نداشته‌اند.
ایجاد منزلت و علاقه به خدمات مدرن کتابخانه‌های آموزشگاهی و دانشگاهی خیلی دشوار است مگر اینکه اعضای هیئت علمی روش استفاده از کتابخانه را در دروس خود بگنجانند و به دانشجویان خود بیاموزند که چگونه نیازهای خود را به کمک کتابخانه برطرف کنند. تا زمانی که استادان و مدرسان احساس نکنند کتابخانه، ابزاری حیاتی در کنار آموزشهای آنها است، حمایت قدرتمندی از کتابخانه و خدمات آن نخواهند کرد و بودجه مصرف شده هدر خواهد رفت. اگر برنامه‌های پژوهشی در دانشگاهها گسترش یابد، استفاده از کتابخانهها بیشتر و حیاتی‌تر می‌شود. حفظ کردن درسها و جزوه‌های درسی به شکل حاضر مانع از استفاده از کتابخانهها خواهد شد.
به همین ترتیب، در دنیای صنعت و تجارت، تا زمانی که پژوهش برای برنامه‌های صنعتی گسترش یابند و صاحبان صنایع و بازرگانان احساس کنند که کتابخانهها می‌تواند برای برنامه های صنعتی آنها مفید و سودآور باشند، اکثر کتابخانه‌های تخصصی و کتابخانه‌های سازمانهای صنعتی دولتی، در سطوح ابتدایی باقی خواهند ماند. مفهوم کتابخانه به عنوان منبع و تامین کننده اطلاعات و کتابدار به عنوان اشاعه دهنده اطلاعات و نه یک مخزن دار، باید بطور گسترده طرح شود و جا بیفتد.
یکی دیگر از نیازهای ضروری، ایجاد موسساتی خاص تامین مواد و تجهیزات کتابخانه‌ای، و توزیع کننده این مواد و تجهیزات در ایران است. در حال حاضر نجارهای بومی، و فروشندگان تجهیزات و لوارم دفتری، به صورت ضعیف و مقدماتی نیازهای کتابخانهها را تامین میکنند. این مشکل نیاز ضروری دارد که قانون منع واردات وسایل، مبلمان و تجهیزات کتابخانه‌ای بازنگری شود. به عنوان نتیجه باید بگوئیم، تولید قفسه فلزی صنعتی است، بسیاری از اقلام و کالاهای مورد نیاز کتابخانه مانند میز و صندلی مطالعه، میز امانت، و برگه‌دان باید با مشخصات دقیق سفارشی ساخته شوند. این مشکل نیز مانند بسیاری موارد دیگر در دست مطالعه و بررسی قرار دارند و در جهت یافتن راه حل‌های بهتر پیشرفتهای خوبی صورت گرفته است.
*********************************
[۱] . منتشر شده در: Int. Libr. Rev. (1969) 1, 107-117 (شماره یک ژانویه ۱۹۶۹ مصادف با دی – بهمن ۱۳۴۷) .
[۲] . رئیس کتابخانه دانشکده بهداشت دانشگاه تهران
[۳]. John Harvey رئیس گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران
[۴] . Library Science
[۵] . منظور سازمان پیمان سنتو (Central Treaety Organization) است. پیمانی سیاسی اقتصادی بین کشورهای ایران ، ترکیه و پاکستان، که تحت حمایت امریکا بود.
سند بسیار خوبی برای تاریخ کتابداری، کتابخانه ها و انجمن کتابداران ایران بود. جای خالی اینگونه نوشته های کل نگر و در عین حال همه جانبه نگر که مختصر و مفید وضعیت موجود را شرح بدهد خالی است. نکته جالب این است که بسیاری از دغدغه ها مثل مشارکت نکردن در کارهای انجمنی، جزوه های درسی و حفظ مطالب به جای آموختن و برخی مسائل دیگر کماکان جاری است.
سپاس از ترجمه و ارائه این سند خوب. از خواندن آن لذت بردم و هر قسمت را برای کسانی که مرتبط بودند و علاقه داشتند ارسال کردم.
دوست عزیز جناب آقای عمرانی
با عرض سلام و خسته نباشید برای تلاش های دیرینه و پر مشغله تان در زمینه های مرتبط با کتاب،کتابداری و کتابخانه ها.یادداشت جناب عالی
را با عنوان «صحنه کتابداری ایران در ابتدا و اکنون»را خواندم.یادداشتی که حاوی نکاتی ارزنده در باره فراز و فرودهای کتابداری ایران در طول بیش از نیم قرن که از عمر آن می گذرد بود.
این جانب بی مناسبت ندانستم که به سه عامل اثر گذار در شکوفایی آموزش کتابداری ایران در اوایل کار اشاره کنم:
۱.افکار بلند،تعهد،همت و ابتکار و آرمان گرایی بنیان گذاران و استادان ادوار نخست آموزش کتابداری که آموزش علمی این رشته را بی هیچ چشم داشتی فرصتی مناسب برای خدمت گزاری به
فرهنگ جامعه خود می پنداشتند.
۲.درک درست مسئولان آگاه دانشگاهی از اهمیت این حرفه و اینکه در اعتلای آن خیر عظیمی برای جامعه می دیدند و در حد مقدور از تخصیص منابع و امکانات مورد نیاز دریغ نمی ورزیدند.
۳.تلاش بی وقفه دانشجویان این رشته و علاقه و تعهد آنان به این حرفه که به رغم امکانات ناچیز و مناع آموزشی اندک به طور خستگی ناپذیری به فراگیری دروس مختلف می پرداختند.برای نمونه به یک مورد از این امکانات نا چیز اشاره کرده و به عرایض خود پایان می دهم.
در اوایل کار منابع درسی اکثرا به زبان خارجی و به تعداد اندکی در کتابخانه وجود داشت و این منابع در قفسه رزرو کتابخانه نگهداری و به امانت داده نمی شد.صفحات تعیین شده برا ی مطالعه هم زیاد بود.خدمات فتوکپی ارزان هم در دسترس نبود.دانشجو فقط می توانست به صورت نوبتی هر کتاب را در محل کتابخانه به مدت دو ساعت مطالعه کند.گاه اتفاق می افتاد که به علت تقاضای زیاد ،کتاب مورد نظر در روز مراجعه در اختیار قرار نمی گرفت.
با آرزوی توفیق بیشتر برای جناب عالی و همه دلسوزان آموزش کتابداری ایران.