چکیده
پیشرفت علم و فناوری باعث تغییر شکل کتابخانه ها از سنتی و کاغذی به دیجیتال و الکترونیکی شده است. کتابخانه دیجیتالی بخش توسعه یافته کتابخانه های سنتی هستند که مفهومی جدید در عرصه فناوری اطلاعات را به هدف رساندن اطلاعات به اقصا نقاط جهان مطرح کرده اند.
با وجود تمام مشکلات و محدودیتهای موجود کتابخانه ها توانستند حضور خود را در قالب دیجیتالی حفظ کنند.
در مقاله حاضر پس از معرفی کتابخانه سنتی و دیجیتال به تفاوت میان آنها و تاثیر فناوری اطلاعات و کتابدارن دیجیتال و استانداردهای موجود در کتابخانه ها پرداخته شود.
۱-مقدمه
کتابخانه محل ذخیره دانش است.به تعبیر دیگر می توان آن را مرکز فرهنگ و خرد نامید.کتابخانه زمانی متولد شد که کشاورزی مهم ترین مشغله ذهنی بشریت بود.در زمان رنسانس با اختراع چاپ ، کتابخانه ها جانی دوباره گرفتند و در زمان انقلاب صنعتی که اختراعات جدید، فرآیند چاپ را ماشینی کرد ، کتابخانه ها نیز به اوج شکوفایی خود رسیدند.در طول سال ها، کتابخانه ها دوره تکاملی باور نکردنی را پشت سر گذاشتند.
کتابخانه ها که در ابتدا فقط برای نگهداری و ذخیره مدارک ابداع شده بودند، تبدیل به مراکزی جهت تبادل اطلاعات گردیدند. اکنون در آستانه ی دوران کتابخانه دیجیتالی هستیم.با وقوع انقلاب اطلاعات ، کتابخانه دیجیتالی به فناوری قدرتمندی برای رشد و ترقی دست یافته اند.روش های جدیدی نیز برای ذخیره ، سازماندهی و دسترسی به اطلاعات پیش روی آن ها گذاشته شده است.اگر اطلاعات را پول رایج دانش در نظر بگیریم ، کتابخانه دیجیتالی به منزله بانک هایی برای سرمایه گذاری هستند. کتابخانه دیجیتالی مجموعه ای از منابع الکترونیکی و امکانات فنی و مرتبط با آن هاست.این پیشرفت فناوری ما را به موج سوم رهنمون می کند.همان طوری که ذکر شد ، موج اول ، کشاورزی بوده ، موج دوم ، صنعتی و موج سوم ، فناوری ارتباطات و رایانه است.در این فناوری آن چه که نهایتا باعث پیدایش کتابخانه دیجیتالی می شود ، موج سوم است. (شیروانی نیا،۱۳۸۷)
دو نسل از کتابخانه ها شامل کتابخانه های سنتی و دیجیتال می شود:
۲- کتابخانه سنتی
کتابخانه سنتی کتابخانه هایی هستند که مجموعه اطلاعات آنهابصورت چاپی است و کلیه عملیات کتابخانه ای و ارائه خدمات اطلاعاتی بصورت دستی انجام می شود .
کتابخانه های سنتی نیاز به فضای مناسب دارد و استفاه کنندگان برای دستیابی به اطلاعات وقت زیادی صرف می کنند که در موااردی بی نتیجه است.
از طرفی محدودیت ساعت کار کتابخانه ها موجب محدودیت در استفاده از اطلاعات می شود و استفاده همزمان اطلاعات برای کاربران امکان پذیر نیست.
درکتابخانه های سنتی کاغذ به عنوان تنها نماد کتابخانه است و در دوره طولانی کتابخانه های کاغذی ثبات زیادی ندارند.
ویژگیهای کتابخانه های سنتی :
۲-۱غالبا موجودیها به صورت چاپی هستند .
۲-۲هیچ کار رایانه ای روی فعالیت های کتابخانه ها انجام نشده است.
۲-۳فرایند سازمانی و مدیریت در این کتابخانه ها معمولا دستی است .
۲-۴فرایند بازیابی اطلاعات بر مبنای استفاده از نمایه ها ،کارت برگه ها که ماهیتا دستی هستند صورت می پذیرد .
۲-۵همیشه در دسترس نبودن مواد اطلاعاتی به دلیل استفاده همزمان آن سند توسط استفاده کننده دیگر
بدلیل محدودیت ساعات کار اغلب کتابخانه ها ، زمان استفاده از این کتابخانه ها معمولا محدود است.
۲-۶با افزایش مداوم مجموعه ها و با وجود نیروی انسانی فاقد آموزش مناسب ، سازماندهی و مدیریت کتابخانه های یاد شده روبه وخامت می رود و بحران فضا در این کتابخانه ها امری اجتناب ناپذیر است .(یاری فیروز آبادی،۱۳۸۵)
۲- کتابخانه دیجیتال
کتابخانه دیجیتالی را می توان چنین توصیف کرد: «یک محیط کنترل شده که از طریق چارچوب های قانونی و تجاری مناسب و فارغ از محل نگهداری، شکل اطلاعات و حوزه تصدیق گری، دسترسی یکپارچه به حجم وسیعی از خدمات اطلاعاتی را فراهم می آورد» و در تعریف دیگر کتابخانه های دیجیتالی را سازمان هایی به حساب آورده اند که منابع از جمله کارکنان متخصص را برای انتخاب، سازماندهی، دسترسی، تفسیر، توزیع نگهداری و تضمین دوام مجموعه آثار دیجیتالی فراهم می سازد به طوری که این منابع به طور آماده و از نظر اقتصادی برای استفاده به وسیله یک فرد مشخص یا مجموعه ای از گروه ها قابل دسترسی باشد. در واقع می توان گفت کتابخانه دیجیتالی (الکترونیکی)، کتابخانه ای است که در آن اسناد به جای کاغذ یا سایر رسانه های محلی به شکل الکترونیکی ذخیره شده اند. اساس این کتابخانه ها ذخیرۀ مدارک به شکل الکترونیکی و نیز استفادۀ الکترونیکی است. به اینصورت که هر فردی در هر نقطه از ایران و حتی جهان با استفاده از یک کامپیوتر معمولی و یک خط تلفن بتواند به تمامی اطلاعات یک کتابخانه عظیم دسترسی پیدا کند. از این رو کافی است این کتاب ها را جمع آوری کرده و در واحدهای حافظه در این نوع کتابخانه ها قرار دهیم. (شریف آبادی.۱۳۸۱)
۳- تفاوت های کتابخانه های سنتی و دیجیتال
۳-۱- محلی بودن در برابر جهانی بودن
از ویژگی های اینترنت ، از میان بردن محدودیت های جغرافیایی است.با ظهور ارتباطات شبکه ای و امکان بازیابی منابع در آن ، دامنه ی فعالیت کتابخانه هم از نظر مجموعه و هم از نظر خدمات ، جهانی شده است. (غفاری و علی پور۱۳۸۷ )
۳-۲گرایش عندالزوم در برابر گرایش درست به موقع
توسعه مجموعه ، معمولا فرآیندی مستمر برای رسیدن به اهداف کتابخانه است.اگر کتابخانه ، منابع لازم را نداشته باشد قادر نخواهد بود فورا به درخواست های استفاده کننده پاسخ دهد.به عبارت دیگر ، گرایش توسعه ی مجموعه در کتابخانه های غیرالکترونیکی به “عنداللزوم بودن ” تمایل دارد ، اما از طریق امکان بازیابی منابع از فواصل دور در اینترنت و در هر زمانی ، گرایش آینده ی توسعه ی مجموعه به “درست به موقع بودن” متمایل است.این گرایش تاکیدش بر پاسخ فوری و رضایت مندانه به درخواست های استفاده کننده است.چه “عنداللزوم بودن ” و “درست به موقع بودن” هر دو به طور مساوی مهم هستند، ولی کتابخانه باید تصمیم بگیرد برای توسعه ی بهتر مجموعه برای استفاده کنندگان ، میان آن ها توازن برقرار کند. (غفاری و علی پور۱۳۸۷ )
۳-۳مالکیت در برابر دستیابی
کتابخانه های سنتی ، منابع را به صورت فیزیکی و مادی نگهداری می کردند ، اما امروزه اطلاعات ، الکترونیکی هستند و به محموله هایی الکترونیکی تبدیل شده اند که می توانند در خدمتگرهای شبکه ای ذخیره شده و از هر مکانی و در هر زمانی بازیابی شوند.ممکن است این طور به نظر برسد که در برآوردن فوری نیازهای استفاده کنندگان ، دستیابی بسیار مهم تر از مالکیت است ، اما در واقع این طور نیست ، مالکیت و دستیابی هر دو مکمل یکدیگرند.اگر کتابخانه صرفا به حداکثر دستیابی توجه کند و مالکیت را فراموش کند ، آن کتابخانه صرفا در حد یک شبکه ی صرف باقی خواهد ماند.بدین ترتیب منابع به انحصار ناشران در می آید و سرانجام کتابخانه به یک ساختمان “مرده و شبح”با یک سری منابع قدیمی تبدیل خواهد شد.همچنین مطالعه ی منابع الکترونیکی فاقد آن کیفیت و احساس مطالعه ی منابع چاپی و بخصوص در زمینه ی ادبیات و تاریخ هستند.به همین لحاظ بیشتر کتابخانه ها تمایل دارند مجموعه ی آن ها دوسویه باشد.یعنی در یک زمان هم منابع چاپی و فیزیکی را داشته باشند و هم منابع دیجیتالی را ، بنابراین کاربران می توانند به هر دو شیوه از خدمات کتابخانه بهره مند شوند. (غفاری و علی پور۱۳۸۷ )
۴-۳جدایی در برابر هماهنگی
کاربران کتابخانه های دیجیتالی برای به دست آوردن اطلاعات ، نیازی به حضور فیزیکی ندارند.کتابخانه بیشتر به ارایه ی اطلاعات می پردازد تا صرفا امانت دادن منابع.علاوه بر گردآوری داده ها ، کتابخانه همچنین با سازماندهی منابع شبکه ای ، مجموعه اش را به طور مستقیم یا غیرمستقیم در دسترس استفاده کننده قرار می دهد.از این گذشته ، همه ی منابع کتابخانه ی دیجیتالی بر خلاف کتابخانه ی سنتی ، به شکل دیجیتالی تبدیل و ذخیره شده و از هر مکانی قابل دسترسی است.می توان گفت کتابخانه ها قطعا مجبور به فراهم آوری و سازماندهی این منابع ، به صورت مجازی ، به وسیله ی ارتباطات شبکه ای هستند.این بدان معناست که به عنوان مثال ، فهرست نویسی و خدمات ارایه ی مدرک ، بیشتر از گذشته به توسعه ی مجموعه نزدیک تر است.بنابراین ، فاصله ی میان بخش های خدمات فنی و خدمات خواننده کاهش می یابد و در نهایت ممکن است با همدیگر ادغام شوند. (غفاری و علی پور۱۳۸۷ )
۵-۳تسریع گردش اطلاعات
در شبکه ها ، هر کس که نویسنده هست ، ناشر هم هست.اطلاعات در کم ترین زمان ممکن در سراسر جهان منتشر می شود.تولید و گردش اطلاعات خیلی سریع تر از سابق شده است.همین سرعت گردش بالای اطلاعات ، چالش های زیادی را برای کتابخانه ها به وجود آورده است ، به گونه ای که آن ها برای توسعه ی مجموعه ی خود در اینترنت ، باید به طراحی راهبردهایی جدید بپردازند(غفاری و علی پور۱۳۸۷ )
۴– تکنولوژی های جدید برای فراهم آوری در کتابخانه ها
۴-۱- انتشارات
در حالی که تولید کتب در سراسر گیتی هم چنان با رشد روز افزون ادامه دارد،انتشارات الکترونیکی نیز با سرعت چشمگیری در حال تزاید هستند. کتابخانه ها به طور مداوم سرگرم ارزیابی و مقایسه امتیازات رسانه های چاپی و الکترونیکی هستند و یکی از عوامل کلیدی در این ارزیابی مقایسه ای هزینه کاربری است. تنها تعداد معدودی از کتابخانه ها توانایی مالی خرید بیش از یک شکل از دو اثر را دارند. دیسک فشرده رایج ترین نوع مواد الکترونیکی موجود و شکلی کاملا آشنا برای کتابداران است، باید توجه داشت که نرم افزار دیسک فشرده اغلب به آسانی در سیستم ماشینی کتابخانه جا نمی افتد،هم چنین ممکن است استفاده از آن به اعضای پردیس خاصی محدود باشد، که در آن صورت دستیابی به آن از راه دور ناممکن است .
شکل های دیگر مثل دیسک های فشرده چندگانه (CD-I) و رسانه های چند منظوره در بازارهای آموزشی و تفننی اهمیت بیش تری پیدا می کنند. پایگاه های اطلاعاتی پیوسته در مقایسه با دیسک های فشرده امکان دستیابی سریع تر و روزآمدتری را به فایل های پرحجم تر پدید می آورند، اما امتیازات و برتری دیسک های فشرده در بهره گیری آنها در محل است که به کاربر امکان بازیابی اطلاعات مورد نیز را بدون نگرانی از افزایش هزینه می دهد
۴-۲-شبکه
کاربران منفرد رفته رفته به دستیابی به اطلاعات از طریق اینترنت و کنار گذاشتن کتابخانه خو می گیرند پس نابسامانی هایی در بودجه بندی و مجموعه سازی کتابخانه ها بوجود می آورند. تنها گروه معدودی از کتابداران استفاده به سامان از اینترنت را در دستور کار خود وارد کرده اند. برای آگاهی از محل و دستیابی به مواد و اطلاعات از طریق اینترنت ایفای نقش اصلی توسط کتابدار اجتناب ناپذیر است. علاوه بر مسائل مربوط به بازیابی، مشکل تعیین صحت سندیت، و نیز دوام و ثبات متن هم به این مشکلات افزوده می شود.
نظام های فراهم آوری استفاده از سیستم های خودکار یکی از امتیازات بزرگ بخش فراهم آوری بویژه در زمینه سفارشات است. مزایای ماشینی کردن عبارتند از: دسترسی به اطلاعات موردی برای سازماندهی بهتر، ارزیابی روشن تر، حسابرسی دقیق تر، ادغام عناوین در دست سفارش در فهرست کتابخانه، اجتناب از وارد کردن و تصحیح چند باره اطلاعات، ونیز انجام امور مربوط به سفارش ،پیگیری، ابطال و دریافت، اعلام وصول، و گزارش های اعتباری. ولی اکثر کتابخانه ها مایلند هم چنان از کارگزاران کوچک و فاقد امکانات کامپیوتری استفاده کنند، و در نتیجه هنوز با روزگار ماشینی شدن کامل امر فراهم آوری در کتابخانه ها فاصلع داریم.
نظام های کامپیوتری فراهم آوری در مسیری صعودی و در تمامی سطوح به صورتی روز افزون به فراگیر شدن دسترس پذیری مواد در تمامی مراحل انتخاب و تهیه آن یاری می رسانند.هم اکنون گرایش هایی به سویی اتصال سیستم های چند منظوره به اینترنت و منابع و دیسک های نوری پدید آمده است.(شیرانی نیا۱۳۸۸)
استانداردها در کتابخانه دیجیتال–۵
استاندارد نتیجه سالها تجربه و آزمایش است.به طور معمول ۵سال طول میکشد تا یک ایده خوب به عنوان استاندارد رسمی پذیرفته شود.در گذشته استانداردها حاصل کار دانشگاهها بوده اند.اما امروزه اینگونه نیست.تغییر همیشه در زندگی شخصی و حرفه ای افراد وجود دارد.استانداردها می تواند در گذر از این تغییرات به یاری مردم بشتابند.اما این استانداردها باید جوابگوی نیازهای واقعی باشند و مشکلات واقعی را حل کنند.در غیر این صورت فقط در قفسه ها باقی می ماند.
مشکل اصلی کتابداران نبود اتفاق نظر درباره زمان و چگونگی کاربرد این استانداردها در کتابخانه دیجیتالی است.(نبوی،۱۳۸۴،۸۶)
دو رویکرد جدید درباره استانداردهای کتابخانه های دیجیتال–۶
به نظر گرینشتاین می گوید دو تغییر مهم در روشهای برخورد کتابخانه ها با گسترش استانداردهای کتابخانه دیجیتالی روی داده.به نظر وی تغییر اول بعد از افزایش دستور العمل ها رخ داد.
دو تغییر مهم در روشهای برخورد کتابخانه ها با گسترش استانداردهای کتابخانه دیجیتالی روی داده . به نظر وی تغییر اول بعد از افزایش دستور العملهل رخ داد.حال زمان تدوین کتاب دستور العمل فرارسیده است منظور از این کتابها آثاری است سلیقه های مختلف در یافتن اطلاعات پیوسته ابر داده و قالبهای دیجیتالی را در نظر داشته باشند و نیز بدانند که هر کدام از آنها برای مجموعه ای از اهداف محدود مناسب می باشند.
تغییر دوم تغییر در روشی است که کتابخانه ها در توسعه و انتخاب استانداردها به کار می گیرند به عبارت دیگر پیشگامان و اندیشه پردازان که در صدد تنظیم نمونه های عملی مناسب هسنتد به راهبری انفعالی روی آورده اند.(نبوی،۱۳۸۴،۸۷)
تقسیم بندی استانداردهای کتابخانه دیجیتال –۷
۱-کد گذاری و انتقال ابر داده که ساختاری برای کد گذاری ابر داده توصیفی،مدیریتی و ساختاری است.-۷
۲-مجموعه عناصرهستند که عناصر اساسی ابر داده برای شی های دیجیتالی می باشد.-۷
۷-۳-ابر داده سازمان استانداردهای اطلاعات ملی برای تصاویر در قالب XML که طرح کلی XML برای کد گذاری عناصر فنی داده هاست و وجود آن برای اداره مجموعه تصاویر دیجیتالی ضروری می باشد.(نبوی،۱۳۸۴،۹۳)
۸-کتابدارن دیجیتال
کتابداران دیجیتالی، متخصصان اطلاعاتی هستند که مدیریت و سازماندهی کتابخانه دیجیتالی را بر عهده دارند، عملیات مربوط به گزینش، طراحی، پردازش اطلاعات و دانش، خدمات مرجع دیجیتالی، مبادله الکترونیکی اطلاعات، گزینش و اشاعه اطلاعات هماهنگ سازی و به ویژه جستجوی اطلاعات از منابع اطلاعاتی مختلف مانند لوح های فشرده و منابع پیوسته را در دستور کار خود قرار می دهند و در نهایت بازیابی و دستیابی به اطلاعات چند رسانه ای را برای تأمین نیازهای کاربران مهیا می سازند. از ویژگی های مهم کتابدار دیجیتالی می توان به نقش مدیریتی حجم عظیم داده ها، حفاظت مجموعه های منحصر به فرد، فراهم آوردن امکان دسترسی سریع به اطلاعات، تسریع تبادل اطلاعات در بیش از یک مکان، توسط مکان های آموزشی نامتمرکز و حفظ حقوق صاحبان آثار اشاره کرد.
تیکوسون[۱](۲۰۰۳)، معتقد است که به موازات تحولات فن آوری های نوین اطلاعاتی و دسترسی به اطلاعات از راه دور، مراجعه حضوری کاربران به کتابخانه کم شده و ارتباط کتابدار به عنوان رابط بین کاربر و اطلاعات نیز کاهش یافته است. کاربران در محیط های دیجیتال تمایل به انجام بدون واسطه تحقیقات خود دارند. این تغییر در نقش کتابداران به عنوان واسطه های اطلاعاتی، باعث شده تا کتابدارها با استفاده از شیوه های نوین، خود را با تغییرات و تحولات جامعه هماهنگ سازند و هدف نهایی خود را که همان رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران و برقراری ارتباط با آنها می باشد را مرتفع سازند.(بیرانوند.۱۳۸۹)
نقش کتابدار دیجیتال در مدیریت سیستم اطلاعات دیجیتال –۹
مدیریت سیستم اطلاعات دیجیتالی اشاره به قابلیت های کلی(دانش نظری .دانش عملی.مهارت ها و رویکردها)دارد که برای ایجاد ذخیره تجزیه و تحلیل سازماندهی بازیابی و انتشار دیجیتالی (متن. تصویر.صدا)در کتابخانه های دیجیتالی یا هر نوع اطلاعات ضروری است.(علیزاده جدیدی۱۳۸۹)
۱۰– نیاز به کتابدار در مدیریت سیستم اطلاعات دیجیتال :
نیاز مابه اختراع می باشد . پیدایش کتابخانه های دیجیتالی جهانی یا مراکز اطلاعات دیجیتالی در سراسر جهان به ایجاد یک عنوان شغلی تحت عنوان “کتابدار دیجیتالی” برای مدیریت منابع دانش دیجیتالیشان احساس نیاز کرده اند . کتابخانه های دیجیتالی بزرگ بعنوان مخازن دانش نمود پیدا کردند .(علیزاده جدیدی۱۳۸۹)
۱۰-۱-کتابداران دیجیتال نیاز دارند به :
- مدیریت کتابخانه های دیجیتال
- سازماندهی دانش دیجیتال و اطلاعات
- انتشاردهند اطلاعات دیجیتال را بر اساس کامپیوتر
- فراهم نمایند خدمات مرجع دیجیتال و خدمات اطلاع رسانی الکترونیکی
فراهم نمایند وبیابند دانش استخراج شده را از میان مخازن دانش
وظیفه ای که درقبال دیجیتالی کردن کتابخانه بصورت وسیع و ذخیره فرایند دیجیتال و محافظت از فرایند دیجیتال داریم به کار گیریم .
دسترسی جهانی و بازیابی دانش دیجیتالی و در نهایت دسترسی به تمامی فعالیتهایی مانند فهرستنویسی و طبقه بندی اسناد دیجیتالی و دانش دیجیتالی را فراهم نمائیم .(عزیزی.۱۳۸۶)
۱۱– نتیجه گیری
ارتقا سطح کمی و کیفی کتابخانه ها در گرو شناخت دقیق نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانه ها است.
امروزه انتقال اطلاعات و ارائه اطلاعات به روز و جدید از اهمیت بالایی برخوردار است این موضوع با ظهور فناوری اطلاعات از اهمیت زیادی برخوردار است.
کتابداران دیجیتالی باید با فن آوری و استانداردهای جدید همراه شدخ و برای بدست آوردن اطلاعات و خدمات که خود یک الگوی اقتصادی و فکری است با یکدیگر همکاری کنند.
در این بین با گذشت زمان و تغییر کتابخانه ها از سنتی به دیجیتال و پیشرفت علم کامپیوترها با ذخیره و سازماندهی اطلاعات مطالب را به صورت دیجیتالی و به روز ارائه می دهد که باعث شده اطلاعات راحت تر از پیش ارائه شود.
منابع:
بیرانوند،علی.۱۳۸۹.کتابداران در کتابخانه های دیجیتالی:مجله الکترونیکی عطف. اردیبهشت ۳۱م.قابل دسترس در:
http://www2.atfmag.info/1389/02/31/librarians-in-digital-libraries/
تجربه کار(۱۳۸۷).کتابخانه دیجیتالی. وبلاگ دانا. قابل دسترس در:
http://tajrobehkar.com/post-61.aspx
رضایی شریف آبادی .سعید، « کتابخانه های دیجیتالی» (تهران: دبیزش، ۱۳۸۱): ۳۶ .
شیروانی نیا،زهرا. (۱۳۸۷).آینده فناوری اطلاعات در کتابخانه ها:چالش ها و فرصت ها.نشریه الکترونیکی شیرازه.سال اول-شماره سوم.قابل دسترس در:
http://www.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1136
شیروانی نیا.زهرا(۱۳۸۸.)آینده فناوری در کتابخانه ها.قابل دسترس در:
http://varash.ir/articles/647-articlevarash833.html
عزیزی.فرض الله. (۱۳۸۶).نقش کتابدار دیجیتال در مدیریت سیستم های اطلاعات دیجیتالی.قابل دسترس در:
علیزاده جدیدی.مرضیه.(۱۳۸۹).نقش کتابدار دیجیتالی در مدیریت سیستم اطلاعات دیجیتالی.ماهنامه ارتباط علمی.دوره ۱۷.شماره۱.قابل دسترس در:
http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id=60&slc_lang=fa&sid=1
غفاری، سعید، و امید علی پور (۱۳۸۷).کتابخانه دیجیتالی. شیرازه، سال اول – شماره ی سوم.قابل دسترس در:
http://www.nlai.ir/default.aspx?tabid=1137
نبوی،فاطمه ۱۳۸۴.کتابخانه دیجیتالی،مشهد:سازمان کتابخانه ها،موزه ها و مرکز آستان قدس رضوی.
یاری فیروزآبادی.حسین. (۱۳۸۵).سیر تحول کتابخانه ها : از سنتی تا مجازی در یک نگاه. قابل دسترس در:
http://21centenarylibrarian.blogfa.com/post-12.aspx
Williams, Helen and Zald, anne. 1997. “Redefining roles: librarians as Partners in information literacy education” Information Research.3(1).
http://information R.net/ir/paper24.html.
Kuny, T.& Cleveland, G1998:”The digital library; myths challenges, IFLA Journal, 24(2)و۱۰۷-۱۱۳.
Sreenivasulu, V 2000. “The role of a digital librarian in the management of digital information systems(DIS)” The Electronic Library, ۱۸(۱) :۱۲-۲۰.
[۱]. Tycoson
