تاریخ آموزش کتابداری در ایران همواره موضوعی پراهمیت تلقی میشود ،اینکه چگونه این رشته در کشور پا گرفت و چگونه در دانشگاه تاسیس و تثبیت شد همواره خواندنی بوده است. در خبرنامه انجمن ،زمستان ۱۳۴۹ خواننده با مطلبی روبه رومیشود که گرچه نام نویسنده ای پای آن نیست اما بسیار کامل و خواندنی به نظر میرسد.این مطلب را بخوانید تا بدانید کتابداری ایران از کجا به کجا رسیده است.
آموزش کتابداری جدید در ایران
دوره دعوت کتاب وکتابخانه در کشور ما متأسفانه طولانی بود و در نتیجه علم کتابداری جدید نیز دیر بدان راه یافت. با وجود این روزگاری رسید که رکود و ایستائی دیگر قابل تحمل نبود و خواه و ناخواه می‌بایست تحولی به وجود بیاید. دانشگاه تهران این احتیاج را پیش از سایر مؤسسات احساس کرد و در نتیجه:
۱- برای اولین بار در سال ۱۳۳۱ از آقای جوزف اشتوم فل (Josef Stumvoll) اطریشی و خانم مارگارت گیوز (Mary Gaver) آمریکائی دعوت شد تا برای تدریس یک دوره پنج ماهه به ایران بیابند. این کلاس‌ها از اول آبان ماه ۱۳۳۱ تا آخر فروردین ۱۳۳۲ در محل سابقه دانشکده ادبیات و دانشسرایعالی دایر گردید و بدین ترتیب اولین قدم برای باز کردن درهای کتابخانه‌های ایران به روی کتابداری جدید برداشته شد.
۲- سال بعد نیز خانم سوزان ایکرز (Susan Akers) آمریکائی به ایران دعوت شدند و زیر نظر ایشان کلاس‌هایی از ۱۰/۸/۳۳ تا ۱۰/۲/۳۴ در همان محل تشکیل گردید که طی آن هدف‌های اساسی و خط‌مشی کلی کتابخانه در دنیای جدید صنعت و اقتصاد و تحقیق به کتابداران آموخته شد.
۳- «دوره عملی کتابداری و جمع‌آوری مدارک» نام کلاس‌هایی بود که در سال ۱۳۳۵ زیرنظر آقای فراون دورفر (Fraune Dorfer) اطریشی که از طریق برنامه کمک فنی یونسکو برای ایران به تهران آمده بودند، تدریس شد.
۴- «اصول جدید علم کتابداری برای آموزش کتابداران مدارس» این برنامه در تابستان ۱۳۲۹ زیرنظر آقایان دکتر ناصر شریقی، دین فارنزورث (Dean Farnsworth) ایرج افشار و چند نفر دیگر درمحل دانشسرایعالی برگزار گردید.
۵- «جلسات مشورتی و آموزشی کتابداری برای کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه» این برنامه توسط کتابداران متخصص ایرانی از ۱۲ مهر تا ۱۷ آبان سال ۱۳۴۳ در محل دانشکده علوم دانشگاه تهران تدریس شد.
لکن این دوره‌ها درست به علت کوتاه‌مدت بودنشان گرچه لازم بود ولی کافی به نظر نمی‌رسید. کتابخانه‌های دانشگاهی احتیاج به یک تحریک شدیدتر داشت. از این جهت در سال ۱۳۴۴ اقداماتی به عمل آمد تا خانم مارگارت هاپکینز (Margaret Hopkins) به سمت مشاور کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از طرف فولبرایت به تهران بیایند. ایشان در سال اول اقامتشان در ایران با سایر کتابداران متخصص که در آن زمان در ایران بودند از جمله خانم‌های مهین تفضلی، فرنگیس امید، ایران دقیق، شهلا سپهری، اولین وارطانی و آقایان سینائی و ابرامی آشنا شدند و گاه و بیگاه برای پیشبرد کارهای کتابداری دور هم جمع می‌شدند. خانم خورشید مفتاح کتابدار کتابخانه آبراهام لینکلن و خانم فرخنده سعیدی کتابدار کتابخانه انجمن ایران و انگلیس نیز با این گروه همکاری می‌کردند. در همین اجتماعات و ملاقات‌ها بود که پایه‌های انجمن کتابداران ایران و نیز رشته فوق‌لیسانس کتابداری ریخته شد و به دنبال آن خانم آلیس لورر (Alice Lohrer) استاد دانشکده کتابداری دانشگاه ایلینوی برای تأسیس دوره فوق‌لیسانس رشته کتابداری به دعوت دانشگاه تهران به ایران آمدند.
فوق‌لیسانس کتابداری
سال تحصیلی ۱۳۴۵ برای کتابداران سالی تاریخی است زیرا در این سال عملاً رشته فوق‌لیسانس کتابداری تحت‌نظر و در نتیجه کوشش‌های قابل تقدیر آقای دکتر منوچهر افضل رئیس دانشکده وقت افتتاح شد.
در سال اول افتتاح کلیه درس‌ها توسط خانم‌های مارگارت هاپکینز و خانم آلیس لورر، استادان آمریکائی تدریس می‌شد. بنابراین از همان ابتدا شرط ورود به این رشته عبارت بود از داشتن لیسانس در هریک از رشته‌های علوم و ادبیات و دانستن زبان انگلیسی به اندازه‌ای که دانشجو بتواند از دروس انگلیسی استاد یادداشت بردارد. و نیز کتاب‌های درسی را که همه به زبان انگلیسی بود بخواند و بفهمد. این رشته تاکنون دو دوره فوق‌لیسانس بیرون داده است. دوره سوم در بهمن ماه ۱۳۴۹ فارغ‌التحصیل می‌شوند.
اکنون اکثر درس‌ها توسط استادیاران ایرانی و به زبان فارسی ایراد میشود لکن کتاب‌های درسی و مطالب خواندنی مکمل درس‌ها همچنان به انگلیسی است زیرا در این رشته کمتر کتابی به زبان فارسی نوشته یا ترجمه شده است. از این گذشته هر سال یک استاد آمریکائی از طرف فولبرایت برای تدریس در این رشته به ایران اعزام میشود. تدریس دو یا سه درس در هر نیمسال به عهده این استاد است، که ایجاب می‌کند دانشجویان به زبان انگلیسی آشنایی کامل داشته باشند. اکنون شرایط ورود به دوره فوق‌لیسانس کتابداری به قرار زیر است:
۱- داشتن لیسانس در هر یک از رشته‌های علوم یا ادبیات
۲- موافق شدن در مصاحبه و معلومات عمومی
۳- موفق شدن در کنکور زبان انگلیسی. این مسابقه ورودی که در سال دو نوبت در ماه‌های شهریور و آذر انجام می‌گیرد نسبتاً مشکل است و دانشجو باید لااقل مانند یک شاگرد خوب دوره لیسانس زبان به انگلیسی آشنایی داشته باشد. به همین دلیل تاکنون اکثر دانشجویان رشته کتابداری از فارغ‌التحصیلان رشته زبان دانشگاه‌ها بوده‌اند و کمتر کسی از رشته‌های علوم توانسته است به این دوره راه بیابد و و حال آنکه کتابداری که رشته تخصصی‌اش علوم باشد به مراتب بیشتر از رشته‌های دیگر مورد احتیاج کتابخانه‌های امروز ایران است. باید توجه داشت که دانستن یک زبان خارجی در همه جای دنیا یکی از شرایط راه یافتن به دوره‌های عالی کتابداری است و ما امیدواریم که دانشجویان رشته‌های علوم نسبت به فراگیری زبان خارجه، که در هر صورت از ضروریات کار اختصاصی خودشان هم هست، توجه بیشتری بنماید تا آنها که احتمالاً به کتابداری علاقمند می‌شوند بتوانند به آسانی به این رشته راه یابند. در رشته فوق‌لیسانس کتابداری به خاطر کمبود استاد و بسیاری مسائل دیگر فقط بیست دانشجو پذیرفته میشود. دانشجویان رتشه فوق‌لیسانس کتابداری باید ۳۶ واحد درس را به انضمام یک رساله بگذرانند؛ ۳ واحد از این ۳۶ واحد مربوط به کارآموزی دانشجویان اس تکه باید به مدت ۱۸۰ ساعت در کتابخانه‌های معتبری که از طرف گروه کتابداری تعیین میشود انجام پذیرد. به هر دانشجو در هر نیمسال حداکثر ۱۲ واحد و حداقل ۶ واحد درس داده میشود؛ بنابراین دوره فوق‌لیسانس حداقل دو سال است. با وجود این اگر کسانی بعضی از واحدهای خود را در دوره‌های تابستانی بگذرانند ممکن است بتوانند طی یکسال و نیم دوره فوق‌لیسانس را به پایان برسانند.[۱]
کهاد کتابداری
پس از افتتاح دوره فوق‌لیسانس کتابداری و استقبال بی‌سابقه‌ای که از این رشته به عمل آمد دانشکده علوم تربیتی به پیشنهاد مدرسین گروه کتابداری تصمیم گرفت دوره کهاد کتابدار یدر سطح لیسانس دایر نمایند. بدین منظور پس از بحث‌ها و تبادل‌نظرها در سال ۱۳۴۷ این دوره آغاز شد. بدین ترتیب که دانشجویان دوره لیسانس علوم تربیتی یا هر رشته دیگر بتوانند واحدهای دروس غیراختصاصی خود را از درس‌های کتابداری انتخاب نمایند. شرایط ورود به این رشته به قرار زیر است:
۱- داشتن دیپلم ششم متوسطه طبیعی، ریاضی، ادبی
۲- موفقیت در کنکور سراسری دانشگاه‌ها
هر دانشجو که بدین طریق به دوره لیسانس راه یابد می‌تواند پس از پایان نیمسال سوم واحدهای دروس غیراختصاصی خود را، در صورت آشنایی به زبان انگلیسی و علاقه به کتابداری، از درس‌های کتابداری دانشکده علوم تربیتی انتخاب نماید. برای اخذ کهاد کتابداری هر دانشجو باید حداقل ۳۰ واحد کتابداری که شامل ۳ واحد کارآموزی به مدت ۱۲۰ ساعت نیز میشود، بگذراند. پس از پایان دوره لیسانس به دانشجویانی که کهاد کتابداری را تمام کرده باشند گواهینامه‌ای مبنی بر این امر داده خواهد شد.[۲]
لیسانس کتابداری
دوره لیسانس کتابداری را دانشگاه تبریز از سال ۱۳۴۷ آغاز کرد. شرایط ورود به آن مطابق شرایط عمومی ورود به دانشگاه‌ها، یعنی موفقیت در کنکور سراسری است. دوره آن چهار سال است و برنامه اولیه آن با نظر متخصصین مرکز آماده‌سازی کتاب ریخته شده است. دارندگان دیپلم‌های ششم متوسطه ادبی، طبیعی و ریاضی می‌توانند مطابق معمول برای شرکت در کنکورآن نام‌نویسی کنند.[۳]
فوق‌لیسانس کتابداری دانشگاه تبریز
این دانشگاه در سال تحصیلی ۱۳۴۹ افتتاح دوره فوق‌لیسانس کتابداری خود را اعلام کرد که خبر آن در شماره قبل خبرنامه درج شد.
فوق‌دیپلم کتابداری
این دوره از سال ۱۳۴۸ در مدرسه ایران زمین آغاز به‌کار کرد. شرایط ورود به این دوره داشتن دیپلم ششم متوسطه در یکی از رشته‌های ریاضی، طبیعی و ادبی است. گرچه همه درس‌ها به زبان فارسی است لکن دانش‌آموزانی که زبان انگلیسی را بدانند حق تقدم دارند. چون دانستن زبان انگلیسی و ماشین‌نویسی برای کتابداری لازم است اکثر واحدهای برنامه سال اول فوق‌دیپلم کتابداری این مدرسه عبارت است از زبان انگلیسی و ماشین‌نویسی. درس‌های اصلی کتابداری اکثراً از سال دوم آغاز میشود.[۴]
دوره‌های کارآموزی برای کتابداران غیردانشگاهی
علاوه بر دوره‌های رسمی فوق، دنیای کتابداران ایران شاهد بسیاری از کلاس‌های کارآموزی کوتاه‌مدت برای کتابداران کتابخانه‌های مدارس و عمومی به قرار زیر بوده است:
۱- «دوره آموزش کتابداری برای آموزش کتابداران مدارس عمومی و شهرداری‌ها» این دوره به مدیریت فنی آقای ایرج افشار و مدیریت اداری خانم مهین تفضلی از ۲۵ مهر تا ۱۷ آبان ۱۳۴۳ در محل کتابخانه ملی تشکیل شد.
۲- «نخستین دره کلاس آموزش کتابداری» زیر نظر ادارهکل نگارش وزارت آموزش و پرورش از ۴ دیماه تا ۱۸ بهمن ماه ۱۳۴۴ در محل سازمان تربیت معلم تحقیقات تربیتی (دانشسرایعالی) تشکیل گردید.
۳- «دومین دوره کلاس آموزش کتابداری» زیرنظر ادارهکل نگارش وزارت آموزش و پرورش از اول آذرماه تا ۲۰ دیماه ۱۳۴۵ در محل سازمان تربیت معلم و تحقیقات (دانشسرایعالی) برقرار شد.
۴- «سومین دوره کلاس آموزش کتابداری برای کتابداران کتابخانه‌های مدارس و شهرستانها» زیرنظر ادارهکل نگارش وزارت آموزش و پرورش، با همکاری انجمن کتابداران ایران از اول مرداد تا ۳۱ مرداد ۱۳۴۶ در محل سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی (دانشسرایعالی) تشکیل شد.
۵- «کلاس‌های کارآموزی کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستانها که اکنون سه سال است هر سال به مدت یک ماه زیرنظر وزارت فرهنگ و هنر در محل تالار موزه در تهران برقرار میشود.[۵]
گرچه اکنون چناکه گفته شد دوره‌های فوق‌دیپلم، کهاد، لیسانس و فوق‌لیسانس کتابداری در ایران دایر است؛ لکن هنوز فارغ‌التحصیلان این دوره‌ها نمی‌توانند جوابگوی نیاز کتابخانه‌های ایران باشند. به همین دلیل است که می‌بینیم هر چند وقت یکبار کلاس‌های کارآموزی کوتاه‌مدت دیگری توسط مؤسسات آموزشی و فرهنگی، اینجا و آنجا، تشکیل میشود و از آن جمله است:
۱- کلاس‌هایی که در سال ۱۳۴۴ به مدت دو ترم در سال ۱۳۴۸ به مدت سه ماه توسط دانشکده علوم اداری تشکیل شد.
۲- کلاس کارآموزی برای کتابداران کتابخانه‌های دانشگاه مشهد توسط مرکز آماده‌سازی کتاب در دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد به مدت یکماه در تابستان ۱۳۴۸.
۳- کلاس کارآموزی برای کتابداران کتابخانه‌های نموده «طرح ترویج کتاب و توسعه کتابخانه‌ها» از اول شهریور تا ۳۰ شهریور ۱۳۴۹.
۴- کلاس کارآموزی کاخ جوانان (رجوع کنید به صفحه ۷۳ خبرنامه حاضر)
۵- قرار است به زودی با همکاری انجمن کتابداران ایران یک کلاس کارآموزی برای کتابداران کتابخانه‌های مدارس دایرشود.
[۱]. برای اطلاع بیشتر با خانم فرخنده سعیدی سرپرست گروه کتابداری دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، خیابان کندی، شماره ۷۸ مکاتبه کنید.
[۲]. برای اطلاع بیشتر با خانم فرخنده سعیدی، سرپرست گروه کتابداری دانشکده علوم تربتیی دانشگاه تهران، خیابان کندی، شماره ۷۸ مکاتبه فرمائید.
[۳]. برای اطلاع بیشتر با گروه کتابداری، دانشگاه تبریز مکاتبه فرمائید.
[۴]. برای اطلاع بیشتر با آقای ناصر مظاهری، مدرسه ایران زمین، میدان ۲۴ اسفند، خیابان سی‌متری، تهران، مکاتبه فرمائید.
[۵]. برای اطلاع بیشتر با آقای جمشید بهروش، دبیرکل هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه ملی، خیابان قوام‌السلطنه تهران، مکاتبه فرمائید.
مقالتون خیلی خوب بود ولی توروخدا منو راهنمایی کنید ۱ ماه بیشتر وقت ندارم موضوع تحقیق من بررسی اموزش کتابداری در ایران چیکار کنم چی بنویسم چجوری بنویسم تو رو خدا بهم ایمیل بدید ممنون میشم