ابعاد امانت بین کتابخانه ای الکترونیکی

.مقدمه:I

تکنولوژی الکترونیک در خدمات سنتی امانت بین کتابخانه ای تاثیر به سزایی داشته است. در برخی کتابخانه ها سیستم امانت وب محور جایگزین سیستم متمرکز دستی کاغذ محور شده است.   .(connolly,1999) آنچنان که تکنولوژی پذیرفته،نوین کردن مکانیسم سنتی اشتراک منابع و آزمودن تکنولوژی های جدید برای بهبود خدمات کتابخانه ضروری گردیده است.

تا زمانی که انفجار اطلاعات ادامه می یابد؛قدرت خرید کتابخانه ها برای توسعه مجلات و مجموعه ها رو به زوال است. کتابخانه ها برای یافتن نیازهای اطلاعاتی مشتریان خود به سمت شبکه های اشتراک منابع گرایش داشته اند.(Holbert et al.,2002) همه کتابخانه های دارای وب در حال حاضر دارای موقعیت ایده آلی برای ارائه خدمات امانت بین کتابخانه ای به مشتریان خود از طریق تکنولوژی های ارتباطی مدرن هستند.(ICT)

امروزه کاملا ممکن است که بخشی از متخصصین اطلاعاتی به کاربران در بازیابی مقدارقابل توجه و باارزشی از اطلاعات از طریق منابع قابل دسترس در کتابخانه هایشان یا مراکز اطلاعاتی  کمک کنند. متخصصین اطلاعات روشهای ساده ای را کشف میکنند و کاربران را به سمت منابع تمام متن مربوطه هدایت میکنند. آنها مطمئن هستند که حتی بدون در نظر گرفتن نوع و اندازه کتابخانه خدمات امانت بین کتابخانه ای میتواند در حال حاضر موثر تر از این نیز ارائه شود. برای اثبات این ادعا نیاز است که تنها به مشخصات جامعه جستجوگر اطلاعاتی امروز از طریق اصول مختلف یادگیری که راهنمای انتخاب متخصصین و فناوری ها، جهت حمایت از یادگیری موفق یا پیشرفت تکنولوژی های یادگیری است توجه شود. به منظور برآوردن اهداف بالا متخصصان اطلاعات با فرایندهای گوناگون و استراتژی هایی که خدمات امانت بین کتابخانه ای را میتواند به جویندگان اطلاعاتی بالقوه بهتر ارائه کند، به صورت فعالی بکار گرفته شده اند.

مقالات اسکن شده می تواند از طریق اینترنت ارسال شوند. درخواست مشتریان در آن واحد به کتابخانه ای که دارای آن مورد هست وارد میشود، که این امر به صورت تاثیرگذاری واحد امانت بین کتابخانه ای سنتی را کنار گذاشته است. هر یک از این تغییرات فرایند درخواست، تحویل و وصول مدرک را سرعت می بخشد و به افزایش بهره وری برای کارکنان کتابخانه و درنهایت ارائه خدمات سریعتر به مشتریان منجر میشود.

حتی هر چیز ساده ای مانند یک فهرست آن لاین یکپارچه می تواند نتایج قدرتمندی برای واحد امانت بین کتابخانه ای در بر داشته باشد. ظاهرا استفاده از امانت بین کتابخانه الکترونیکی در بسیاری از موارد به صورت نمادین افزایش یافته، که احتمالا به علت لغو اشتراک مجلات،خرید کمتر تک نگاشتها و رساله ها و پایگاههای استنادی که برای نمایه شدن در اختیار کتابخانه نیستند. بهبود کیفیت خدامت نیز می تواند یکی از عوامل باشد(Troll,2001) در جهت فراهم کردن خدمات امانت بین کتابخانه ای الکترونیکی موثرتر،متخصصین اطلاعاتی در فعالیت های خدمات تحویل مدرک به کار گرفته شدند که نیازمند فهمیدن و پذیرش فناوری های جاری و نوید بخش برای ترویج خدمات امانت بین کتابخانه ای الکترونیک است. بنابراین این مقاله نشان می دهد که چگونه امانت بین کتابخانه ای به صورت موفقیت آمیزی در عصر الکترونیک برقرار شده است.

P. پیشینه تحقیق

پیشینه مربوط به آینده بی ثبات امانت بین کتابخانه ای در طی دهه گذشته از میان پایگاههای اطلاعاتی ویژه و وب سایتها جمع آوری شده است. بازبینی کوتاهی برتحقیقات انتخاب شده به ترتیب وقوع زمانی در زیر بیان میشود:

(Brown,1997) معتقد بود در هنگام محدودیت بودجه کنترل بیشتر منابع محدود شده می تواند با موفقیت حاصل شود. علاوه براین او نگرانی های آینده کتابخانه ای دانشگاهی رادر محیط الکترونیک بیان می کند و در این جهت اتخاذ تصمیم برای اشتراک منابع،روشهای تحویل موثر و روشن ساختن تعداد نشریات قانونی را پیشنهاد می دهد.

(Guthrie,1997) بر روی قانون حق مولف نشریات در امانت بین کتابخانه ای متمرکز شده و تاکید می کند که موفقیت در اجرای برنامه تحویل مدرک الکترونیک وابسته به اجرا و قبول قانون حق مولف است.

(Arkin,1998) اظهار داشت در خلال سال ۱۹۹۵ کتابخانه دانشگاه آلبورگ 180 نشریه را جمعا خریداری نمود، و در هر بخش ۱۰ مجله هسته توزیع کرد که این شیوه بسیار پرزحمت و پر هزینه بود. امروزه این دانشگاه خدمات تامین مدرک را از طریق UnCover   ارائه می دهد. با این شیوه تک تک کاربران می توانند به محتوای عناوین بیشتری دسترسی یابند.

(Fleck,2000)  گزارش داد که کتابخانه دانشگاه میشیگان(MSU) یک سیستم جدید یکپارچه کتابخانه ای را برای کاربران خود در ۱۷ آگوست ۱۹۹۸ ارائه داد. سیستم جدید از یک نرم افزار رابط نوآورانه استفاده می کند. او افزود نرم افزاری که سابق استفاده میشد NOTIS نام داشت که متاسفانه فاقد قابلیت امانت بین کتابخانه ای بود. او با اشاره به این موضوع می افزاید یکی از خصایص سیستم جدید برای امانت، قابلیت قرار دادن درخواست هر کاربر به واسطه استفاده از شبکه راه دور یا نسخه آن لاین این فهرست در شبکه وب است.

(Brigham,2001) توضیح داد که چگونه کتابخانه مجازی دانشکده راجنتس (RCVL) خدماتی مانند امانت بین کتابخانه ای و دیگر خدمات کتابخانه هسته را از طریق وب سایت دانشکده فراهم کرد. او می افزاید دانشجویان می توانند از طریق ایمیل یا تلفن برای کپی از کتابها یا مقالات نشریات جهت تحویل در منزل درخواست خود را ارائه کنند، یا در یک زمینه خاص به همان شیوه از کتابدار مرجع کمک دریافت کنند.

(Kidd,2003) در مطالعات خود بیان کرد دانشکده هنر دانشگاه گلاسگو به دلیل تکیه بیشتر منابع خود بر روی تک نگاشتها سهم بیشتر ی از امانت بین کتابخانه ای را دربر داشته است، در مقابل دانشکده زیست پزشکی کمتر از ده درصد از آنچه واقعا نیاز دارد به امانت بین کتابخانه ای وابسته است.

(Deardorff and Nance,2009) به وضوح اعلام کردند که پیاده سازی برنامه WorldCat در دانشگاه واشنگتن امانت بین کتابخانه ای را به واسطه اطمینان بیشتری که جهت تامین مدرک به کاربران ارائه می دهد تحت تاثیر قرار داده.

(Musoke,2009) بیان نمود که چه شیوه ای از همکاری بین المللی و در کدام دانشگاه برای منافع جامعه کتابخانه استفاده می شود. همچنین روشهایی که دانشگاه از نیازهای اطلاعاتی جامعه وسیعتری در اوگاندا حمایت میکند کدام است.

(McGrath,2009) بازبینی گسترده ای از مقالات اخیر ارائه کرد و فشرده ای از ادبیات خاکستری تامین مدرک به شیوه دسترسی آزاد را تهیه نمود. در این زمینه او ۵ مرکز بزرگ تامین مدرک را مورد بررسی قرار داد: INIST,BLDSC,TIB,CISTI(south korea) و متوجه شد اگرچه این مراکز مورد رضایت حدوا ۴۵/۲ملیون متقاظی در سال ۲۰۰۸ بودند، این مقدار تنها نیمی از آنچه آنها طی ده سال گذشته به دست آورده اند می باشد.

(Benn,2009) شرح داد که در سال ۲۰۰۸ کتابخانه دانشگاه استرالیا غربی طرح مبادله مدرک مجازی (OCLC’S VDX) را اجرا کرد، که یک سیستم درخواست آن لاین برای کاربر نهایی است، که باعث بهبود وساده سازی نظام و کاهش ورود دستی اطلاعات است. او افزود  درخواست مقالات مجلاتی که در اختیار کتابخانه نیست به وسیله SFX و ExLibris open URL service بسیار ساده است و در نتیجه به مقدار قابل توجهی خدمات تحویل مدرک را به وسیله کتابخانه افزایش داده است.

(Kelsall and Onyszko,2010) در مطالعات اخیر خود مطرح کردند که بخش امانت کتابخانه وآرشیو کانادا اقلامی را در اشکال مختلف منتشر کرده است. مانند تک نگاشتها،پی آیندها، روزنامه های میکروفیلم شده،پایان نامه ها بر روی میکروفیش،گزارشات وانتشارات رسمی به خوبی مدارک آرشیو شده بر روی میکروفیلم. اقلامی که قابل امانت دهی در طبقه بندی محدوده امانت بین کتابخانه ای نیستند مثل کتابهای نایاب،عناوین مرجع،مواردی که به خاطر شرایط خاص فیزیکی محدودیت در امانت دارند، انتشارات تازه یا روزنامه های اصیل که در مجموعه حراست شده قرار  دارند. به علاوه فراهم کردن دسترسی به نسخه های الکترونیکی مدارک مورد تقاضا شیوه ای است که بر آمانت خود آن مواد ترجیح داده شده است. کتابخانه و مراکز آرشیو کاناد در بسیاری از موارد مثل تقاضا برای پایان نامه های کانادا، یا کتابهایی از ناشران قدیمی کانادا،  بررسی میکنند که آیا مدرک مورد تقاضا به شکل الکترونیکی در دسترس هست که در این صورت نشانی اینترنتی آنرا برای متقاضی ارسال کنند.

 (Moreno and Xu,2010) متوجه شدند که کتابخانه ملی استرالیا بزرگترین مجری طرح امانت بین کتابخانه ای در کشور است. آنها می افزایند امانت بین کتابخانه ای و تقاضای تحویل مدرک در طی ۵۰ سال گذشته نوسانات بسیاری داشته است. تقاضا برای امانت بین کتابخانه ای از ۸۳۶/۸ نفر در سال ۱۹۶۰ به ۷۶۴/۱۴۴ نفر در سالهای ۱۹۹۴ و۱۹۹۵ افزایش یافت. از زمان معرفی اینترنت و دسترس پذیری وسیعتر منابع تقاضا برای امانت بین کتابخانه ای  به ۱۴۲/۴۲ نفر در سالهای ۲۰۰۷و ۲۰۰۸ نزول یافت. سپس با گذشت یکی دو سال به علت ارائه گسترده تر محتویات کتابخانه به وسیله پروژه های OCLC’s WorldCat  و Google  سیر صعودی یافت.

اخیرا طرحهای پیشنهادی مفیدتری برای تامین خدمات بهتر ارائه می شوند. پیشنهادات حیاتی تر برای تضمین کارایی و بهره وری تامین خدمات امانت بین کتابخانه ای الکترونیکی در نظر گرفته می شوند تا خدمات رسانی به کاربران سریعتر و بهتر گردد.

ΙΙΙ. ابزارهای جدید و پیشرفته اشتراک منابع

اخیرا بزرگان تکنولوژی در حال ترکیب کردن پروتکل های اینتر نت باز open URL” ” و  API’sو پسانه دانش بر مبنای ایجاد ابزار های جدید جهت پیگری کتابها و بازشناخت مقالات نشریات هستند. تعداد زیادی از این ابزارهای تازه هم اکنون در دسترس اند و بسیار دیگری نیز در مراحل پیشرفت هستند.

Book Burro  یک آیکون الحاقی در  Firefox است، که به کاربر اجازه می دهد بر روی ISBN  کلیک کرده و به طور همزمان در کتابخانه ها،کتابفروشی ها و تمام اجتماعات آن لاین به جستجو بپردازد.این شیوه به خصوص برای کاربران، در یافتن کتابهای آموزشی،درسی سودمند است. Book Burro  قیمت ها را در  منابع مختلف نیز ارائه می دهد.

نخستین همکاری ها در اشتراک منابع به واسطه تحلیل گر خود ایجاد شدکه به  GoGetter معروف است. این افزونه Firefox یک آیکون GetIt!  نصب میکند که لیستی از منابع قابل خرید یا امانت را فراهم می کند. گردش آیکونGetIt!  برای جستجو تا یافتن کتابخانه ای که دارای عنوان مورد نظر است به درازا می انجامد. همچنین برنامه نویسان بسیاری هستند که در حال ایجاد open URL های خاص یک وبگاه جهت کمک به کاربران می باشند. این کمک مفید با یکپارچه سازی محتوا باعث کاهش تداخل امانت بین کتابخانه ای میشود، اما بیش از این کاربران را متوجه مجموعه هایی میکند که در نظام امانت بین کتابخانه ای قابل امانت نیستند. امروزه با متداول شدن استفاده از WorldCat مراجعین بیشتر از آرشیوها و مجموعه های موجود مطلع می شوند. پس بهترین عمل این است که اطلاعاتی را برای کاربران فراهم کنیم که به آنها چگونگی دستیابی راحت وآسان به اطلاعات الکترونیکی را با زمان بازیابی سریع بیاموزند.(Buchanan,2009)

پروژه خدمات تحویل اطلاعات (IDS) در تعاونی اشتراک منابع نیویورک دو تحلیلگر جدید را توسعه داده که چهره امانت بین کتابخانه ای را تغییر خواهد داد. یکی از این ابزارهای جدید ALIAS نام دارد. سرویس صدور پروانه در دسترس بودن اطلاعات(the article licensing information availability service).این تحلیلگر مبتکرانه همچنان تحت توسعه است. این سرویس مانند درخواست مستقیم OCLC کار میکند. اما قبل از ایجاد رشته اعطای امانت یک بررسی برای تایید دسترسی الکترونیک انجام می شود. تحلیلگر دیگری که ما را واخواهد داشت در گردش کاری مان تجدید نظر کنیم GIST (Getting It System Toolkit) نام دارد. GIST اطلاعات خرید،دسترسی تمام متن، شامل صدا،و حقوق توصیفی آمازون(Amazon descriptions right) را در فرم تقاضای کتاب امانت بین کتابخانه ای به ارمغان می آورد. با ابزارهای بیشتر برای شناسایی مقالات تمام متن و کتابها در فرایند درخواست امانت بین کتابخانه ای انجام فوری تقاضاهای بیشتری ممکن خواهد شد، وگردش کار بسیار متفاوتی نیز وجود خواهد داشت. تحلیلگرهایی مثل GIST دارای ظرفیت برای ایجاد لینک به تعداد زیادی از منابع تمام متن هستند. این منابع شامل خدمات اشتراک منبع مثل NetLibrary ,Safari و برخی منابع آزاد تحت وب مثل  Project Gutenberg,Google Booksو  Archive.org هستند که به عنوان مفیدترین ابزارهای الکترونیکی خدمات امانت بین کتابخانه ای شناخته شده اند.

برای محققین و دیگر جوینگان اطلاعات یکی از جاذبه های اصلی یک کتابخانه مجموعه نشریات آن است. اگر چه خدمات ارائه مقالات اغلب با قانون حق مولف در نشریات تقابل پیدا می کند، راههای زیادی برای حل کردن این مشکلات وجود دارد.

پروژه IDS از ALIAS the article licensing information availability service)) سرویس صدور پروانه در دسترس بودن اطلاعات، یک مدل مفهومی از این گزینه را توسعه داده است.

 OCLC با کارمندان پروژه IDS و طراحان ALIAS ، کارمندان سیستم های اطلس (Atlas systems staff)،طراحان Illiad  و سیستم های مدیریت اشتراک منابع ادیسه، همکاری میکند تا از دارایی های موجود و ابزارهای مدیریت مجوز در جهت توسعه یک راه حل اشتراک منابع یکپارچه برای نشریات در هر قالبی استفاده کنند. با آمیختن اطلاعات از WorldCat و پرس وجو در OCLC و پایگاه دانش شخص ثالث و  حقوق الکترونیکی مدیریت داده ها، برای تعیین امانت دهندگان؛ سرویس خدمات OCLC یک فرایند پردازش خودکار را ارائه خواهد داد جهت تکمیل منابع غیر قابل بازگشت. این سرویس باعث میشود که گردش کار اشتراک منابع به ویژه در درخواستهای منابع الکترونیکی بسیار ساده و موثر گردد.در حال حاضر این فرایند بسیار پرکار است.(OCLC,2009)

 IV. نتیجه

نقش کارکنان امانت بین کتابخانه ای در طی سالهای زیادی بسیار دشوار بوده است.اخیرا برای به دست آوردن اطلاعات راههای تازه ای از متخصصین اطلاعات درخواست شده تا گردش کار سنتی امنت بین کتابخانه ای سازماندهی مجدد شود. امروزه کارکنان کتابخانه گزینه های زیادی برای تامین کتابها یا نشریات به شیوه مستقیم وآن لاین از طریق ناشرین و امانت دهندگان با هزینه کمتر در اختیار دارند. آنها می توانند قیمت کتابها را از طریق ابزارهای منبع باز مثلAmazon’s Price Grabber ببینند، تا به تصمیمات خرید خود کمک کنند. شیوه های قدیمی امانت بین کتابخانه ای در حال جایگزین شدن با شیوه ای از امانت بین کتابخانه ای الکترونیکی است که خدمات جدیدی را ارائه می دهد؛ از قبیل هدایت کاربران در جهت جایگزین ها شامل تجارت کتاب،وب سایتها یا مجموعه های دیجیتال منبع با دسترسی باز. این تغییر نمادین به نوبه خود نیازمند این است که کارکنان کتابخانه یا متخصصین اطلاعاتی خدمات خود را به منظور آسان کردن دستیابی کاربران به آنچه در زندگی خود واقعا نیاز دارند پالایش و بازسازی کنند.