اشتراک تجربیات تدریس در حرفه ما کم رنگ است. اینکه درکلاسهایمان از چه روش های آموزشی استفاده می کنیم؟ چه منابعی برای درسهای مختلف در نظر می گیریم؟ از چه روش هایی برای ارزشیابی دانشجویان استفاده می کنیم؟ چه نوع تکالیفی به آنها می دهیم؟ برای ترغیب دانشجویان به فعالیت بیشتر چه می کنیم؟ کانال های ارتباطی مان با دانشجویان چیست؟ و ….
اینها موضوعاتی است که حضورشان را در انتشارات و در گروه های بحث رشته کمتر می توان یافت.
البته این مسأله خاص رشته ما و خاص ایران نیست. در متون خارجی هم که درباره اشتراک تجربیات تدریس تحقیق می کنید[۱] می بینید که بیشترین توجه به گردآوری و ذخیره منابع آموزشی در مخازن دانش (مثل جزوه های تهیه شده توسط استادان، نمونه سوالات امتحانی و …) توجه شده است تا به ردوبدل تجربیات ملموس و دست اول از وجوه مختلف تدریس. اشتراک تجربیات تدریس می تواند سطح آموزشی رشته را بالا ببرد و فارغ التحصیلانی توانمندتر تحویل جامعه بدهد.
تصمیم گرفتم برخی تجربیات موفق تدریسم را در اینجا به اشتراک بگذارم. شاید که فتح بابی باشد برای این گونه نوشته ها و امیدوارم که از شما خوانندگان عزیز برای بهبود تدریسم رهنمود بگیرم. لازم به ذکر است که موفق بودن این تجارب بخاطر همکاری و علاقه دانشجویان عزیزم بوده است. دانشجویانی که درصد بسیار کمی از آنان دسترسی به رایانه و اینترنت شخصی دارند اما از همان امکانات محدود دانشگاه نهایت استفاده را می برند.
۱- تدریس درس ” مفاهیم و روش های سواد اطلاعاتی”[۲]
الف. نظر به اهمیت آموزش های الکترونیکی و آنلاین سواد اطلاعاتی دانشجویان ترغیب شدند تا کلیپ های آموزشی سواد اطلاعاتی بسازند[۳]. برای این منظور یکی از دانشجویان (خانم معصومه روایی) کلیپ بسیار زیبای آموزش کاوش گوگل اسکالر را با استفاده از نرم افزار camtasia ساختند. ایشان در یک جلسه از کلاس کار با این نرم افزار را به دانشجویان آموزش دادند و دانشجویان دیگری نیز به این حرکت پیوستند. ساخت کلیپ های صوتی تصویری آموزشی جزو تکالیف اختیاری بود و نمره مازاد برایش در نظر گرفته شده بود.
ب. گزارش فعالیت های آموزش سواد اطلاعاتی از یک وب سایت کتابخانه ای از ایران یا کشوری انگلیسی زبان از دیگر تکالیف انتخابی[۴] بود. دانشجویان باید یک وب سایت کتابخانه ای انتخاب نموده و از فعالیت های آموزش سواد اطلاعاتی در آن گزارش تهیه می نمودند و برای دیگر دانشجویان ارائه می دادند. با این تمرین دانشجویان با انواع روش های آموزش های سواد اطلاعاتی مثل آموزش حضوری، آموزش از طریق پادکست و ویدکست؛ محتوای این آموزش ها و راهنماهای مختلف موضوعی آشنا شدند.
ج. از دیگر تکالیف دانشجویان آموزش حضوری مباحث سواد اطلاعاتی به دانشجویان جدیدالورود و سال دوم بود. مباحث انتخابی از کتاب آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی تألیف نرگس خالقی و مرضیه سیامک بود اما مباحث دیگری چون آموزش ایمیل و وبلاگ نویسی و نرم افزار پاورپوینت هم با توجه به نیازی که احساس شده بود گنجانده شد. این تکلیف نیز تجربه موفقی بود و هر دو گروه آموزش دهندگان و یادگیران از آن منتفع شدند.
د. یکی از مباحث درس مفاهیم و روش های آموزش سواد اطلاعاتی “نظریه های یادگیری” است. برای تدریس این مبحث از یکی از استادان رشته روانشناسی خواستم که یک جلسه سر کلاس بیایند و درس بدهند. تجربه خوبی بود. هم ایشان به مراتب مسلط تر از اینجانب به موضوع بودند و هم داشتن استاد متفاوت برای دانشجویان خوشایند بود[۵].
۲. درس آئین نگارش علمی
الف. پیش نیاز نگارش علمی داشتن مهارت های سواد اطلاعاتی است. تصور بر آن است که دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی در خلال درس های مختلف این مهارتها را می آموزند اما تجربه نشان می دهد که در عمل چنین نیست و لازم است مهارت های سواد اطلاعاتی بصورت مستقل آموزش داده شوند.
برای همین منظور در کنار کتاب آئین نگارش علمی دکتر حری، کتاب آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی[۶] نیز به عنوان کتاب درسی انتخاب شد. برای آموزش برخی مهارت های سواد اطلاعاتی فیلم های آموزشی دانلود شده از یوتیوب سر کلاس پخش شد.
ب. در کنار درس استناد، نرم افزار مدیریت استناد اندنوت[۷] نیز آموزش داده شده و آزمون عملی کار با آن بخشی از نمره پایان ترم را تشکیل داد.
۳. درس زبان انگلیسی
مهارت شنود انگلیسی در آموزش زبان تخصصی کمتر مورد توجه قرار می گیرد. برای تقویت مهارت های شنیداری دانشجویان، متن چند پادکست و ویدکست با محتوای آموزش سواد اطلاعاتی که از وب سایت های کتابخانه های مختلف کشورهای انگلیسی زبان دانلود شده بود در اختیار دانشجویان قرار گرفت.
این متن ها در کلاس ترجمه شدند و از دانشجویان خواسته شد تا همراه با متن یا بدون آن صدها بار به هر فایل گوش بدهند تا گوششان به آنها عادت کند. برای آزمون میان ترم که بصورت انفرادی برگزار شد بخشی از یکی از این فایلهای صوتی و تصویری پخش می شد و دانشجویان باید متن مربوط به صدای پخش شده را مشخص می کردند.
۴. درس فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی
نظر به اهمیت آشنایی فارغ التحصیلان رشته با وب ۲[۸] آموزش وب ۲ را در این درس گنجاندم. برای اینکه دانشجویان مهارت کار با این فناوری ها را به صورت عملی بیاموزند بخشی از نمره ارزشیابی دانشجویان به ایجاد وبلاگ، عضویت در شبکه اجتماعی گوگل پلاس (این شبکه الان بستر ارتباطات دانشجویان شده است و دانشجویان سال های پایین تر هم به آن پیوسته اند)، کار با گوگل داکس و نوشتن در ویکی پدیا اختصاص داده شد. همچنین دانشجویان ملزم بودند که دوره آموزشی آنلاین وبلاگ نویسی را از سایت درسنامه[۹] بگذرانند و مدرک قبولی آن را به اینجانب ارائه دهند. بخاطر کم بودن امکانات سخت افزاری و دسترسی به اینترنت آموزش عملی کار با فناوری های وب دو مشکل بود اما با تلاش خود دانشجویان تجربه موفقی بود.[۱۰]
فعلا تمام شد. ادامه این حرکت با شما. مشتاق شنیدن داستان های تدریس شما هستم.
[۱] برای مثال مقاله زیر به این مطلب اشاره کرده که در متون مربوط به اشتراک دانش تدریس فقط ذخیره و گردآوری منابع آموزشی مورد نظر بوده است.
Soon, L., M. Sarrafzadeh, et al. (2010). “Reusing knowledge in online forums: A Pilot Study.” Libri 60(۲): ۱۵۳–۱۶۴ .
[۲] از خانم دکتر پریرخ که تجربیاتشان در تدریس این درس را در اختیارم نهادند سپاسگزارم.
[۳] وب سایت های کتابخانه های کشورهای پیشرفته را که می بینید مملو از انواع آموزش های سواد اطلاعاتی است اما در ایران آموزش سواد اطلاعاتی در وب سایت های کتابخانه ای حضور چندانی ندارد و از آموزش های آنلاین صوتی تصویری هم خبری نیست.
[۴] دانشجویان ملزم بودند یکی از تکالیف بند ب یا ج را انجام دهند.
[۵] البته قبل تر از آن من هم به دانشجویان کارشناسی ارشد آن استاد روانشناسی، آموزش سواد اطلاعاتی داده بودم.
[۶] خالقی، نرگس؛ مرضیه سیامک (۱۳۸۹). آموزش مهارت های سواد اطلاعاتی، تهران: کتابدار، دانشگاه قم.
[۷] EndNote
[۸] برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله زیر مراجعه فرمایید:
صراف زاده، مریم؛ حاضری، افسانه و علوی، سهیلا(۱۳۹۱). آگاهی و استفاده مدرسان کتابداری و اطلاع رسانی ایران از فناوری های وب ۲. علوم و فناوری اطلاعات، ۱:۲۸، ۲۲-۳۸. دسترسی در: Jist.irandoc.ac.ir
[۱۰] لازم به ذکر است که فید و فیدخوانها RSS readers)) که از جمله فناوری های مهم وب ۲ به حساب می آیند در درس آشنایی با پایگاههای اطلاعاتی آموزش داده شدند.
با سلام
زکات علم نشر علم است
بسیار عالی و مفید بود
اما بنده چند پیشنهاد دارم اگر مفید بود لطفا” اعمال نمایید
با تشکر
آنجا که فرمودید
گزارش فعالیت های آموزش سواد اطلاعاتی از یک وب سایت کتابخانه ای از ایران یا کشوری انگلیسی زبان از دیگر تکالیف انتخابی بود
کاش آدرس اینترنتی کتابخانه های انتخابی را هم می فرمودید
وهمینطور آنجا که فرمودید
برای آموزش برخی مهارت های سواد اطلاعاتی فیلم های آموزشی دانلود شده از یوتیوب سر کلاس پخش شد.
آدرس بارگذاری فیلم های آموزشی مشخص می کردید
همینطور آدرس کتابخانه هایی که از پادکست و وید کست های آموزشی آنها استفاده نمودید
متن چند پادکست و ویدکست با محتوای آموزش سواد اطلاعاتی که از وب سایت های کتابخانه های مختلف کشورهای انگلیسی زبان دانلود شده بود در اختیار دانشجویان قرار گرفت.
ممنون از تجربیاتی که در اختیار همه قراردادید
سرکار خانم دکتر صراف زاده
ممنون از یادداشت زیبایتان
در کلاس مرجع شناسی عمومی لاتین در دانشگاه سمنان، جلساتی را به آموزش خدمات مرجع مجازی میگذراندیم.
هر دانشجویی پشت یک سیستم می نشست و به عنوان یک کودک، نوجوان، کاربر عجول، خشمگین، محقق و غیره با او چت میکردم که بتواند با رعایت نکات علمی و اخلاقی لازم، پاسخ کاربر را بدهد. یا اینکه از آقای رجبی خواهش میکردم که چند دقیقه را از طریق گوگل تاک سر کلاس برای دانشجویان صحبت کند.
تجربه بسیار شیرینی بود.
با سپاس از توجه شما جناب جمالی. وب سایتهای خارجی که باید گزارشی از آموزش سواد اطلاعاتی در آنها ارائه می شد مربوط به کتابخانه های دانشگاهی کشورهای انگلیسی زبان بودند. انتخاب کتابخانه ها بعهده خود دانشجویان بود اما راهنمایی شده بودند که معمولا چه لغات و عباراتی (مثلا tutorial) ناظر بر آموزش سواد اطلاعاتی است. از جمله کتابخانه هایی که از آنها گزارش تهیه شد: کتابخانه دانشگاه آکسفورد http://www.bodleian.ox.ac.uk/ و کتابخانه دانشگاه ساوث فلوریدا http://www.lib.usf.edu/ بودند.
در مورد ویدئوهای آموزشی هم من یک فولدر دارم که اینگونه منابع را در آن ذخیره می کنم و در کارگاههای آموزشی سواد اطلاعاتی برای رشته های دیگر هم استفاده میکنم. عناوین آنها به قرار ذیل است که با کاوش یوتیوب یا ویدئوهای گوگل میتوانید به آنها یا مشابه آنها دست یابید:
۱. ?How to avoid plagiarism
2. In-text citations
3.Does and don’t when using social networks
4. Using RSS to keep up
5. Criteria for evaluating websites
6. APA citation style
7. When to cite your sources
8. Why can’t I just google
9. Web search strategies in plain English
10. How to read Library of Congress call numbers
11. Library databases vs search engines
پادکست و ویدکست های آموزش سواد اطلاعاتی را از وب سایتهای کتابخانه های دانشگاهی کشورهای انگلیسی زبان نیز می گیرم. مثلا وب سایت کتابخانه های دانشگاه آر.ام.آی. تی: http://www.rmit.edu.au/library و دانشگاه چارلز استوارت: http://www.csu.edu.au/division/library
ممنون از اینکه تجربه خود را به اشتراک گذاشتید جناب اصنافی. فناوری و یک فکر خلاق برای استفاده بجا از آن می تواند آموزش را بسیار جذاب کند. حضور مجازی استادان دیگر در کلاس خیلی جالب بود. موفق باشید