چهار ماده از آئین نامه آموزشی تحصیلات تکمیلی که زمینه ساز تولید مقاله مستخرج یا غیر مستخرج از پایان نامه شده در زیر نقل شده است. درمتن این مواد نوعی فشار برای نشر مقاله علمی توسط دانشجویان احساس می شود. به این ترتیب که (۱) اگر دانشجویی بهترین پایان نامه ممکن را نوشته باشد، بالاترین نمره ای که از پایان نامه می تواند کسب کند در کارشناسی ارشد ۱۹ و در دوره دکتری ۱۸ است؛ (۲) اگر دانشجویی در چهار نیمسال اول یک مقاله علمی پژوهشی منتشر کند، می تواند از شرکت در آزمون جامع معاف شود؛ (۳) مقالات دانشجوباید به تائید استاد راهنما برسد. ( درعمل به دلیل تاکید دانشگاه بر کسب امتیاز برای دانشگاه، در بسیاری از موارداین تائید با قرار گرفتن نام استاد راهنما در ابتدای مقاله واقعیت می یابد).
آئین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (ph.D)
ماده ۴۸: ماده الف: سقف نمره پایان نامه کارشناسی ارشد که در جلسه دفاع توسط هیئت داوران به پایان نامه اختصاص می یابدر ۱۹ می باشد و درصورتی که دانشجو مقاله چاپ شده و یا مجوز چاپ یک مقاله در مجلات خارجی یا ایرانی را ارائه نماید، هیئت داوران به میانگین نمره پایان نامه اضافه می شود. تبصره. در صورتی که مقله دانشجو در یکی از مجلات خارجی به چاپ رسیده باشد ۱ نمره و در صورتی که در یکی از مجلات علمی پژوهشی داخلی به چاپ رسیده باشد بسته به کیفیت و کمیت مقاله تا یک نمره اختصصاص می یابد.
ماده ب: سقف نمره پایان نامه د انشجومقطع ph.D که در جلسه دفاع توسط هیئت داوران به پایان نامه اختصاص می یابد ۱۸ می باشد ودو نمره مابقی به مقاله چاپ شده در مجلات خارجی اختصاص می یابد که این نمره توسط هیئت داوران به میانگین نمره پایان نامه اضافه میشود. تبصره به مقالات چاپ شده در مجلات خارجی ۲ نمره و به مقالات چاپ شده در مجلات داخلی ۱ نمره اختصاص می یابد و به میانگین کل نمره پایان نامه این گروه از دانشجویان اضافه می شود.
آئین نامه آموزشی دوره دکتری ( (PHD ، معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیملی دانشگاه فردوسی
توضیح ۱۸: تمام فعالیتهای علمی و پژوهشی دانشجو، در مرحله پژوهشی وتدوین رساله باید با هدایت و نظارت استاد راهنما صورت گیرد. به ویژه فقط مقالاتی به عنوان مقالات مستخرج از پایان نامه تلقی می شوند که در چارچوب پیشنهاده بوده و مورد تائید استاد راهنما باشد.
توضیح ۲۰: درصورتی که دانشجو در طول دوره تحصیل مقاله ای پذیرفته یا چاپ شده در یک مجله علمی – پژوهشی معتبر( و دارای تمام شرایط ذکر شده در دستوالعمل اجرایی مربوطه(حداکثر زمان ارائه نامه پذیرش مقاله… پایان نیمسال چهارم خو اهدبود) ) باشد می تواند از ارزیابی جامع ( کتبی – شفاهی) معاف یا به عبارتی دیگر قبول شده تلقی گردد.
ماده ۸: دانشجو پیش از تدوین رساله و تائید استاد راهنما و به شرط کفایت دستاوردهای علمی ( چاپ حداقل یک مقاله برای دانشجویان در شیوه آموزشی – پژوهشی و دو مقاله برای دانشجویان شیوه پژوهشی در مجلات علمی – پژوهشی دارای نمایه معتبر بین المللی… )
گرچه در ظاهر می توان استنباط کرد که این مواد برای ممانعت از در قفسه ماندن اندیشه های مندرج در پایان نامه سودمند است، اما مسائل زیر را بوجود آورده است:
الف. نشر یک مقاله در مجلات علمی پژوهشی در چهار نیمسال اول د وره دکتری با همه ویژگیهایی که در آئین نامه برای آزمون جامع در نظر گرفته شده است معادل تلقی شده است. پرسش این است که چگونه یک مقاله معادل آزمون جامعی است که دانشجوباید برای آن حتما نمره ۱۶ بگیرید، درغیر اینصورت برای محروم نشدن از ادامه دوره دکتر، حتما در محدوده زمانی مشخص برای باردوم آزمون دهد و حداقل نمره ۱۶ بگیرد. نکته دیگری مورد توجه این ماده اجبار به نشر مقاله در چهار نیمسال اول دوره دکتری است که یکی از پیامد های آن توقع دانشجویان از ناشران مجلات علمی پژوهشی برای (۱) بررسی و (۲) نشر حتمی مقاله در مدتی کوتاه به منظور کسب مجوز برای معافیت از آزمون جامع همراه با خطر است.
ب. براساس آئین نامه، دانشجوئی که نمره اش از سطح مشخصی بالاتر باشد و یا در دوره خود، دانشجوی رتبه اول تشخیص د اده شود، به امتیازهایی مانند ورود به دوره های بالاتر بدون آزمون و یا کسب اولویت برای استخدام در فعالیتهای آموزشی و پژوهشی، دست می یابد. با توجه به اینکه نمره مقاله چهار نمره به کل نمرات دانشجوی کارشناسی ارشد و ۴۰ نمره به کل نمرات دانشجوی دوره دکتری می افزاید، دانشجو تحت فشار است که حتما به این نمرات دست یاید که مهمترین پیامد آن توقع دانشجوی دوره کارشناسی ارشد از ناشران مجلات علمی پژوهشی برای (۱) بررسی و (۲) پذیرش نشر حتمی مقاله در مدتی کوتاه ( از یک هفته تا یک ماه ) به منظور کسب چهار نمره مربوط به ۴ واحد پایان نامه است. این توقع از مجلات در دانشجویان دوره دکتری بیشتر است، زیرا اولا عدم کسب ۴۰ نمره در میانگین نهایی آنها تاثیر تعیین کننده دارد. مهمتر اینکه اگر حداقل یک مقاله فارسی منتشر شده د ر مجلات علمی پژوهشی نداشته باشد، نمی تواند از پایان نامه خود دفاع کند.
در مورد اخیر با دومشکل اساسی روبرو هستیم: (۱) برای بیشترین تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد، مقاله مستخرج از پایان نامه اولین تجربه آنها در نگارش نوشته ای باقابلیت های نشر در مجلات علمی پژوهشی است و این مورد ی است که نمی توان توقع داشت همه دانشجویان به این سطح از نگارش علمی ( هم به لحاظ مراعات چارچوبهای علمی و هم به لحاظ مواردی که در ویراستاری ادبی مورد نظر است )، دست یافته باشند. (۲) بی اطمینانی به محتوای مقاله مستخرج از پایان نامه قبل از دفاع رسمی از محتوای درپایان نامه در جلسه دفاع است. بعید است که دفاعی انجام شود و پیشنهادهای متعدد یا متفاوتی برای بهبود کار ارائه نشود؛ حتی ممکن است ایراداتی در پایان نامه باشد که دفاع به بعد از اصطلاحات موکول شود. در هر دو حالت مقاله ارائه شده و پذیرش گرفته از دفتر مجله قبل از دفاع، نمی تواند بهترین ویرایش مقاله مستخرج از پایان نامه باشد و در اینصورت د انش اصلی موجود در پایان نامه پذیرفته شده، نشرنایافته باقی می ماند. این نقص بویژه در مقاله مستخرج از پایان نامه دکتری زیانبارتر است. (۳) فرصت اندکی که دانشجو برای بررسی و صدور پذیرش نشر مقاله در اختیار دفاتر مجلات قرار می دهد از سویی و ناتوانی عملی دفاتر مجلات برای ارائه پاسخ مناسب در زمان تعیین شده توسط دانشجو از سوی دیگر، ممکن است دارای یک یا هر دو پیامد نامطلوب زیر باشد:
(۱). کاسته شدن از کل نمرات دانشجویی که مقاله اش منتشر نشده است، فرصت استعداد درخشان شدن را از دانشجو می بگیرد، و (۲) محتوای یک پایان نامه خوب در قفسه کتابخانه حبس می شود. معمولا پس از دفاع، میزان انگیزه دانشجو برای طی مسیر پردردسر نشر مقاله بعد از دفاع، کمتر از انگیزه نشر مقاله قبل از دفاع است.
ضرورت تائید آنچه از پایان نامه استخراج می شود توسط استاد راهنما نیز دو پیامد زیر را به همراه دارد: (۱) اعضای هیئت علمی که از موقعیت استاد راهنما شدن برخوردارند بسیار راحت تر از آنهایی که به این موقعیت دسترسی ندارند، دانشیا و استاد می شوند. چون تعداد استاد ان راهنما اندک و تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی بسیار زیاد است، قرار گرفتن نام استاد راهنما به عنوان نویسنده اول مقاله، این توهم را بوجود می آورد که مجلات فقط مقالات عده اندکی را منتشر می کنند ، این مورد با آئین نامه مجلات علمی پژوهشی که مقرر می دارد در هر شماره درصد اندکی از محتوای مجله به اعضای هیئت تحریریه اختصاص یابد و نیز ضرورت عدم نشر بیش از یک مقاله در یک شماره با نویسنده ای واحد، ناسازگار است. موردی که دفاتر مجلات بناچار از اجرای کامل آن ناتوانند. جمع این موارد نیز موجب می شوند که دفاتر مجلات باارزش ترین مقالات را نتواند منتشر کند و مهر رد بر روی آنها بزند.
بر این باورم که یک یا مواردی از فشارها و محدودیتهای توصیف شده در بالا، بر نرخ بالای رد مقالات مستخرج از پایان نامه توسط دفاتر مجلات علمی پژوهشی تاثیر تعیین کننده دارد. با پذیرش این ادعا، پذیرفته ایم که دستورالعملهایی که قرار بوده است، محتوای بیشترین پایان نامه ها را اشاعه دهند، درعمل مانع اشاعه بسیاری از مقالات پرمحتوای مستخرج از پایان نامه شده اند.
