کتابداران وکتابخانه ی دیجیتال

چکیده:

کتابخانه­ی دیجیتال،کتابخانه­ی الکترونیکی است که کاربران  زیادی از آن استفاده می­کنند. ما می­دانیم که کاربران  کتابخا­نه دیجیتال با کمک کتابدار می­توانند از آن استفاده کنند تا بتوانند اطلا­عات درست را از نادرست  تشخیص دهند که این وظیفه­ی آنها است. حال آن که به این کتابداران در حرفه­ی کتابداری به آنها چه می­گویند ؟ آنها به کتابدارِ کتابخانه­ی دیجیتال ،کتابدار دیجیتال می­گویندکه خود نقشی در جامعه ایفا می­کند که از کتابدار جدا است .مشخصه­های کتا­بخا­نه­ی دیجیتال به سه مشخصه متمایز شده است :۱.اسناد، ۲.فناوری ،۳.کارکرد   کاربران کتابخانه­ی دیجیتال چه کسانی هستند؟ و دانش اطلاعاتی چیست ؟ همه­ی آنها در زیر توضیح داده شده است.

مقدمه:

کتابخانه­ی دیجیتال همان کتابخانه­ی الکترنیک است .تعریفی که توسط فدراسیون کتابخانه­های دیجیتال ارائه شده است :« کتابخانه­های دیجیتال سازمان­هایی هستند که در آن تامین منابع ، حضورکارکنان متخصص ، فرایند انتخاب ، سازماندهی ، کمک راهنمایی برای دستیابی منطقی و عقلانی به اطلاعات (دیجیتال )،تفسیر، توزیع ، حفظ یکپارچگی آن وتضمین برای وجود و نگهداری مجموعه­ای از آثاردیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می­گیرد تا بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را به سرعت و صرفه جویانه به لحاظ اقتصادی برای یک جامعه یا مجموعه­ای از خاص ، دسترسی پذیر ساخت». وظیفه­ی کتابدار در کتابخانه­های دیجیتال چیست؟ نقش آن درکتابخانه­های دیجیتال : دید مختلفی از آینده ممکن است برای اشخاص پیدا شود که کتابخا­نه دیجیتالی بیشتر شبیه یک انبار دانش می­باشد ، جایی که سیستم­های پیچیده و حرفه­ای از تخصص نقش حمایتی در دسترسی به اطلاعات دارد و بعنوان یک میانجی در یک تنوع از دیجیتال و منابع دیگر عمل می­نماید. مشخصه­های کتابخانه­ی دیجیتال سه مشخص مهمی که کتابخانه­های دیجیتالی را متمایز می­سازد عبارتند از:۱-اسناد،۲- فناوری،۳-کارکرد.کاربران اطلاعات دیجیتالی چه کسانی هستند . اضافه کردن فهرست­های دیجیتال به حجم اطلاعات در دسترسی به حوزه سومی منتهی می­شود که درآن کتابخانه­ها می­توانند نقش بیشتری در نوآوری آموزش دانش آموزان داشته باشند که این موضوع در دانش اطلاعاتی بحث شده است.

کتابخانه دیجیتالی:

        کتابخانه­های دیجیتال ، کتابخانه­های الکترونیکی هستند که شمار زیادی از کاربران را  که بصورت جغرافیایی توزیع شده­اند و باعث دسترسی آنها به محتویات عظیمی از مخازن گوناگون  و موضوعات الکترونیکی می­شود. کتابخانه­های دیجیتال می­تواند همچنین متون شبکه­ای ، تصاویر ، نقشه­ها ، صداها و فیلم­ها ، فهرست کالا­ها ، داده­های علمی ، تجاری و دولتی را جمع آوری نماید. آنها همچنین شامل ترکیباتی از قبیل فرامتن ، فرارسانه  و چند رسانه­ای می­گردند(وی.سرین اسولو،۱۳۸۶،به نقل از یرکی و جورجنس ۱۹۹۶).

        در فهم یک کتابخانه دیجیتال باید بطور غالب اطلاعات ذخیرهِ شده را در یک محیط دیجیتال یا الکترونیکی قرار داد. مجموعه اطلاعات دیجیتالی ممکن است شامل کتابهای دیجیتالی ، تصویرهای اسکن شده دیجیتالی ، گرافیک­ها ، داده­هاباشد.

بعضی مواقع کتابخانه دیجیتال به عنوان (پایگاه­های اطلاعاتی)درنظر گرفته می­شود ، پایگاه­های اطلاعاتی با محتوای غنی ، چه تمام متن ، تصاویریا ترکیبی از رسانه­ها و باز نمودهای بیشتر پژوهش­های پیرامون کتابخانه­های دیجیتال ، خصوصا آنهای که در گروه­های علوم رایانه انجام می­شود بر فناوری­های توانا ساز از قبیل ساختار پایگاه اطلاعاتی ، الگوریتم­های بازیابی ، پالایش کردن ، رابط­های هوشمند ، معماری شبکه و سایر قابلیت­های ضروری تمرکز کرد(وی.سرین اسولو،۱۳۸۶)

بنابر تعریف متعدد در عین حال متفاوتی که از کتابخانه دیجیتال توسط متخصصان علوم رایانه و متخصصان کتابداری و اطلاع­رسانی وجود دارد به یکی از پراستنادترین و در عین حال جامع­ترین آن از دیدگاه کتابداران ، توسط فدراسیون کتابخانه­های دیجیتال اشاره می­شود« کتابخانه­های دیجیتالی سازمان­هایی هستند که در آن تامین منابع ، حضور کارکنانی متخصص ، فرایند انتخاب ، سازماندهی ، کمک راهنمایی برای دستیابی منطقی و عقلا­نی به اطلاعات(دیجیتالی) ، تفسیر ، توزیع، حفظیکپارچگی آن و تضمین  برای وجود و نگهداری مجموعه­ای  از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می­گیرد تا بتوان منابع اطلاعاتی دیجیتال را به سرعت و صرفه­جویانه به لحاظ اقتصادی برای استفاده یک جامعه یا مجموعه­ای از خاص ، دسترس پذیرساخت»(شمسایی ، ۱۳۸۶،۲،۷به نقل ازSingh,2005,2 (

درسالهای اخیر پدیده نو­ظهور کتابخانه­­های دیجیتال تغییرات  چشمگیری در روش دسترسی افراد به اطلاعات ایجاد کرده است . این عامل باعث شده تا همگان بر حسب نیاز اطلاعاتی، بتوانی در هر زمان و مکان به دانشی که توسط افراد در سرتا سر چند جهان دارای زبان و فرهنگ مختلف ، تولید شده است دسترسی یابند و از آن استفاده کنند (بیرانوند، شریفی مقدم، ۲۰ ،۱،۲،بیکر^۲، ۲۰۰۶) .

 عنصر کلیدی که توسط انجمن کتابخانه­های تحقیقاتی^۳ در مورد کتابخانه­های دیجیتالی را مورد تاکید قرار گرفته شامل موارد زیر است:

-کتابخانه دیجیتال موجودیت مستقل ندارد بلکه معمولا وابسته به یک سازمان خاص است .

-­­کتابخانه دیجیتال به منظور بیشتر به تکنولوژی و فن آوری­های جدید نیاز دارد.

-خدمات اطلاع رسانی به کاربران از اهداف آشکار کتابخانه دیجیتال به شماره می رود.

-ارتباط با سایر کتابخانه­های دیجیتالی در سر تا سر جهان از اهداف نهایی کتابخانه دیجیتالی به شمار می رود.

-مجموعه کتابخانه دیجیتالی محدود به اشکال چاپی منابع نمی شود بلکه علا­وه بر آن، تمامی مواد اطلاعاتی که مجال حضور و توزیع به صورت چاپی را نیز در بر می گیرد.

-سازگاری کتابخانه­های دیجیتالی با نغیرات فن آوری جدید یکی از ویژگی­های مهم آنها می باشد، به طور مثال کاربران می توانند با وارد نمودن اطلاعاتی دزباره علائق، اهداف نهائی، اولویت­های طرح­، نحوه نمایش خروجی­ها و حتی پس زمینه صفحات و….، کتابخانه دیجیتالی شخصی ایجاد نمایند.

-کتابخانه­های دیجیتال بسیار ساده تر از صفحات وب، دسترسی به اطلاعات را میسر می سازند.

-در کتابخانه­های دیجتال علاوه بر سازماندهی اطلاعات، فرارسانه­های و غیره معناشناسی اطلاعات و آگاهی درباره اینکه چه کسانی با چه هدفی از کتابخانه­های دیجیتال استفاده می کنند، را نیز در بر می گیرد(بیرانوند، شریف مقدم،۲۰،۱،۲، فریز^۴، ۲۰۰۶).

بنا بر تعاریف متعدد و در عین حال متفاوتی که از کتابخانه دیجیتال توسط متخصصان علوم رایانه و کتابداری و اطلاع­رسانی وجود دارد به یکی از پر استناد ترین و در عین حال جامع ترین آن از دیدگاه کتابدارانه، توسط فدراسیون کتابخانه­های دیجیتالی^۵ اشاره می شود : کتابخانه­های دیجیتالی سازمان هایی هستند که در آن تامین منابع، حضور کارکنانی متخصص، فرایند انتخاب، سازماندهی، کمک و راهنمائی برای دستیابی منطقی و عقلانی به اطلاعات، تفسیر، حفظ یکپارجگی آن و تضمین برای وجود و نگهداری مجموعه ای از آثار دیجیتال در مدت زمان طولانی مورد توجه قرار می گیرد تا بتوان متابع اطلاعاتی دیجیتال را با سرعت و صرفه جویانه به لحاظ اقتصادی برای استفاده یک جامعه یا مجموعه ای از جوامع خاص، دسترسی پذیر ساخت(بیرانوند،شریفی مقدم،۲۰،۱،۲،سینق^۶،۲۰۰۵).

وظیفه­ی کتابداردر ککتابخانه­ی دیجیتال چیست؟

کتابدار از اولین کسانی بودند که از وبلاگ استقبال کرده­اند و از آن برای انتشار عقاید ، افکار و اطلاعات خود به نحوه­های مختلف استفاده کردند. وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که به خلاف دیگر فناوری­ها ، نیاز به تخصص در دیگر حوزه­ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگا­هی از اینترنت و رایانه می­توانند نویسنده وبلاگ باشد و از این وسیله برای ترویج آگاهی­های خود ، معرفی خدمات کتابخانه خود ، ارتباط با همکاران دیگر و افزایش دانش خود استفاده کنند. به وسیله وبلاگ می­توان به راحتی خوانندگان و کاربران کتابخانه را از منابع ، کتب و موارد جدید مطلع کرد ، قوانین و خدمات کتابخانه را منتشر نمود ، سؤالات مرجع را پاسخ داد ، اطلاعات جدید در حوزه کتابداری و اطلاع­رسانی را به سرعت منتشر کرد و برای آموزش کتابداران از آن بهره گرفت(سرپرست، ۱۳۹۱).

  نقش تغییر عنوان کتابدار از کتابدار به کتابدار دیجیتالی:

        یک کتابدار در آینده چه نقشی خواهد داشت ؟  این به آن معنی است که به کتابخانه به عنوان یک موسسه ننگریم باید به اینترنت بعنوان یک ابزار قد­رتمند درجهان اطلاعات نگریست . قصد بر این است که بصورت غیر متمرکز و بصورت ارتباط از راه دور روی آن کار شود تا  کتابخانه­های مجازی با افزایش وسیعی در این رشته و تنوع منابع اطلاعات دیجیتالی مواجه شوند .

        در این عمارت الکترونیکی کارکردن در بیس قرار داد گونه برای انواع مختلف سازمانها ، ارتباط با پایگاه­های اطلاعاتی تعاونی و فایل­های اطلاعاتی پیوسته عمل مهمی است ( وی .سرین اسولو ،۲۰تا۲۵به نقل ازویلسن^۱ ،۱۹۹۵)

        در این تسلسل شناختی کتابداران به عنوان کارکنان دائمی پیوسته وجود خواهند داشت ، حمایت از شهروندان / کارکنان به وسیله فروش خد­مات انجام می­گردد. یافتن سریع اطلاعات مربوطه نسبت به رقبا ، سریعتر از یک کارمند غیر اطلاعاتی می­تواند صورت گیرد و در بیس دانش ارشدیت بقاء پیدا می­نماید تا نسبت به شبکه­ها و منابع اطلاعاتی دیجیتالی موجود در آنها. ما اغلب واژه­هایی را برای توصیف این نقش­ها داریم : کتابدار دیجیتال ، حرفه اطلاعات دیجیتال ، سیبرارین و واسطه اطلاعاتی. (وی.سرین اسولو،۱۳۸۶،۲۰تا۲۵)

        دید مختلفی از آینده ممکن است برای اشخاص پیدا شود که کتابخا­نه دیجیتالی بیشتر شبیه یک انبار دانش می­باشد ، جایی که سیستم­های پیچیده و حرفه­ای از تخصص نقش حمایتی در دسترسی به اطلاعات دارد و بعنوان یک میانجی در یک تنوع از دیجیتال و منابع دیگر عمل می­نماید(وی .سرین اسولو،۲۰ تا ۲۵،به نقل ازکاونی و کلیولند ، ۱۹۹۸)

        همچنین در این فرایند مشکل می­نماید که تعریف نمائیم چه نقشی از کتابدار دیجیتال است که در شرایط طولانی ، چیزهای زیادی را برای ما روشن خواهد کرد . و این به آسانی قابل فهم می­باشد اما هدف نهایی عینادسترسی آسان  بهاطلاعات دیجیتال در اسرع  وقت نیست ­بلکه خواستن ضروریات نشر الکترونیکی اضافی برای کاربران می باشد و ایجاد و توسعه کانال­های دانش دیجیتالی ، منابع دانش دیجیتالی است که اجازه می­دهد انرژی بین سهامداران  بصورت دو طرفه تغییر ایجاد کند  و قلمرو دانش دیجیتالی را ­غنی سازی کند .(وی.سرین اسولو،۱۳۸۶)

مشخصه­های کتابخانه­های دیجیتالی    

سه مشخص مهمی که کتابخانه­های دیجیتالی را متمایز می­سازد عبارتند از :

۱ – اسناد : مجموعه­های کتابخانه دیجیتالی در بر گیرنده اسناد ثابت  و  همیشگی هستند .

۲ – فناوری : کتابخانه­های دیجیتالی بر پایه فناوری می­باشند .

۳ – کارکرد : کتابخانه­های دیجیتالی  بوسیله اشخاصی مورد استفاده قرار می­گیرند که به  طور مجزا کار می کنند .

ما در آستانه ورود به فضای الکترونیکی و کاوش در اینترنت و وب جهانگستر هستیم . از طریق اینترنت می توان جزئی از دهکده جهانی بود و به طور مداوم به مبادله اطلاعات پرداخت . وب جهان گستر پیشرفته­ترین نظام کاوش و جستجویی است که بر اساس الگوی فرامتنی در اینترنت به کار می­رود . وب امکان کاوش نامحدود دانش بشری دنیای دیجیتالی را فراهم می­سازد . با وجود این امکانات ، امکان دسترسی به صداها پایگاه اطلاعاتی و در دسترس قرار دادن اطلاعات برای جامعه استفاده کنندگان فراهم می­شود . دسترسی به پایگاه­های اطلاعاتی لوح­های فشرده از طریق شبکه­های محلی و شبکه­های گسترده مزیت دیگری به حساب می­آید . (دانشجویان پودمان کتابداری کرج،۱۳۸۶)

کاربران اطلاعات دیجیتالی          

کاربران اطلاعات دیجیتنالی شده را می­توان به چهار گروه تقسیم کرد :

۱.کسانی که ­به تازگی ­به­ استفاده از جدیدترین فناوری  و  اطلاعات دیجیتالی شده  روی آورده­اند .

۲.کسانی که از این فناوری­ها و اطلاعات دیجیتالی شده استفاده می­کنند و به سرعت در حال گسترش استفاده از آن هستند .

۳.کسانی که به نسبت به استفاده  از فناوری­های جدید برای  بازیابی اطلاعات تردید دارند .

۴.کسانی که مجموعی از سه گروه بالا هستند ولی برای استفاده از فناوری به منظور دسترسی به اطلاعات جهانی آموزش ندیده اند .

آخرین گروه ، بزرگترین گروه کاربران هستند .(دانشجویان پودمان کتابداری کرج،۱۳۸۶)

دانش اطلاعاتی

اضافه کردن فهرست­های دیجیتال به حجم اطلا­عات در دسترسی به حوزه سومی منتهی می­شود که در آن کتابخانه­ها  می­توانند نقش بیشتری در نوآوری آموزش دانش آموزان داشته باشند .

ایده دانش اطلاعاتی می­تواند به دهه ۱۹۷۰  برگردد که نشات گرفته از ایده آن­های دموکراتیک است در طی سال ها دیدگاه درمورد دانش اطلا­عاتی به  سمت بیشتر فنی شدن تکا­مل یافت و پیشرفت اطلاعات جامعه منتهی شد ، اصطلاحی که  هم اکنون  با  اندیشه دانش اقتصادی جایگزین است. یک تعریف شناخته شده ­از دانش اطلا­عاتی تعریفی است که توسط اتحادیه کتابخانه امریکا شکل گرفته است.

آدم­های با سواد تنها توانایی تشخیص در هنگام نیاز به اطلاعات نیستند آنها همچنین قادر به ارزیابی ، شخصی کردن و تعیین موقیت و استفاده موثر از اطلاعات مورد نیاز برای یک امر تصمیم هستند . بنا بر این یک فرد با سواد برای گرفتن تصمیم موثر در یک جامعه دموکراتیک دارای قدرت انتخاب آزادانه و پیش بینی کامل است .تعاریف زیادی از دانش اطلاعاتی وجود دارد ، اما همه آنها برروی شایستگی­های فردی تاکید دارند آنها معمولا به وسیله بند از بین می­روند.

شناسایی نیاز اطلاعاتی ، توسعه استراتژی جستجو ، انتخاب منابع فرمول­های تحقق ارزیابی ، تولید و استفاده مفید از اطلاعات جدید بعضی اوقات ، استناد­های درست به عنوان توانایی قطعی دیده می­شود .به علاوه معمولادانش اطلاعاتی و مفهوم جدی مهارت­های یادگیری با یکدیگر بیان می­شود .

همچنین توجه کنید چگونه دنش اطلاعاتی به طور مفهومی با اصطلاحاتی مثل یادگیری فعال ، مشکلات پایه یادگیری ، یادگیری دانش آموز محوری ، یادگیری همیشگی یادگیری ، پیوند نزدیکی دارد. غیر ممکن است که بتوان یک کارگر با دانش بدون اطلاعات را تصور کرد.

را در متذکر شده است که کتابداران منحصراّصلاحیت پیدا می­کنند ، تا نقش فعال را در محیط­های یادگیری جدید بپذیرند به خاطر توانایی­های که درجمع آوری ارزیابی و سازناندهی ومهیا کردن دسترسی به اطلاعات دارند.دانش اطلاعاتی می­تواند مانند یک شالوده  اما ماورای کتابخانه­های سنتی دیده شود.

بطو روز افزون ، کتابداران در کلاس­های آموزشی شرکت می­کنند .(بعضی اوقات در همکاری با هیئت علمی دانشگاه و بعضی اوقات در دوره­های مهارتی اصلی )

یک گرایش مهم در سال­های اخیر این است که کارکنان کتابخانه­ها طرح­های یادگیری بر پایه اینترنت را پرورش می­دهند.خود آموز سواد اطلاعاتی تگزاس (http://tit.lib.utsysem.edu) یک مثال عالی از این طرح است که رسمیت گسترده­ای در اجتماع کتابخانه­ها بدست آورده است.(هانس روئس Roes, hans)) 7 138 ،۱۰،۲)

منابع وماٌخذ

رحیم، علیجانی،مرجع شناسی تخصصی (رشته ی کتابداری). تهران،دانشگاه پیام نور،۱۳۸۸

حاجی شمسایی، علی،تاریخ انتشارمقاله ۱۳،مرداد،۱۳۸۶،دوره ۷،شماره۲

http://ejournal.irandoc.ac.ir

سرپرست،علی اکبر(۱۳۹۱). وبلاگ: دریچه‌ای نو در دنیای کتابداری و اطلاع‌رسانی. (دسترسی در تاریخ: ۱۰/۱۰/۱۳۹۱)

    http://www.payamnet.com/content/view/76/57

سرین واسولو، وی،مترجم : فرض الله عزیزی (نشریه: اطلاع رسانی و کتابداری » اطلاع‌یابی و اطلاع رسانی » پاییز ۱۳۸۶ – شماره ۳ (۶ صفحه – از ۲۰ تا ۲۵) )

سایت گروه کتابداری:

 http://kalimakhous.blogfa.com/post-30.aspx

نوشته شده توسط دانشجویان پودمان کتابداری کرج (عنوان :کتابداران وکتابخانه­های دیجیتال )در یکشنبه ، شانزده، دی، ۱۳۸۶،ساعت ۶:۴۹

وبلاگ دانشجویان اطلاع­رسانی و کتابداری _کتابداران و کتابخانه­های دیجیتالی:

ketabdarivait.blogfa.com/post-85.aspx

روئس، هانس، مترجمان :امید علی پور ،جهانگیر قلی پور ، امید مهربان ،دوره ۱۰،شماره­ی ۲ ، بهمن ۱۳۷۸

سایت ارتباط علمی:

http://ejournal.irandoc.ac.ir

بیرانوند، علی ، شریف قدم، هادی،۱۳۹۰،۲۰،۱،تقابل کتابداران دیجیتال با نسل جدید کاربران کتابخانه­ای

 http://ejournal.irandoc.ac.ir

 Roes, hans 2001. Digitallibraries and education.D-lib magazine: 7 (7/8).

Singh , Ajay Pratap and Murthy , T.A.V(2005).” Library without walls”. New delhi : ESS ESS Publications ,

Tycoson, David (2003).” On the desirableness of personal relations between librarian and readers : the past

and future of reference services”. Reference services Review.Vol.31,No.1,pp.12-16.Available at:

http://angelina.emeraldinsight.com/10.1108/00907320310460834

Baker,David(2006).”Digital library futures :a UK HE and FE perspective”. Inter lending &Document supply,No,34/1.pp,4-8.Available at:

http://angelina.emeraldinsight.com/10.1108/02641610649518

Frias-Martinez, E [et. al]. (2006). “Automated user modeling for personalized digital libraries”, International Journal of Information Management, Volume 26, Issue 3 , June 2006, Pages 234-248. Available at:

 http://www.sciencedirect.com

Singh, Ajay Pratap and Murthy, T.A.V(2005).”Library without walls”. New Delhi: ESS ESS Publications

۱.kenneth Geddes Wilson

۲.Baker

۳.The Association of Research libraries(ARL)

۴.Frias

۵.Digital library Federation

۶.singh