ترجمه و دوره های ترجمه در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران

این مطلب با همکاری نوشین قاسمی^{۱ و}  دکترمهردخت وزیرپور کشمیری ^{۲ به رشته تحریر درآمده است.}

مقدمه

حاصل اندیشه ها، تفکرات، تلاش ها ، تجربیات و جستجوهای هر قوم و ملتی در طول تاریخ ، اطلاعات نهفته در کتب نوشته شده به زبان آن قوم و ملت است ودیگر اقوام و ملل با برگرداندن و ترجمه این کتب، اطلاعات مورد نیازشان را کسب کرده و می کنند.

بدین سان بخشی از مجموعه های کتابخانه های جهان را کتابهای ترجمه شده از زبانهای مختلف نشکیل می دهند.ترجمه متن های ادبی در ایران، پیشینه ای کهن دارد و ایرانیان از نخستین مردمانی بوده اند که ترجمه از دیگر زبانها را آموخته اند.تبارهایی که در فلات ایران می زیستند به زبان گوناگون سخن می گفتند از این رو گروهی از آنها همواره دیگر زبانها را می آموختند و به کار ترجمه می پرداختند.[۱]

از روزگاران کهن،‌خنیاگران وگوسان های دوره گرد که دنیا را خانه خود می دانستند و شهر به شهر و کشور به کشور سفر می کردند ، ناگزیر زبان تبارهای گوناگون را فرا می گرفتند و افسانه ها را از زبانی به ربان دیگر بر می گرداندند. جدا از این قصه گویان حرفه ای،بازرگانان،جهانگردان و اسیران نیز که از سرزمینی به سرزمین دیگر می رفتند، بر روند ترجمه تاثیر داشتند.(محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۳).

اطلاعاتی که در نخستین منابع ترجمه شده در کشورمان داریم ، به دوره هخامنشی بر میگردد که زبانهای بابلی، پارسی، عیلامی و یونانی در کشور رایج بوده  و مردم بدان زبانها در نواحی مختلف کشور صحبت می کردند، اما شاهان هخامنشی دستورات و فرامین خود را به زبانهای آرامی بر روی پوست و پاپیروس نگاشتند و در مناطق مختلف کشور مترجمان آنها را به زبان مردم آن نواحی ترجمه می کردند.(قرشی به نقل از شاه حسنیی۱۳۸۵،ص۳۴).

ضرورت ارتباط اندیشه ها و فرهنگها،‌نیاز به یادگیری وآگاهی و سایر نیازهای بشر به همدیگر پدیده ترجمه را اجتناب ناپذیر کرده است . تاریخ ترجمه تاریخی به قدمت زبانهای بشری است که ابتدا با ترجمه شفاهی شروع می شود .از زمانی که انسانها به دلیل اختلاف زبانها دیگر نتوانستند حرف همدیگر را بفهمند بشر ناگزیر به ترجمه شد.

ترجمه به عنوان پدیده ای است که بر پایه آن حاصل دانش و اندیشه ،‌تلاش و تجربه و دست یافته های قوی (بازبان خاص) به قومی دیگر با زبان دیگر منتقل می شود .(قرشی ، ۱۳۸۵ ،ص۴)

ترجمه یکی از راههای ایجاد شناخت و ارتباط میان کودکان جهان است ،‌ترجمه کتابهای مناسب و باارزش ملل مختلف موجب می شود تا از این طریق کودکان با فرهنگ یکدیگر آشنا شده و با مطالعه تاریخ ،‌آداب و رسوم و نحوه زندگی ، مسائل و مشکلات و مبارزات و تلاشهای ملتها ،‌خود را بهتر بشناسند.

رسوخ فرهنگ غرب در جامعه ایران ،‌بیش از هر عامل دیگر از راه ترجمه متن ها در حوزه های گوناگون فکرواندیشه انجام پذیرفته است. به زبان دیگر ،‌ایرانیان همچون همه مردم در کشورهای درحال توسعه ، تنها از راه ترجمان فکر و اندیشه غربی ها راه دشوار ونوگرایی را پیش برده اند.

این پدیده سبب شد که ترجمه به عنوان پیشه ای پراهمیت شکل بگیرد و همواره گروهی از مردم از این راه به پراکندن فرهنگ و دانش نو بپردازند.(محمدی و قایینی،۱۳۸۲،ص۵۲۰).

ترجمه کتاب کودکان  در ایران به طور شاخص از سالهای بعد از ۱۳۰۰ه.ش قابل پیگیری است .(حجازی،۱۳۸۱،ص۱۸۴). واز این سال به بعد آثار خواندنی کودک و نوجوان افزایش یافت   ونهضت ترجمه  تا به امروز ادامه دارد.

ادبیات کودک نقش بنیادین و سازنده ای در تکوین بخشی از میراث و هویت فرهنگی و ادبی هر جامعه دارد. ادبیات کودک و نوجوان هنگامی پدید آمد که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایش های شناختی و ویژگی های رشدی خود آمادگی پذیرش متن های سنگین را ندارند و به متن هایی نیاز دارند که پاسخگوی رشد آنها باشد. جدای از تلاش نویسندگان و پژوهشگران در خلق و گردآوری آثار داستانی در زمینه کودکان و نوجوانان ، مساله مهم دیگری نیز در روند تحول ادبیات کودکان نقش بسزایی داشت ،این مساله پدیده جدیدی بودکه به صورت ترجمه آثار خارجی برای غنی‌تر کردن کتابهای مربوط به کودکان اتفاق افتاد. کتابهای ترجمه شده باعث می شوند کنجکاویهای کودکان در زمینه های مختلف ارضا شده ، به پرسشهای آنها پاسخهای مناسبتری داده شود و با فرهنگهای سرزمینهای مختلف آشنا شوند.

کودک  دهکده جهانی مک لوهان که مسلسل وار می پرسد و از این پرسش ها خسته نمی شود، به منبعی نیاز دارد که جواب سئوال هایش را با زبان خودش بدهد.

از میان منابع دیداری و شنیداری و نوشتاری موجود، کتاب به عنوان یک رسانه ارتباطی دیرپا بخش عظیمی از اطلاعات مورد نیاز کودک را دربردارد و قسمتی از اطلاعات از راه ترجمه ادبیات کودکان جهان در اختیارش قرار دارد.

حجم بزرگی از ادبیات کودکان را آثار ترجمه شده داستانی تشکیل می دهد پژوهشگر بر آن شدتا تاریخچه ترجمه در جهان و ایران و  ترجمه و دوره های ترجمه در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران را مورد بررسی قرار داده  و در آخر نیز نگاهی به ترجمه  بیست ساله کتابهای کودک و نوجوان (سال۴۴-۶۴) و تعداد کتابهای ترجمه شده ادبیات کودکان (داستان) را دهه اخبر  با استفاده از گزارشهای شورا  داشته باشد .

ترجمه

ضرورت ارتباط اندیشه ها و فرهنگها،‌نیاز به یادگیری وآگاهی و سایر نیازهای بشر به همدیگر پدیده ترجمه را اجتناب ناپذیر کرده است . تاریخ ترجمه تاریخی به قدمت زبانهای بشری است که ابتدا با ترجمه شفاهی شروع می شود .از زمانی که انسانها به دلیل اختلاف زبانها دیگر نتوانستند حرف همدیگر را بفهمند بشر ناگزیر به ترجمه شد.

ترجمه به عنوان پدیده ای است که بر پایه آن حاصل دانش و اندیشه ،‌تلاش و تجربه و دست یافته های قوی (بازبان خاص) به قومی دیگر با زبان دیگر منتقل می شود .(قرشی ، ۱۳۸۵ ،ص۴)

 اما در تعریف ترجمه، نیومارک[۲]، می گوید: ((ترجمه عبارت است انتقال معنای متنی از زبانی به زبانی دیگر برای مخاطبی دیگر و به دقیق ترین و دلنشین ترین وجه ممکن)). (همو،ص۷۴).

با توجه به اهمیت و نقش ترجمه در ارتباطات بشری، تاریخ شناسی آن دوران تا امروز اهمیت خاصی دارد. لذا در ادامه به طور بسیار مختصر تاریخچه از روزگار کهن تا به امروز آمده است .

تاریخچه ترجمه

۱. ترجمه در دوران باستان

 اولین  نشانه های ترجمه در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد ،‌از مناطق آسور ، بین النهرین و مصر (۱۹۶ ق م) به دست آمده است از هزاره دوم قبل از میلاد ، ترجمه های ناقصی از افسانه سومری گیلگمش به چهار یا پنج زیان آسیایی پیدا شده است .

از دوران باستان اطلاعات خیلی دقیقی در دسترس نیست اما ذکر این نکته ضروری است که از دوران روم باستان تا به امروز، اروپا سهم مهمی درترجمه داشته است. (همو،ص ۵-۴).

۲. ترجمه در روم

رومیها ابتدا در ترجمه روش یونانیان را در پیش گرفتند .اما به ترجمه ادامه ندادند چرا که خیلی زود زبان لاتین را بر جهان دانش تحمیل کردند. اما با استیلای روم بر جهان غرب و لزوم ارتباط بین ملل ، بعضی نوشته ها به زبانهای مختلف ترجمه شد و فنون ترجمه گسترش یافت.

دوران مهم ترجمه ادبی در روم از قرن اول پبش از میلاد شروع میشود و تا نیمه قرن اول بعد از میلاد ادامه می یابد .عصر طلایی روم شرایطی در علم و ادب به وجود آورد که تا قرن بیستم ادامه یافت . (همو،ص۶-۵).

۳.ترجمه در قرون وسطی

می توان گفت از قرن ششم تا شانزدهم میلادی تبادل ترجمه بین شرق و غرب ادامه یافت. اما پس از گسترش اسلام و تسلط مسلمانان بر بخشهایی از اسپانیا ،‌موجبات رشد تمدن در اسپانیا فراهم شد. مراکز مهم ترجمه مدارس اسلامی شهرهای سویل ،‌تولدو[۳] و کردوا[۴] بودند در این مدارس متون فلسفی و علمی از زبان یونانی به عربی ترجمه شد.

اما از قرن دهم تا دوازدهم میلادی ،‌این مراکز به ویژه “تولدو” میزبان تعدادی از فلاسفه مسیحی بود که متون عربی را به لاتین ترجمه کردند و به یونان غربی برگرداندند. اما کوشش های بعدی در ترجمه معطوف به ترجمه آثار ارسطو از یونانی شد تا از پیوستگی به عربی کاسته شود.

 می توان گفت سده سیزدهم عصر طلایی ترجمه از عربی به عبری است .(همو،ص۶-۱۱).

۴. ترجمه در دوره رنسانس

اصطلاح رنسانس به دوره زمانی قرنهای ۱۴ تا ۱۶ میلادی گفته می شود. رنسانس بازگشتی آگاهانه به هنر و ادب بود که در قرن ۱۶ میلادی به اوج شگفتی رسید. تحولات فرهنگی نخست از ایتالیا شروع و سپس به سایر نقاط دیگر اروپا گسترش یافت.در قرن ۱۴ با فشار ترکها بر امپراطوری روم شرقی ، دانشمندان یونانی به غرب مهاجرت کردند و در آنجا به تاسیس مدارس پرداختند و موجب شدند که افراد تحصیل کرده، ترجمه را به عنوان مهارت ضروری بیاموزند. تا سال ۱۶۰۰ میلادی تمام کارهای مهم یونانی در زمینه علم و فلسفه به لاتین ترجمه شدند.

 در این قرن کوششهای فراوانی در ترجمه آثار مذهبی به ویژه انجیل به عمل آمد. (همو،ص۱۲-۱۴).

۵.ترجمه درسده هفدهم و هجدهم

در طی قرون هفده و هجده میلادی ترجمه ادبی تحت تاثیر روشهای ترجمه فرانسوی قرار داشت  .در انگلستان و فرانسه،‌انجمن سلطنتی و فرهنگستانها و سایر مراکزی که محل اجتماع دانش آموختگان بود ،‌تاثیر فراوانی در رشد ترجمه داشتند. از اواخر قرن هفدهم بود که مترجمان سعی کردند ترجمه های مستند و و دقیقی از متن ارائه نمایند.اماروشهای جدید ترجمه از قرن هجدهم به عنوان روش معیار به کار رفت .(همو،ص۱۵).

۶.ترجمه در سده نوزدهم

در قرن نوزدهم معیارهای جدیدی از نظر سبک و صحت متن ترجمه مطرح شد  به منظور صحت متن مورد ترجمه، تمام متن بجز موارد غیر اخلاقی ترجمه می شد و برای درک مطلب پانوشت ها و توضیحاتی به متن اضافه می گردید. البته سبک ترجمه در این دوره به گونه ای  بود که بیشتر مطالب ترجمه شده، امروزه غیر قابل خواندن است،‌چون مترجمان سعی می کردند به خواننده یادآوری کنند که او متنی کلاسیک را در زبانی خارجی و در عصر دیگری می خواند . اما با ظهور مکتب رمانتیسم  در ادبیات اروپا ،‌ترجمه رواج  بیشتری کرد.هردر[۵]  (۱۷۴۴-۱۸۳۰) پیشتاز این حرکت بود.

همه کشورها تحت تاثیر حرکتهای ادبی بودند .درقرن نوزدهم،‌نوعی ترجمه آزاد وجود داشت که پدیده ترجمه را به ترجمه در قرن بیستم پیوند می زند . در این دوره ترجمه های زیادی به زبانهای مختلف اروپایی منتشر شد.

نیومارک (۱۹۸۱) در خصوص ترجمه در قرن نوزدهم چنین می گوید:

«تا قرن نوزدهم ترجمه ادبی ،‌علمی آکادمیک و واژه شناختی بود که تجدید طلبان فرهنگی سعی داشتند از طریق آن ادبیات را نجات دهند. اما در قرن نوزدهم رویکردی علمی تر به ترجمه معطوف گشت . این رویکرد این بود که بعضی متون دیگر را نباید ترجمه کرد یا اصلا نمی توان ترجمه کرد.»

(همو،ص۲۰).

۷ .ترجمه در قرن بیستم

در آغاز قرن بیستم نیاز مبرم به ترجمه جدید به جای ترجمه های قدیمی احساس می شد و حرکتهای مختلفی در ترجمه به وجود آمد .در آغاز این قرن ،‌ترجمه ادبی ،‌همان سنت گدشته را دنبال کرد . روشهای ترجمه در قرن نوزدهم در نیمه اول قرن بیستم گسترش یافت، به طور مثال آثار پروست  توسط اسکات مونگریف به انگلیسی ترجمه شد .

در آغاز قرن بیستم بعضی افراد در مقابل سنت واکنش نشان دادند و این عمل توسط سمبلیست ها ادامه یافت .و با حضور سمبلیست ها سنتها در ادبیات و ترجمه به شکست انجامید. در همین اثنا تغییرات در نظام تعلیم و تربیت موجب شد که ترجمه از زبانهای کلاسیک صورتهای متفاوتی پیدا کند.  به علاوه به منظور سرگرمی و کمک به دانشجویان از متون ترجمه شده استفاده میشد که موجبات رشد

آن را فراهم آورد. ادبیات و داستانهای عامه پسند و کارگاهی و دوبله فیلم از عوامل رشد ترجمه  دراین قرن بودند.

ترجمه در اروپای شرقی نیز بسیار تاثیرگذار بود و کشورهای کوچکتر اروپایی برای رشد ادبیاتشان و یافتن مخاطبان بیشتر از ترجمه بهره بردند.در کشورهای دو زبانه تلاش شد که برای انسجام و همبستگی ملی ترجمه ادبی را پرورش دهند .(همو،ص۲۰-۲۴).

۸.ترجمه در ایران

مقدمه:

حاصل اندیشه ها، تفکرات، تلاش ها ، تجربیات و جستجوهای هر قوم و ملتی در طول تاریخ ، اطلاعات نهفته در کتب نوشته شده به زبان آن قوم و ملت است ودیگر اقوام و ملل با برگرداندن و ترجمه این کتب، اطلاعات مورد نیازشان را کسب کرده و می کنند.

بدین سان بخشی از مجموعه های کتابخانه های جهان را کتابهای ترجمه شده از زبانهای مختلف نشکیل می دهند.

ترجمه متن های ادبی در ایران، پیشینه ای کهن دارد و ایرانیان از نخستین مردمانی بوده اند که ترجمه از زبان دیگران را آموخته اند.تبارهایی که در فلات ایران می زیستند به زبان گوناگون سخن می گفتند از این رو گروهی از آنها همواره زبان دیگران را می آموختند و به کار ترجمه می پرداختند. .از روزگاران کهن،‌خنیاگران وگوسان های دوره گرد که دنیا را خانه خود می دانستند و شهر به شهر و کشور به کشور سفر می کردند ، ناگزیر زبان تبارهای گوناگون را فرا می گرفتند و افسانه ها را از زبانی به ربان دیگر بر می گرداندند. جدا از این قصه گویان حرفه ای،بازرگانان،جهانگردان و اسیران نیز که از سرزمینی به سرزمین دیگر می رفتند، بر روند ترجمه تاثیر داشتند.(محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۳).

اطلاعاتی که در نخستین منابع ترجمه شده در کشورمان داریم ، به دوره هخامنشی بر میگردد که زبانهای بابلی، پارسی، عیلامی و یونانی در کشور رایج بوده  و مردم بدان زبانها در نواحی مختلف کشور صحبت می کردند، اما شاهان هخامنشی دستورات و فرامین خود را به زبانهای آرامی بر روی پاپیروس نگاشتند و در مناطق مختلف کشور مترجمان آنها را به زبان مردم آن نواحی ترجمه می کردند.(قرشی به نقل از شاه حسنیی۱۳۸۵،ص۳۴).

ترجمه متون ادبی در ایران ، دو دوران جداگانه پیش و پس از اسلام را در بر میگیرد :

دوره پیش از اسلام:

دوران نخست  از روزگاران دور آغاز می شود و تا پایان دوران ساسانیان ادامه می یابد.(محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۳).

شاهان ساسانی به علم و دانش التفات داشتند و بدین جهت اقدام به تاسیس دانشگاه و بیمارستان جندی شاپور کردند که دارای کتابخانه بزرگی بود در این دوره آثار مختلف در حوزه ادبیات، تدوین و ارائه گردیدند. ادبیات تاریخی وضع بسیار خوبی داشت. کتابهای آموزنده در آیین کشورداری نیز منتشر می شد که نوع ادبی خاصی را به وجود آورده بود. .(قرشی،۱۳۸۵،ص۳۵-۳۶).

برزویه طبیب که رییس اطبا شاهی بود به دستور انوشیروان به هندوستان رفت و کتابهای کلیگگ و دمنگ ، مادیگان چترنگ ، افسانه های بیدپای و … را به ایران آورد و به پهلوی ترجمه کرد. (قرشی یه نقل از راوندی،۱۳۸۵،ص۳۵).

کلیله و دمنه که در زبان ساسانیان از سانسکریت به پهلوی برگردانده شد از کهن ترین سندهای ادبی ترجمه ادبیات کودکان به شمار می آید . گمان می رود منبع اصلی این کتاب” پنجه تنتره “که تا امروز بر جای مانده در زمان انوشیروان ترجمه شده باشد این کتاب را برویه طبیب از پراکریت به پهلوی برگرداند و از منابع دیگر هندی داستان هایی را به آنها افزود. کلیله و دمنه را ابن مقفع در دوره اسلامی به عربی برگرداند و در سده ششم هجری ابوالمعالی نصرالله منشی ، برگردان عربی ابن مقفع را به فارسی برگرداند.(محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۴). این کتاب به خاطر شخصیتهای حیوانی و پند آموز بودن  مورد توجه کودکان بود ، حال آنکه کتابی نبود که برای کودکان نوشته شده باشد.(حجازی،۱۳۸۱،ص۱۸۴).

هزارو یکشب از دیگر آثار برجسته ای است که درباره روند ترجمه آن اسنادی به دست آمده است .

دکترپرویز ناتل خانلری در این باره می گوید : رغبت و احتیاج عموم به افسانه ها و داستانها موجب تشویق مترجمان می شد. از میان روایات و داستانهای نخستین که به فارسی ترجمه شده است ترجمه هزارو یکشب را باید نام برد.این کتاب که اصلا از آثارادبی پیش از اسلام است و در دوره اسلامی با تصرفاتی به عربی نقل شده است تا دوران سلطنت قاجاریه بفارسی ترجمه نشده و اگر شده بود رواج و شهرتی نداشت. (همانجا)

بسیاری از کتب فلاسفه یونان در زمان ساسانیان از سریانی به پهلوی ترجمه گردید که می توان به منطق ارسطو ترجمه پولوس پرسا و کتب افلاطون اشاره کرد که در دانشگاه جندی شاپور نیز تدریس می شدند.(قرشی یه نقل از راوندی،۱۳۸۵،ص۳۶).

دوره پس از اسلام:

 دوران دوم که پس از اسلام آغاز شد، به چند دوره پی در پی بخش میشود و تا به امروز می رسد .

در دوره نخست آثار بسیاری از زبان عربی به فارسی ترجمه شد .

حکایتها و افسانه های ایرانی و آثار ترجمه شده از زبان هایی همچون هندی و یونانی به عربی برگردانده شدند و بار دیگر به فارسی درآمدند این حرکت را می توان رفت و برگشت متون میان گستره و فرهنگ ایرانی و دیگر فرهنگها نامید.

در دوره دوم ترجمه متون در دوران اسلامی ،‌عصر بیداری و نوگرایی فرهنگی ایرانیان را در بر می گیرد. (محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۴).

پس از اسلام با تاکیدی که قرآن و ائمه به فراگیری علم ودانش داشتند سبب شد که مسلمانان به فراگیری علوم مختلف همت گمارند و به ترجمه بسیاری از کتب خارجی خصوصا فلسفه بپردازند.

(زرین کوب،۱۳۵۵،ص۴۳۶)

 پس از غلبه اعراب مسلمان بر ایران ، زبان عربی جایگاه خاصی پیدا کرد و بسیاری از اهل قلم در ایران به این زبان می نوشتند .ذکر این نکته لازم است که در قرون اولیه نثر عربی ابتدا ساده بود و با تلاش دانشمندان ایران به اوج کمال رسید و بسیاری از دانشمندان از جمله ابوحنیفه آثار خود را به زبان عربی نگاشتند.(قرشی،۱۳۸۵،ص۴۳)

پدیده ترجمه از زمان امویان مسیر رشد را آغاز کرد و در زمان عباسیان از عهد منصور تا مامون به کمال رسید .از اقدامات مهم مامون تاسیس کتابخانه بزرگی بود که به بیت الحکمه معروف است که می توان آن را نخستین کتابخانه عمومی یا نیمه عمومی و دانشگاهی در تاریخ اسلام دانست . که محل تجمع بزرگان و دانشمندان و مترجمان بود و مترجمان برجسته ای در آنجا به امر ترجمه مشغول بودند. که می توان از حنین به اسحاق و جیش بن الحسن و … نام برد (همو،ص۴۴).

حنین بن اسحاق العبادی که  از مترجمان چیره دست  دوره اسلامی است که به زبانهای یونانی و سریانی و عربی مسلط بوده و کتابهای فراوانی را به زبان عربی ترجمه کرده است .و اسحاق بن حنین و…. . از میان آثار حنین رساله ای است که علی بن یحیی نوشته و در آن آثار جالینوس را که به زبان سریانی و عربی ترجمه شده یاد کرده است .(محقق،ص۱۵۳).

 نقل و ترجمه مطالب کتابهای گرد آمده به زبان عربی از اساسی ترین فعالیتهای بیت الحکمه بودو مترجمان کتابهای متعددی از زبان های مختلف یونانی، رومی،‌فارسی،پهلوی، هندی، قبطی، ،‌سریانی و برخی زبان های دیگر به عربی ترجمه کرده اند .به برکت ترجمه هایی که در بیت الحکمه صورت گرفت ،‌بسیاری از آثار ارزنده علمی در جهان باقی ماند و با نوآوریهای دانشمندان اسلامی، میراث علمی گذشتگان غنای بیشتری یافت و به تحولات علمی بزرگی انجامید.( از مجموعه مقاله های دانشنامه ی جهان اسلام ،۱۳۷۹)

حسین بکایی در کتاب دوباره ایران  ، دوره صفویان می نویسد:«دانشمندان ایرانی مانند همه دانشمندان دنیا نیازمند فضایی آرام و مطمئن بودند .با آن که شاهان صفوی موفق شدند برای یک مدت طولانی شرایط نسبتا آرامی را در کشور ایجاد کنند.  در زمان صفویان علوم به دو بخش علوم الهی و علوم غیر الهی تقسیم شد . علوم الهی به دلیل پرداختن به مسائل مورد علاقه دین که درنهایت باعث جذب مردم به دین و تقویت ایمان مسلمانان می شد،علوم برتر شمرده شد».

علیرغم نظر بسیاری از پژوهشگران از جمله آقای بکایی،  در کتاب علوم محضه ، استاد محقق عنوان می کنند که در این دوران مانند دوره های پیشین اسلامی تحصیلات فلسفه ، الهیات ، منطق و اصول ،‌ریاضیات، نجوم و پزشکی انجام می گرفته و آثاری هم در این رابطه پدید آمده گرچه گروه کمی از این گونه آثار استفاده می کردند.

‌خاندان صفویه پس از دویست و چهل سال پادشاهی منقرض شدند،  این پادشاهان به جز ترویج علوم دین از کلام و فقه برای پیشبرد اهداف خود به به چیز دیگری توجه نداشتند. پس از آنها هم نادر ظرف مدت ۱۵ سال درگیر جنگهای داخلی و متجاوزین بیگانه بود که پس از کشته شدن وی کشور دچار ایران هرج و مرج گردید تا به نوبت به کریم خان و سلسله زندیه رسید دوره حکومت  زندیان یکی از بحرانی ترین ادوار تاریخ ایران است . (آرین پور،۱۳۷۱،ص۱)

در اوایل قرن ۱۳ هجری یعنی آغاز به کار آغامحمدخان ، انقلاب فرانسه در اروپا روی داد، و حوادث شگرفی مانند پیدایش اسلحه و ابزار نو و مانند آنها رخ داد،‌دولتهای بزرگ و نیرومندی در جهان پدید آمد و اساس حکومتهای ملی در کشورهای اروپایی برقرار گردید اما این وقایع هیچ تاثیری در دربار ایران نداشت اما هرچه بود جنگ با روسیه و رفت و آمدهای نظامی و میل شدید عباس میرزا به اخذ ترویج فنون و صنایع جدید اروپا ، راه ورود تمدن غرب را به ایران باز نمود.  (آرین پور،۱۳۷۲،ص۵ا).

در دوره ولیعهدی عباس میرزا ،‌ترجمه آثار اروپایی فراگیر شد .گاه نیز آثاری از زبان های ترکی و عربی ترجمه می شدند.(محمدی،قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۵).

 نخستین ترجمه ها در زمینه فنی و نظامی که به دستور عباس میرزا بود با ترجمه کتابهای نظامی گیبرت و آیین نامه های مانور پیاده نظام به فارسی صورت گرفت سپس کتابهایی در تاریخ  جغرافیا و سفرنامه به فارسی برگردانده شد .

در دوره عباس میرزا  کارخانه های توپریزی و باروتسازی و پارچه بافی احداث گردید وبه تاسیس چاپخانه و تالیف کتب و ایجاد روزنامه همت گماشته شد.( آرین پور،۱۳۷۲،ص۵) .

اندکی پس از به سلطنت رسیدن ناصر الدین شاه  تحول عظیمی در تاریخ جهان به وقوع پیوست و تقریبا در سرتاسر کشورهای اروپایی انقلاب بزرگی رخ داد اما ایران از این انقلابها و دگرگونیهای آن به کنار ماند.اما هجوم زبانهای اروپایی و دانش های نوین بر مکتب های نثر فارسی تاثیرگذار بود.(همو،ص۲۲۳و۲۲۷).در دوره ناصری ، امیر کبیر با سفارش شمار بسیاری کتاب از اروپا ، به رشد و فراگیری ترجمه بسیار یاری رساند .(محمدی،قایینی،۱۳۷۹،ص۴۳۵).

به گفته فریدون آدمیت، در زمان میرزا تقی خان دو عامل جدید به کار ترجمه و نشرکتاب رونق بیشتری داد: دستگاه مترجمان دولتی،‌و بنیان گذاری دارالفنون که به ضرورت معلمان فرنگی به دستیاری مترجمان خود کتابهایی تالیف و ترجمه نمودند و بطبع رساندند(محمدی و قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۵)

میل ورغبت زیاد به نشر و فرهنگ و تعمیم دانش ، که از دارالفنون آغاز شده بود کم کم به افراد دیگری نیز که رابطه مستقیم با دستگاه تعلمیاتی نداشتند ،‌سرایت کرد و شور و شوق عجیبی به تالیف و ترجمه کتاب ،‌چه در محیط دارالفنون و چه درخارج آن پیدا شد  کسانی مانند دکتر ابوالحسن خان و دکتر رضا خان . میرزا رضا خان مهندس الممالک و … دیگران دست به تالیف و ترجمه زدند. (آرین پور،۱۳۷۲،ص۲۵۹).

و پس از امیر کبیر نیز با پایه گذاری دارالترجمه دولتی و تلاش هاس اعتماد السلطنه که سرپرستی آن را بر عهده داشت ، ترجمه وارد دورانی نو شد . اعتماد السلطنه با به راه انداختن مکتب مشیریه گام بلندی در آموزش ترجمه نیز داشت (محمدی و قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۵).

به باور کریستف بالایی ، تحولات سیاسی در عهد قاجار، پیدایش چاپخانه ها، گسترش مطبوعات و همچنین  برقراری ارتباط با غرب از راه سفر ، بنیان گذاری مدارس از سوی اروپاییان و با پرساختن مدارس با پیروی از الگوی مدرسه های اروپایی ، دررشد وگسترش ترجمه در این دوران موثر بودند

برای نمونه در سال ۱۳۰۷ ق / ۱۲۶۸ ش .ناصرالدین شاه پیش از سفر به اروپا به دارالترجمه همایونی دستور داد تا بازگشت او شماری کتاب ترجمه کنند . آموزشگاههای نو نیز کتاب هایی را برای آموزش کودکان و نوجوانان سفارش می دادند. مخالفان سیاسی و یا مترجمان مستقل نیز به پسند خویش آثاری رابه فارسی بر می گرداندند. (محمدی و قایینی،۱۳۸۰،ص۴۳۶).

     کامیابی و ناکامی مترجمان این دوران ، به شناخت آنان از زبانی که ترجمه می کردند، پیچیدگی یا سادگی متن و تنگناهایی که جامعه بسته ایرانی در آن روزگار پیش پای مترجم می نهاد ، بستگی داشت.(همان،ص۴۳۶)

۹.ترجمه و دوره های ترجمه در ادبیات کودکان و نوجوانان ایران

یکی از راههای ایجاد شناخت و ارتباط میان کودکان جهان،‌ترجمه کتابهای مناسب و باارزش ملل مختلف است تا از این طریق کودکان با فرهنگ یکدیگر آشنا شده و با مطالعه تاریخ ،‌آداب و رسوم و نحوه زندگی ، مسائل و مشکلات و مبارزات و تلاشهای ملتها ،‌خود را بهتر بشناسند و از آنها بیاموزند.

رسوخ فرهنگ غرب در جامعه ایران ،‌پیش از هر عامل دیگر از راه ترجمه متن ها در حوزه های گوناگون فکرواندیشه انجام پذیرفته است. به زبان دیگر ،‌ایرانیان همچون همه مردم در کشورهای درحال توسعه ، تنها از راه ترجمان فکر و اندیشه غربیان راه دشوار ونوگرایی را پیش بروند.

این پدیده سبب شد که ترجمه به عنوان پیشه ای پراهمیت شکل بگیرد و همواره گروهی از مردم از این راه به پراکندن فرهنگ و دانش نو بپردازند.(محمدی و قایینی،۱۳۸۲،ص۵۲۰).

اما ترجمه کتاب کودکان به طور شاخص از سالهای بعد از ۱۳۰۰ه.ش قابل پیگیری است .(حجازی،۱۳۸۱،ص۱۸۴). واز این سال به بعد آثار خواندنی کودک و نوجوان افزایش یافت.

نخستین آثار ترجمه شده ادبیات کودکان در ایران .برگردان حکایتهای از وپ و لافونتن بودند که در کتاب های آموزشی منتشر شدند .. (محمدی و قایینی،۱۳۸۴،ص۴۳۵-۴۳۷).

ترجمه در مشروطیت

با آغاز مشروطیت در ایران حیات ادبی کشور نیز دگرگون شد ،  البته در این میان نقش تحصیل کردگانی ایرانی که از غرب باز می گشتند را نباید نادیده گرفت آنها با ترجمه آثاری از فرانسه،‌انگلیسی و به ندرت از سایر زبان ها فصل نوینی را در تاریخ ترجمه ایران گشودند.  از همین رهگذر آثاری از  کتابهای تاریخی و رمانهایی از ادبیات کلاسیک غرب چون کنت مونت کریستو ،‌لوئی چهاردهم و پانزدهم ؛ روبینسن کروزو، سفرهای گالیور ،‌ژول ورن ،سه تفنگدار،‌مسافرت مسیو استانله در آفریقا ،‌سفینه غواصه ، سفر هتشاد روزه دور دنیا به فارسی ترجمه شدند که بسیاری از این آثار مورد توجه کودکان باسواد آن دوره قرار می گرفت .(قرشی،۱۳۸۵،ص۶۰-۶۱)

 نکته قابل توجه در ترجمه های این دوران ؛ عدم رعایت  حفظ امانت بود و مترجمان گاه در آثار خود به سبک داستانهای ایرانی آن زمان اشعاری فارسی هم به متن می افزودند. (حجازی،۱۳۸۱،ص۱۸۴)

در این دوران مفتاح الممالک کتاب تادیب الاطفال را که از فرانسه به عربی ترجمه شده بود را به فارسی برگرداند.(قرشی،۱۳۸۵،ص۶۱).

۹-۱ سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰

دوره ۲۰ ساله  ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ را می توان دوره رشد ترجمه در ایران به شمار آورد . در این سالها ترجمه به شکل یک حرفه درآمد و برخی مترجمان آن را به عنوان کار اصلی خود برگزیدند ،‌ترجمه دیگر مانند گذشته کاری حاشیه ای نبود که دانش آموختگان اروپا دیده ، از روی علاقه به یک موضوع ویژه به شکل اتفاقی انجام دهند، بلکه از جنبه چندی و چون نیز دگرگونی یافته بود. در این دوره به سبب توجه گسترده به فرهنگ غرب و تمدن غرب شمار ترجمه ها نیز زیاد شد.

شیوه دسترسی به متن های اصلی برای ترجمه متفاوت بود .این متن ها بیشتر از سوی کسانی که به خارج سفر می کردند فراهم می شدند . نهادهایی نیز بودند که سفارش تهیه کتاب و مجله می گرفتند  به طور مثال کلوپ بین المللی ایران در سال ۱۳۰۴ برای اعضای خود ،‌کتاب و نشریه فراهم می کرد.( محمدی و قایینی ،۱۳۸۲،ص۵۲۱-۵۲۰)

در این سالها چند داستان خارجی به فارسی برگردانیده شد که می توان به داستانهای هانس کریستین آندرسن ،شارل پرو و برادران گریم که توسط علینقی وزیری ،‌روحی ارباب و مهری آهی ترجمه شدند، اشاره کرد.  (همو،۱۳۸۱،ص۲۳۰)

در همین دوره شاهد نخستین ترجمه رمانهای کلاسیک قرن هیجدهم و نوزدهم و شروع ترجمه مطالب کودکان در مطبوعات هستیم، در سال ۱۳۱۷ مجله نونهالان اولین اثر ترجمه شده را به چاپ رسانید. (حجازی،۱۳۸۱،ص۱۸۴)).

۹-۲ سال۱۳۲۰ -۱۳۴۰

از دهه ۲۰ به بعد روند رشد ترجمه پیوند تنگاتنگی با گسترش روزافزون نشریه ها داشت وضعیت داخلی کشور ،‌خودآگاهی سیاسی و اجتماعی و گرایش مردم نیرومند به خود سالاری ورود سیل آسای آثار خارجی را توجیه می کند.داستان ها ،‌تاریخ انقلاب های بزرگ و مبارزه دیگر ملت های جهان، از زبان بیگانه ترجمه می شدند و روزنامه ها را پر می کردند.

جلال آل احمد سالهای ۱۳۲۲-۱۳۲۴ را دوره فعالیتهای سیاسی و حزبی می نامد ، روند ترجمه از مطبوعات خارجی شتاب می گیرد و بنگاه های ترجمه یکی پس از دیگری بنیان گذاشته می شوند.

درگستره کتاب نیز شمار کتابهای ترجمه ناگهان سه برابر شد گرچه در سنجش با نشریه ها کمتر بود. در زمینه ترجمه ،‌آثار ادبی همچنان بیشترین شمار را داشتند .

با افزایش تقاضا برای مطالب ترجمه در نشریه ها،روز به روز بر شمار مترجمان تازه کار افزوده شد .همواره با فراگیری ترجمه ،‌آموختن زبانهای خارجی نیز فراگیر شد و آموزشگاههایی همگانی برای آموزش این زبانها بنیان نهاده شدند .با تاثیر پذیری از رخدادهای جهانی و روابط جدید گسترده ایران با انگلستان و امریکا،زبان انگلیسی با شتاب جای زبان فرانسوی را که از آغاز مشروطیت زبان اصلی ترجمه بود ،‌گرفت و اندک اندک در دبیرستان و دانشگاهها به جای آموزش زبان فرانسوی ،‌آموزش زبان انگلیسی جایگزین شد.

ناشران و انجمن های فرهنگی انگلستان و امریکا نیز کتابهای بسیاری درباره آموزش این زبان منتشر کردند. مترجمان کتابها و نشریه ها نیز بیشتر کسانی بودند که از این راه بشکل نارسا زبان ها ی خارجی را می آموختند آشفتگی در کار ترجمه چنان بالا گرفت که اعتراض برخی اندیشمندان را برانگیخت.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ، جریان ترجمه از منابع خارجی شتاب بیشتری گرفت با ورود آسان و بدون محدودیت مطبوعات خارجی ،بنیان گذاری بنگاههای نشر خارجی در ایران ،‌هرسال سازو برگ بیشتری برای ترجمه فراهم می شد.

از جنبه کیفی ، نخستین نشانه رشد جریان ترجمه ،‌هماهنگی بیشتر میان متن اصلی و متن ترجمه بود که همزمان با ساده شدن زبان فارسی و دگرگونی در نثر آن پدید آمد. البته با گذشت زمان وآشنایی بیشتر با شیوه های زندگی و آیین های غربی و نیز ساده شدن زبان فارسی، که خود این ترجمه ها مهمترین نقش را در آن برعهده داشتند،دگر نیاز به دگر سازی ها جهت بومی کردن زبان نبود با گذشت زمان فاصله میان متن های اصلی و متن های ترجمه شده کمتر شد.

رشد ترجمه ها در جامعه و آشنایی با گام به گام فرهنگیان با رشته های مختلف دانش غربی و آزمون و خطای مترجمان در ترجمه های گوناگون دستاوردهای بسیاری برای ادبیات کودکان ایران داشت .

می توان گفت که ادبیات جدید کودکان ایران از سه دیدگاه وامدار جنبش ترجمه است :

۱- ترجمه های دوره مشروطه مهمترین عامل ساده شدن زبان فارسی نوشتاری بودند که در جای خود به پیدایش ادبیات جدید کودکان یاری رساند.

۲-‌ترجمه اندیشه ها و باورهای روان شناسی و آموزش و پرورش کودک ، زمینه توجه به شخصیت کودک را به عنوان موجودی مستقل از بزرگسالی و با ویژگی های روانی خود فراهم کرد و این پیش در آمد پیدایش ادبیات جدید کودکان بود.

۳-ترجمه هایی که نخست در شمار اندک و برخی با مخاطب همگانی و در دوره های بعد با مخاطب کودک از آثار نوشته شده برای کودکان غربی انجام گرفت ، ادبیات کودکان ایران را غنا بخشید و باعث رشد کیفی آثار گردید. . (محمدی ،قایینی،۱۳۸۲،ص۵۲۱-۵۲۳)

در همین سالهاست (۱۳۲۹) که کتابهای تصویری روسی در ایران وارد می شوند (قرشی،۱۳۸۵،ص۶۳).

وجود دو ناشر بزرگ و توانا فرانکلین و بنگاه ترجمه و نشر کتاب در زمینه انتشارات کتابهای کودکان در دهه ،۳۰  از جنبه کمی و کیفی تحولی بزرگ در ادبیات ترجمه کودکان به وجود آورد. این دو ناشر به سبب برخورداری از پشتوانه مالی دولت امریکا و در جایگاه نهادهای دولتی ،از امکانات خوب و کارشناسان مجرب ایرانی  برخوردار بودند و به همین سبب توان با به کارگیری مترجمان توانا،‌دسترسی به منابع خارجی معتبر و انتشار کتاب با کیفیت حوب را داشتند . تحولی اساسی در وضعیت ادبیات ترجمه به وجود آورند.

شمارگان کتابهای کودکان فرانکلین بیشتر ازدو هزار نسخه بود .آثاری که فرانکلین منتشر می کرد در مقایسه با ترجمه های دهه های گذشته روان بودند و در اصل اثر دستکاری نمی شد.کتابها دارای شناسنامه ،پیشگفتار نویسنده و مترجم بودند و خوانندگان با ویژگی های اثر و جایگاه آن در ادبیات جهان آشنا می شدند.

بنگاه ترجمه و نشر کتاب از نخستین ناشران ایران به شمار می آید که برای نشر کتاب کودک از مشاوره کارشناسان ادبیات کودکان سود می جست و کتاب ها را برای ترجمه ، با نظر کارشناسان بر می گزید.

لیلی آهی (ایمن)کارشناس ادبیات کودکان ار نخستین کسانی بود که در جایگاه ویراستار ارشد و مشاور بخش کتاب های کودکان با این انتشارات همکاری داشت .(محمدی،‌قایینی،۱۳۸۲،ص۵۵۵).

۹-۲-۱ مخاطبان ادبیات ترجمه در دهه سی

مخاطبان بیشتر کتابهای ترجمه در این دهه نوجوانان ۱۲ تا ۱۵ ساله بودند.

بنگاه ترجمه و نشر ،کتاب کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۲ ساله در رده سنی نوجوانان قرار می داد و در فهرست کتابهای مناسب آنان بیشتر افسانه های عامیانه، فانتزی ، داستان های اخلاقی و اجتماعی ساده یا قهرمانان کودک را می گنجاند . کتابهای که ناشران مستقل، با عنوان کتابهای کودکان، جدا از کتابهای دیگر چاپ می کردند بیشتر برای این رده سنی بود. این کتابها با جلدهای رنگین و تصویرهای پرشمار حروف کمی بزرگتر ، اشاره ای به مخاطبان کودک داشتند و از کتاب های بزرگسالان جدا می شدند.

با مقایسه گروههای سنی دیگر، کتابهای ویژه کودکان پیش دبستانی و سال های اول دبستان، کمتر بودند .امکانات اندک ناشران در انتشار کتابهای تصویری و مصور ،انتشار کتابهای ویژه خردسالان را دشوار می کرد. با ورود دستگاههای چاپ پیشرفته تر در پایان این دهه ،‌برخی ناشران این امکان را یافتند که کتابهای مصور رنگی برای خردسالان منتشر کنند. در کتابهای ترجمه برای این گروه سنی، بیشتر مترجمان بر این باور بودند که برای قابل درک کردن داستان باید نام ها و یا فضای داستان ها دگرگون شود.

شیوه دیگر مترجمان استفاده از زبان شکسته یا محاوره در ترجمه آثار ویژه خردسالان بود. این شیوه بعدها از سوی برخی کارشناسان مورد انتقاد قرار گرفت. لازم به ذکر است در شورای کتاب کودک همواره بر این عقیده بوده که مترجمان به اصالت اثر وفادار بمانند و از متن را دستکاری نکنند.

کاربرد نثر شکسته و خط نستعلیق در نگارش کتاب و نیز غلطهای دستوری و نوشتاری فراوان آنها .خواندن داستان ها را برای کودکان نوآموز  بسیار دشوار می کرد.به کار بردن واژه های دشوار و نامناسب برای کودکان، نداشتن صفحه شمار و نقطه گذاری های نادرست،‌از جمله نارسایی های این کتاب ها بودند.نورجهان از نخستین ناشران بود که توانست چندین کتاب ویژه کودکان پیش دبستانی منتشر کند از جمله این کتابها میمون مسخره ، اردک پرچونه و خرگوش بهانه گیر بودند.(همو،ص۵۵۸-۵۵۹)

۹-۲-۲ افسانه های ملل

افسانه ، فراگیرترین گونه ادبیات داستانی ترجمه در این دوران است . گرایش مترجمان به ترجمه افسانه های ملل و استقبال خوانندگان از این گونه،در بافت فرهنگی جامعه ایران ریشه داشت. مترجمان در جهت یافتن زبان و واژگان مناسب به مشکل کمتری داشتند و کودکان و نوجوانان به سبب سادگی زبان از این گونه بیشتر استقبال می کردند. انتشار افسانه ها در قالب کتاب، از آغاز دهه ۲۰ شروع شد و تا نیمه های دهه ۳۰ به جریان آهسته و کند خود ادامه داد.

نخستین حرکت آگاهانه در ترجمه و گردآوری افسانه های ملل برای کودکان ،‌در این دوره انجام شد.

مهری آهی ، روحی ارباب، فضل اله صبحی مهتدی  ومحسن فارسی از جمله این مترجمان و گردآورندگان  بودند.

مترجمان این کتابها افزون بر توجه به جنبه آموزشی کتابها ، به علاقه کودکان به این گونه داستانها و گزینش زبان مناسب و حتی زیباترین کتاب توجه داشتند.

از ناشران فعال در این دوره می توان از انتشارات گوتنبرگ را نام برد که در انتشار افسانه ها در دهه ۳۰ فعال بود.مجموعه افسانه های گوتنبرگ برای دو گروه سنی خردسالان و نوجوانان منتشر می شد.(همو،ص۵۶۱-۵۶۳).

۹-۲-۳ مترجمان در دهه سی

اگر دهه ۲۰ را دهه تجربه اندوزی مترجمان جوان در ترجمه ادبیات کودکان و انتشار ترجمه در نشریه های  کودکان بدانیم،دهه ۳۰ را می توان دوره ای به شمار آورد که مترجمان به جایگاه حرفه ای خود در گستره ادبیات کودکان دست می یابند.

از میان پرکارترین مترجمان دهه ۳۰ اردشیر نیکپور ،قازار سیمونیان ،‌اسفندیار شهمردیان، فریده قرچه -داغی و شمس الملوک مصاحب کتاب هایی را فارسی برگرداندند که هم از جنبه گزینش و هم از جنبه ترجمه ، آثاری ماندگار شدند.(همو،ص۶۰۶).

۹-۲-۴ منابع ترجمه در دهه سی

تا بیش از سال ۱۳۲۲ زبان ترجمه فرانسه بود و بیشترین رمان هایی که ترجمه می شدند از آثار نویسندگان فرانسوی بودند.حتی در دهه ۳۰ نیز سهم داستان های فرانسوی در گستره ادبیات به ویژه ترجمه برای کودکان و نوجوانان بیشتر از داستانهای دیگر کشورها بود.

انس وآشنایی مردم با ادبیات فرانسه،‌سبب می شد که مترجمان برای گزینش کتاب ،‌نخست به منابع فرانسوی مراجعه کنند بیشتر آثاری که از این زبان ترجمه می شدند گزیده هایی از ادبیات بزرگسالان برای نوجوانان و یا آثار ویژه نوجوانان بودند.نزدیک به نیمی از کتابهای ترجمه از زبان فرانسوی را آثار ژول ورن را تشکیل می دادند.آثار کنتس دو سگور، هکتور مالو، آلفونس دوده و  گی دوموپاسان در رده های بعدی قرار داشتند. نویسندگانی مانند کنتس دوسگور و گی دوموپاسان نویسنده کودک نبودند ولی چون در آن زمان آثار منحصر به کودکان موجودنبود ، مورد استقبال کودکان قرار گرفت به طور مثال کنتس دو سگور نویسنده اخلاق گرای فرانسوی که چندین داستان ویژه کودک منتشر کرده است ، باانتشار کتاب سرگذشت یک خر در ایران شناخته شد. اما نه در جایگاه نویسنده ای برای کودکان.

در دهه ۳۰ آثار کنتس دوسگور به ویژه از سوی مترجمانی که پیام های اخلاقی اهیمت می دادند دوباره مورد توجه قرار گرفتند. از کتابهایی که در این دوره از او منتشر شدند، می توان  به فلیسی ترجمه رشید یاسمی(۱۳۲۴)، دفتر خاطرات یک خر ترجمه محمود مصاحب(۱۳۳۷) ، مهمانخانه آنژ گاردین ترجمه شیرین بیانی (۱۳۲۲)، عروسک مومی ترجمه محمد نقی دانیا و ملک مقرب در جمع شیاطین (۱۳۲۸) نام برد.

در این دوره علاوه بر ناشران مستقل خصوصی ،‌بنگاه ترجمه و نشر کتاب که یکی از دو موسسه بزرگ نشر کتابهای کودکان به شمار میرفت ، کتاب هایی از منابع  فرانسوی منتشر کرد .این کتابها همانند دیگر کتابهای این بنگاه ،بیشتر چکیده آثار شناخته شده ادبیات بزرگسالان و نیز کودکان و نوجوانان از جمله آثار ژول ورن بودند.

هشتادروز دور دنیا ترجمه حبیب الله صحیحی( ۱۳۳۶)،‌مسافرت به مرکز زمین ترجمه فریدن وهمن (۱۳۳۸)، بیست هزار فرسنگ زیر دیرا اردشیر نیکپور (۱۳۳۶). از دیگر کتابهای بنگاه ترجمه و نشر کتاب در این  دوره بودند. پس از فرانسه بیشترین حجم ادبیات داستانی ترجمه برای کودکان این دوره را آثار نویسندگان انگلیسی زبان تشکیل می دادند.

بررسی آماری کتابهای کودکان ترجمه شده در این دوره نشان می دهد که بیشترین شمار ترجمه های از ادبیات فرانسه ،‌انگلستان و امریکا بوده اند. (همو،ص۶۰۹-۶۱۱).

۹-۳ سال۱۳۴۰-۱۳۵۷

اما دهه ۱۳۴۰ ه.ش آغاز دوره تازه ای در ادبیات کودکان و نوجوانان است  اهمیت ادبیات کودکان بیشتر شناخته می شود و با تاسیس سازمانهایی چون شورای کتاب کودک ، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، مرکز انتشارات آموزشی در این سالها موجب رشد و اعتلای ادبیات کودکان شدند.(قرشی،۱۳۸۵،ص۶۳)

اتفاقات دیگر این دهه ،یکی تدریس درس آشنایی با ادبیات کودکان در گروه کتابداری دانشگاه تهران ودومی انتشار سری مجلات پیک بود که با همکاری موسسه فرانکلین و آموزش و پرورش انتشار یافت و چهره های سرشناسی چون ایرج جهانشاهی و پروین دولت آبادی، فردوس وزیری با آن همکاری داشتند.( قزل ایاغ ،۱۳۸۸.ص.۱۱۲)

در این دوره ترجمه ی کتابهای کودکان و نوجوانان کشورهای دیگر دنبال شد وکیفیت بهتری یافت .کتابهای مشهور دو قرن گذشته ادبیات کودکان جهان، چون آلیس در سرزمین عجایب، قصه ها و افسانه ها شارل پرو، برادران گریم، هانس کریستاین اندرسن و داستانهای ژول ورن ترجمه شدند. (میرهادی ،۱۳۷۳، ،ص۱۷۸)

به گفته قرشی در کتاب تاریخ ترجمه ادبیات کودکان ،‌بررسی کمی کتاب کودک و نوجوان در دهه ۴۰ نشان می دهد که همواره ترجمه بر تالیف فزونی داشته است . در سه سال آخر این دهه بین ۱۳۰ تا ۱۶۰ اثر برای کودکان منتشر شده است .

آماری که از سوی شورای کتاب کودک منتشر شده نشان می دهد که در سال ۱۳۴۹ شمسی تعداد کل آثار ۱۵۴ اثر بوده که از این تعداد ۱۲۰ اثر ترجمه است .(قرشی به نقل ازگزارش شورای کتاب کودک .۱۳۸۵،ص۶۴.)

۹-۴ از ۱۳۵۷ تا کنون

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۳۵۷ ترجمه کتب کودکان با توجه به شرایطی به وجود آمده بود یکباره از میدان نشر ادبیات کودکان به عقب رانده شد و نویسندگان به منابع ملی و اسلامی روی آوردند . داستانهای واقعی درباره زندگی کودک و نوجوان به نگارش در آمد.(همانجا)

آثار مختلفی در حوزه دین، علوم و هنر اسلامی ، روایت های تاریخی و بازنویسی از آثار کهن بوجود آمد. از ۳۸۲ اثر منتشر شده در سال ۵۸ ؛‌اثر ترجمه است . اما در سال بعد تعداد آثار ترجمه شده افزایش یافت و از مجموع ۴۳۲ اثر منتشره ۱۱۷ اثر ترجمه است و نسبت ترجمه از یک پنجم به یک چهارم افزایش یافت .

در سال ۶۱ ، تعداد آثار ترجمه شده افزایش یافت  به طوری که از ۲۰۶ اثر انتشار یافته ۱۰۴ اثر ترجمه و ۱۰۲ اثر تالیف یا بازنویسی بود.

 درسال ۶۲،از مجموع ۱۸۲ اثر منتشره ۶۶ اثر ترجمه بود. (گزارش شورای کتاب کودک .تهران، ش اول،‌سال ۲۲،شهریور۶۳).

در سال ۶۳ از مجموع ۲۲۹ اثر منتشره ۱۰۰ اثر مربوط به ترجمه می باشد که بین ترجمه و تالیف تعادل نسبی برقرار است.

با توجه به گزارش شورای کتاب کودک از سال ۶۴ مجددا ترجمه کتاب کودکان رشد یافت  در این سال تعدادی از آثار برندگان جایزه جهانی اندرسن مثل ماجراهای فسقلی اثر اریش کستنر،‌کیک آسمانی اثر جانی روداری و سلطان عجیب زیر زمین اثر کریستین نوستلینگر به فارسی ترجمه شد. از مجموع ۱۵۹ اثر منتشره ۸۳ اثر ترجمه بود.  در سال ۶۹ از ۲۴۴ کتاب انتشار یافته ۱۲۸ اثر ترجمه و ۱۶۶ اثر تالیف ا ست . (قرشی به نقل ازگزارش شورای کتاب ،۱۳۸۵،ص۶۵).

دردهه هفتاد با رشد مجدد ترجمه روبرو هستیم که البته ترجمه های این دهه رویکردی نوآورانه تر دارند.( قزل ایاغ،۱۳۸۸،ص۱۱۷).

در دهه ۷۰ تا ۸۰ اگر چه نویسندگان ومولفان تلاش کردند آثاری را برای کودکان،برپایه فرهنگ بومی و نیازهای کودکان خلق کنند اما همچنان نهضت ترجمه ، به ویژه از متون انگلیسی ادامه داشت .در بین آثار ترجمه شده این دوره آثار ارزشمند فراوانی وجود دارد .(قرشی،۱۳۸۵،ص۶۵)

یک نگاه بیست ساله به روند ترجمه در سال های ۴۴-۶۴  در شورای کتاب کودک و حاصل پژوهش به  صورت خلاصه به شرح زیر می باشد.

جدول ۲-۱ آمار کتابهای چاپ شده برای گروه سنی کودک  از سال ۴۴ تا ۶۴.

نمودار۲-۱

جدول۲- ۱و نمودار آن نشان می دهد که  در در طی سالهای ۴۴ تا ۶۴ بیشترین تعداد  کتاب ترجمه  شده مربوطه به سال ۵۲ است که تعداد ۱۴۴ عنوان کتاب برای کودک ترجمه شده است و کمترین تعداد کتاب ترجمه شده مربوط به سال ۵۷ می باشد .

*:به علت اینکه اطلاعات و آمار شورا به شکل معمول گردآوری نشده است لذا تعداد ترجمه در این سال مشخص نیست.

جدول ۲- ۲ تعداد کتابهای داستان ، بررسی شده در شورای کتاب کودک  در درهه ۹۰-۸۰

نمودار۲-۲

جدول ۲- ۲ و نمودارآن نشان می دهد که بیشترین آمار ترجمه مربوط به سال ۹۰ بوده است و کمترین ترجمه مربوط به سال ۸۲ است .

فهرست منابع و ماخذ

منابع فارسی

ابراهیمی کلهرودی، خدیجه (۱۳۷۸ )، بررسی وضعیت ترجمه کتابهای کودکان ۳تا ۱۱ سال، ۱۳۶۶ – ۱۳۷۵. پایان نامه کارشناسی ارشد.گرایش کتابداری و علوم اطلاع رسانی

آرین پور،‌یحیی(۱۳۷۵). از صبا تا نیما: تاریخ ۱۵۰ سال ادب فارسی .تهران:زوار.

آذرنگ، عبدالحسین(۱۳۸۰). تاریخ تمدن از کهن ترین روزگا تا سده ما.

بهداد، بهاره،(۱۳۸۶).ادبیات کودک:نگاهی به ادبیات کودکان فرانسه مجموعه مقالات.تهران:شرکت انتشارات سوره مهر.

پایور،جعفر(۱۳۸۸).بازنویسی و باز آفرینی در ادبیات .تهران:کتابدار

پولادی ،‌کمال(۱۳۸۶). رویکردها و شیوه های ترویج خواندن.تهران:موسسه فرهنگی هنری پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان.

حجازی ،‌بنفشه(۱۳۷۷). ادبیات کودک و نوجوان ویژگی ها و جنبه ها.تهران:روشنگران.

حکیمی،‌محمود، کاموس،مهدی (۱۳۸۲).مبانی ادبیات کودکان و نوجوانان.تهران:آرون

حجوانی ،مهدی(۱۳۸۹). زیبایی شناسی ادبیات کودک.تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

خاکی،غلامرضا(۱۳۸۴).روش تحقیق بارویکردی به پایان نامه نویسی.تهران:بازتاب

خسرونژاد، مرتضی(۱۳۸۲).معصومیت و تجربه.تهران:مرکز.

دونا نورتون(۱۳۸۲)،شناخت ادبیات کودکان:گونه ها و کاربردها از روزن چشم کودک،ترجمه منصوره راعی …{ودیگران}.ج ۱و۲.تهران:قلمرو.

رابع حسنی ندوی، محمد (۱۳۸۵)، ادبیات از نظر اسلام، مترجم شهباز محسنی. تهران: انتشارات شیخ احمد جام

رهگذر ،رضا(۱۳۶۸).نگاهی به ادبیات کودک قبل و بعد از انقلاب،تهران:حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

سرائیان،آزده( ۱۳۸۴). ارزیابی مقایسه کتابخانه های صنعت برق استان تهران با استانداردهای کتابخانه های تخصصی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد ،‌دانشگاه آزاد ،‌دانشکده علوم انسانی

سهراب ،(مافی) معصومه. (۱۳۷۲).هفده مقاله درباره ادبیات کودکان.تهران:شورای کتاب کودک

شعاری نژاد ،علی اکبر،(۱۳۶۴).اصول ادبیات کودک.تهران:سروش.

. شریفی،محمدفاضل (۱۳۷۰)،ادبیات و ادبیات کودک

شورای کتاب کودک،(۱۳۷۶).گزارش وضعیت ادبیات کودک و نوجوان و کتاب شناسی توصیفی-تحلیلی سال ۷۵

شجری،رضا.(۱۳۸۴).بررسی و تحلیل ادبیات کودکان در ایران از آغاز تا دهه هفتاد.تهران:عیاران

فریدون آدمیت، امیر کبیر و ایران .تهران: خوارزمی، ۱۳۴۸.

قزل ایاغ،ثریا(۱۳۸۸). ادبیات کودکان و ترویج خواندن (مواد کتابخانه ای برای کودکان و نوجوانان).تهران:سمت

قرشی،‌محمد حسین(۱۳۸۵).بررسی مشکلات ترجمه ادبیات کودکان.تهران:صنم.

کلارک ، مارگرت.(۱۳۸۵).نوشتن برای کودکان،ترجمه ثریا قزل ایاغ.تهران:دفتر پژوهشهای فرهنگی

کریستف بالایی (۱۳۷۷) ،پیدایش زبان فارسی ، مترجمان مهوش قدیمی، نسرین خطاط .تهران: معین،‌انجمن ایرانشناسی، فرانسه در ایران.

کیانوش،محمود؛شعر کودک در ایران؛تهران:آگاه،۱۳۵۵

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول، سال چهارم،خرداد۴۵.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول، سال ششم،خرداد۴۷.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول، سال هفتم،خرداد۴۸.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول، سال هشتم،خرداد۴۹.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول ،سال نهم،خرداد۵۰

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول ،سال دهم،خرداد۵۱.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره دوم، سال یازدهم،شهریور۵۲.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره دوم، سال دوازدهم،شهریور۵۳.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره دوم، سال چهاردهم،شهریور۵۴.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره دوم، سال پانزدهم،شهریور۵۵.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول، سال هفدهم،خرداد۵۸.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران:شماره دو وسه،سال هجدهم، آذر ۵۹

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول و دوم ، سال نوزدهم،خردادو شهریور۶۰.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول و دوم ، سال بیست و یکم،خردادو شهریور۶۲.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول و دوم ، سال بیست و دو،خرداد و شهریور۶۳.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول و دوم ، سال بیست وسه،خرداد و شهریور۶۴.

گزارش شورای کتاب کودک.تهران،شماره اول و دوم ، سال بیست وچهارم،خرداد و شهریور۶۵

گزارش شورای کتاب کودک.تهران: از سال ۱۳۸۰-۱۳۸۸

محقق ،‌مهدی(۱۳۸۴). علوم محضه از آغاز صفویه تا تاسیس دارالفنون.تهران:انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

محقق ،‌مهدی(۱۳۸۴). رساله حنین بن اسحاق در ترجمه آثار جالینوس کهن ترین فهرست در جهان اسلام.تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

میرهادی ، توران (۱۳۷۷) .سیرتحول ادبیات کودکان در ایران.اصفهان.

محمدی،محمدهادی، قائینی، زهره،(۱۳۷۹).تاریخ ادبیات کودکان ایران :ادبیات شفاهی و دوران باستان.تهران:چیستا

محمدی،محمدهادی، قائینی، زهره (۱۳۸۱).تاریخ ادبیات کودکان ایران :ادبیات کودکان پس از اسلام.تهران:چیستا

محمدی،محمدهادی، قائینی، زهره (۱۳۸۰).تاریخ ادبیات کودکان ایران:ادبیات کودکان دوره مشروطه.ج۳و۴ .تهران:چیستا.

محمدی،محمدهادی، قائینی، زهره (۱۳۸۱).تاریخ ادبیات کودکان ایران :ادبیات کودکان در روزگار نو(۱۳۰۰-۱۳۴۰)ج۵و۶و۷.تهران:چیستا.

معین،محمد. (۱۳۸۱).فرهنگ معین. تهران امیر کبیر

محمدی،محمد(۱۳۷۶)؛ فرایند آفرینش ادبیات و معنای ادبیات کودکان،پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان.تهران:نشر نظر

محمدی،محمد(۱۳۷۶)؛مقاله تطبیق کیفیت تخیل در افسانه های کهن و نو،پژوهشنامه ادبیات کودک ونوجوان.تهران:نشر سروش

میرهادی،توران،۱۳۷۳ .فرهنگنامه کودکان و نوجوانان.تهران:نشرفرهنگنامه

نمایه رده بندی دهدهی دیویی(۱۳۸۶).۲ جلد .تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

ناظمی هرندی ،‌مهری،(۱۳۹۰).ادبیات کودکان در آثار چاپ سنگی چاپ شده در ایران.پایان نامه کارشناسی ارشد .دانشگاه شهید بهشتی.گرایش تاریخ

---