چکیده:
ما در عصری از تغییرات چشمگیر نسبت به کلمات چاپی زندگی می کنیم. تعداد زیادی از کتابخانه ها دیجیتالی می شوند و هر کسی با دسترسی به اینترنت می تواند با استفاده از موتور کاوش به جستجو درباره هر موضوعی بپرازد. از دهه ۱۹۶۰ فناوری اطلاعاتی به تدریج کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را به طور گسترده ای تحت تأثیر قرارداد تا جایی که شکل و نحوه ارائه خدمات کتابخانه ها را به سمت روش های جایگزین و خودخدمت رهنمون ساخت و با توجه به تغییرات ایجاد شده در نظام های اطلاع رسانی و ظهور منابع دیجیتال و عصر دیجیتال یا هزاره سوم، کتابخانه ها مصون از این تغییرات نخواهند بود، بلکه خود را با این تغییرات جهت پویایی و دسترس پذیری بیشتر همگام خواهند کرد و هر روز شاهد ظهور کتابخانه های دیجیتالی در جهان هستیم، بنابراین یکی از کتابخانه هایی که خدمات آن به طیف گسترده تری از جامعه تعلق دارد کتابخانه های عمومی است و از آنجائیکه هدف اصلی ارتقای سطح فرهنگی، اجتماعی جامعه است، کتابخانه ها با این تغییرات همگام و همسو نماید.هدف از این مقاله معرفی انواع فناوریها،مزایا وکاربرد آنها در کتابخانه های عمومی است.
مقدمه:
عصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام آوری فناوری، بالاخص اطلاعاتی و ارتباطی است کمتر حرفه ای را می بینیم که فناوری رنگ تازه ای به آن نداده و یا تغییر و تحول در آن ایجاد نکرده باشد. عرصه های کاربرد فناوری اطلاعات در جهان معاصر، با سرعت فزاینده ای در حال گسترش است و همه ابعاد زندگی را در شکل های متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز همپای دیگر علوم نه تنها از این پیشرفت ها مصون نمانده است بلکه خود نیز به عنوان یکی از تجلی گاه های عمده فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی به حساب می آید. تغییرات سریع و همه جانبه کتابخانه ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور بسیار متفاوت است و هم اکنون نیز پیشرفت های قابل توجهی دیده می شود (عامل،۱۳۸۸).
کتابخانه عمومی به مفهوم واقعی آن از قرن نوزهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت و به رشد همه جانبه خود ادامه داد واساسا به دوره کتاب چاپی و گسترش تعلیمات عمومی در سطح جهان تعلق دارد. کتابخانه عمومی کتابخانه ای است که از منابع دولتی شکل می گیرد و خدمات رایگان به تمام اقشار جامعه ارائه می کند. در کتابخانه های عمومی تمامی افراد بدون هیچ گونه محدویتی حق استفاده از منابع را دارند وهمچنین یکی از ابزارهای اصلی در توسعه فرهنگی درجوامع کنونی است که می تواند در توسعه نیروی انسانی نقش اساس ایفا کند. وظیفه اساسی کتابخانه های عمومی ، فراهم کردن تمامی منابع مورد لزوم برای رفع نیازهای افراد وگروههای مختلف جامعه است تا بتواند از طریق مطالع آنها نیازهای آموزشی، اطلاعاتی خودرا رفع کند و به صورتی سالم اوقات فراغت خود را پر کند(مزینانی،۱۳۸۰،ص۱۹۰). تغییرات سریع و همه جانبه در فناوی اطلاعات و ورود رایانه ها و ایجاد پایگاههای اطلاعاتی به طور پیوسته بر گستره فعالیتها و خدمات کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی تاثیر کذار بوده است. این تغییرات را می توان در شکل فیزیکی کتابخانه(معماری کتابخانه)، کتابداران، نوع مدرک موجود، شیوه دسترسی، روش کار فعالیتهای کتابخانه، محافظت، شیوه گرد آوری، روز آمدی ازاطلاعات، نوع ارتباط با کاربر، موجودی اطلاعات،هزینه دسترسی به اطلاعات، صرفه جویی در زمان، مشاهده نمود. حال با توجه به تاثیرات این تغیرات در کتابخانه ها و تاکید بر اصل پنجم رانگا ناتان که کتابخانه ارگانیسمی زنده وپویا است آیا کتابخانه ها مصون از این تغییرات هستند و یا اینکه باید با این تغییرات جهت دسترسی با اهداف خود همگام وهمسو باشند؟در اصل پنجم رانگاناتان به حرکت و پویایی کتابخانه از لحاظ فیزیکی و محتوایی و همچنین بر قابلیت انطباق با محیط جدید و تحولات آن و انعطاف پذیری که به حفظ تعادل آن کمک می کند و ادامه حیاط آن را تضمین می نماید تاکید می کند. قابل ذکر است که کتابخانه های عمومی سهم عمده ای در بالا بردن سطح دانش اجتماعی افراد جامعه و شکوفایی آنها دارند واز آنجایی که خود را باید باتغییرات هماهنگ نمایند پس در ایجاد کتابخانه های دیجیتالی عمومی، می بایست فناوری اطلاعات و اهمیت وتاثیرآنرا مورد بحث قرارداد(زارعی، ۱۳۹۰ ).
فناوری اطلاعات :
تعاریف :
–فناوری اطلاعات به فناوری هایی اطلاق می شود که امکانات لازم را برای جمع آوری، انباشت ، پردازش و توزیع اطلاعات را فراهم می کند. محور این فناوری، رایانه و ارتباطات راه دور است. رایانه ها اساساً کار پردازش و انباشت اطلاعات را انجام می دهند و ارتباطات راه دور، امکان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطحی بسیار وسیع فراهم می سازد(آزادی ، ۱۳۹۰به نقل ازداور پناه،۱۳۷۸).
–مطابق تعریف دانشنامه کتابداری واطلاع رسانی، فناوری اطلاعات عبارت است از: توسعه و تدوین منابع اطلاعاتی به وسیله رایانه و ایجاد ارتباط از راه دور به وسیله کانال های الکترونیکی به نحوی که دسترسی به پایگاه های اطلاعاتی به وسیله تلفن و ارتباط تلویزیونی میسر گردد و برون داده ای رایانه ای در قالب های الکترونیکی قابل انتقال به گیرنده های دوردست شوند.
–مجموعه ابزارهای ارتباطی اعم از وسایل ارتباط راه دور، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشین های مربوطه توأم با دانش و شیوه و مهارت استفاده از آنها در تولید، پردازش و … اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کنند(آزادی، ۱۳۹۰به نقل از سلطانی،راستین،۱۳۸۸).
–فراهم آوری، پردازش، ذخیره، بازیابی و اشاعه اطلاعات شفاهی، تصویری، نوشتاری و رقمی بوسیله وسایل الکترونیکی، رایانه و ارتباط از راه دور(آزادی، ۱۳۹۰به نقل ازسلطانی،راستین،۱۳۸۸).
با توجه به تعاریف مختلف فناوری اطلاعات : مجموعه ای از سخت افزار و نرم افزارهای رایانه ای در جهت تولید، پردازش، ذخیره سازی و جستجو و بازیابی اطلاعات می باشد(آزادی ، ۱۳۹۰).
تاریخچه فناوری اطلاعات :
تاریخ استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد: در دهه ۱۹۴۰ نخستین روش های نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت. این نظام در واقع پیش آمد نظام های رایانه ای دهه ۱۹۶۰ بود. دهه ۱۹۸۰ شاهد گسترش نظام های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود. دهه ۱۹۹۰ دهه رشد اینترنت به حساب می آید و کتابخانه ها نیز از این پدیده حاصل از فناوری های جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند. این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش توانایی های انسان در بدست آوردن دقیق اطلاعات می باشد(فتاحی،۴۳،۱۳۷۷)
اهمیت و تأثیر فناوری اطلاعات:
فناوری اطلاعات از جمله ابداعات در حال رشد در حوزه خدمات اطلاعاتی، امکانات ارتباطی، و منابع الکترونیکی است. در دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی، فناوری اطلاعات چنین تعریف شده است: “مجموعه ابزارهای اطلاعاتی،اعم از وسایل ارتباط از راه دور، ابزارهای دیداری و شنیداری و ماشین های مربوط ، توام با دانش، مهارت و شیوه استفاده از آنها در تولید، پردازش، و دبیزش اطلاعات به منظور انتقال اطلاعات به جامعه استفاده کننده .به طور کلی فناوری اطلاعات برای تولید و فراهم آوری، پردازش، ذخیره سازی، و اشاعه مواد و اطلاعات، به شکل های گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد.این فناوری ها در تامین اهداف آموزشی، پژوهشی، مدیریتی، بهداشتی – درمانی، و مانند آن در سازمان ها نقش مهمی ایفا می کنند.
مزایای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانه های عمومی:
کتابخانه ها نهاد های پویایی هستند که با در نظر گرفتن نیازهای افراد، منابع مختلف را در اختیار آنها می گذارند. یک کتابخانه مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینه مساعدی برای ارائه مناسبتر خدمات اطلاع رسانی پیشرفته فراهم می آورد. یکی از مهمترین اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در کتابخانه ها، ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران و مراجعه کنندگان از کتابخانه است.
سواد اطلاعاتی قابلیتی است که فرد را در دسترسی مفید و مؤثر به اطلاعات، ارزیابی انتقادی آن و استفاده دقیق و خلاق از اطلاعات به دست آمده به منظور رفع نیازهای اطلاعات خویش توانمندی سازد (زهرا شیروانی،۱۳۸۸) به طور کلی آنچه موجب شده است که کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی از فناوری نوین استفاده کنند عبارتند از: سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی، ایجاد ارزش افزوده، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون، دسترسی یکپارچه به اطلاعات،امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و…
برخی از فواید بهره مندی از فناوری اطلاعات در کتابخانه های عمومی به شرح زیر است : ( آزادی ، ۱۳۹۰)
– بهبود دسترسی به مجموعه های کتابخانه :
در کتابخانه هایی که نظام فهرست رایانه ای فعالی در اختیار دارند، امکان جستجوی فهرست از منزل و محل کار فراهم است. به منظور در دسترس قراردادن مجموعه کتابخانه برای آن عده که نمی توانند به کتابخانه مراجعه کنند، دسترسی تلفنی به فهرست رایانه ای به عنوان خدمتی اساسی در نظر گرفته می شود. روش دیگر در دسترس قرار دادن مجموعه های کتابخانه ، استفاده از نوعی سیستم تلفنی خاص به نام Touch Tone است. کتابخانه ها با در اختیار داشتن پست صوتی قادرند اطلاعات مربوط به امکانات و تجهیزات ، ساعات کار کتابخانه و موقعیت جغرافیایی خود را معرف کنند.
– دسترسی به منابع و مجموعه های دور در سایر کتابخانه ها:
استفاده از اینترنت شیوه ابتکاری برای بهبود دستیابی به منابع محلی و مجموعه های دور است. با این امکان بسیاری از کتابخانه ها در صدد پیاده سازی فهرست های خود بر روی شبکه جهانی اینترنت هستند. پس از شناسایی منابع در مجموعه های دور ، یکی از راه های انتقال آنها به کتابخانه ها مورد نظر ، تحول الکترونیکی مدارک است. این روش مطلوب همگان بوده که باید توجه ویژه ای به آن شود.
– افزایش استفاده از مجموعه های کتابخانه ها:
یکی از راه های ابتکاری و جدید برای افزایش استفاده از مجموعه ی محلی این است که امکان دسترسی به آنها هرچه بیشتر فراهم شود. باجه های اطلاعاتی دسترسی و استفاده از منابع محلی را برای عموم مردم ایجاد می کند. کتابخانه ها می توانند از طریق باجه های الکترونیکی منابع خود را برای افراد دسترس پذیر سازند. در این رابطه استفاده از شبکه داخلی و شبکه جهانی اینترنت به عنوان شیوه ای برای افزایش استفاده از مجموعه ها مطرح است.(فرزانه عامل،۱۳۹۱)
– بهبود رابطه بین کارکنان و جریان کار :
برای موفقیت بیشتر در کتابخانه‌ها، ارتباط بین کارکنان با هم، کتابخانه مرکزی و کتابخانه‌های زیر مجموعه و کارکنان و مراجعین کتابخانه امری بسیار ضروری است. چنین ارتباطاتی از طریق سیستم‌های تلفنی پیشرفته، سیستم‌های پست الکترونیک و استفاده از شبکه‌های محلی تسهیل می‌شود. فناوری، استفاده از متخصصان کتابداری را در پست‌های خدمات فنی افزایش داده و به کتابداران حرفه‌ای اجازه تمرکز بر مباحث عمده فنی و سیاستگذاری را می‌دهد
– صرفه جویی در زمان و هزینه :
با ایجاد امکان برقراری ارتباط از راه دور برای کاربران کتابخانه، رفت و آمدها به منظور یافتن اطلاعات و منابع کاهش پیدا کرده و در هزینه‌ها نیز صرفه‌جویی می‌شود .
– ارائه خدمات مرجع‌دار در کتابخانه :
با وجود ابزارهای ارتباطی دسترسی به انواع منابع اطلاعاتی مرجع نظیر دانشنامه‌های پیوسته، واژه‌نامه‌های اینترنتی، کتابهای الکترونیک و. . . افزایش یافته و ارائه خدمات کتابخانه به سمت بهره‌گیری از این گونه منابع که دارای اطلاعات روز آمد هستند گرایش پیدا می‌کند .
– افزایش تعداد استفاده کنندگان از خدمات کتابخانه‌های عمومی :
همگام با پیشرفتهای اتفاق افتاده در بخش فناوری اطلاعات تعداد افراد دارای سواد اطلاعاتی افزایش یافته و جامعه استفاده کننده از خدمات کتابخانه مبتنی بر فناوری ارتباطی و اطلاعاتی نیز افزایش می یابد.
اهداف کتابخانه‌های عمومی از به کارگیری فناوری اطلاعات :
انواع فناوریها و کاربرد آنها در کتابخانه‌های عمومی :
در دوران کنونی به مدد فناوری رایانه و اطلاعات، وسایل و امکانات ارتباطی بسیاری ظهور پیدا کرده است که هرکدام با ویژگیها و قابلیت های خاص خود در راه تعالی و پیشرفت در ارائه خدمات کتابخانه‌ای مفید و مؤثر بوده‌اند. کتابخانه‌های عمومی نیز که وظیفه برقراری ارتباط با مخاطبین را دارند می‌توانند به راحتی از این ابزارها استفاده کنند . این ابزارها دارای مزیت‌هایی چون سرعت، ارزانی، انعطاف‌پذیری و دسترسی آسان هستند .
۱. نمابر (پست تصویری) :
ابزاری است که برای انتقال و جابجایی اطلاعات مکتوب به سرعت به کتابخانه‌ها راه یافت. نمابر درکتابخانه‌ها به منظور ایجاد تسهیلات برای ارسال و مبادله اطلاعات، آمارها، مقالات و نشریات ادواری، بخشهای مختلف یک کتاب و یا جزوه و . . . بسیار مؤثر است (اخلاقی،۱۳۷،۱۳۷۲).
۲ـ تلکس :
ابزای است که قبل از نمابر برای ارسال متن و اطلاعات در کتابخانه‌ها به کار گرفته شد . این دستگاه شامل صفه کلید ـ چاپگر و شماره‌گیر است . برای استفاده از تلکس باید مشترک شد و برقراری مبتنی است بر شماره تلکس و علامت رمز ی که هنگام نصب به استفاده کننده برای شناسایی فردی اعم از حقیقی و حقوقی، داده می‌شود و معمولاً در راهنماهای چاپی تکلس درج می‌گردد. سرعت کار و انعطاف پذیری از مزایای تلکس است (علیپور حافظی،نوروزی،۱۳۸۲.ص۹۲).
۳.پرسنل :
ابزاری است که برای ارسال متن از راه دور به کار می‌رود. اساس آن را یک رایانه بزرگ و یک خط تلفن متصل به دستگاه تلویزیون و یا دستگاه خاص پرستل تشکیل می‌دهد . دستگاه پرستل سرعت آن بسیار زیاد است. به طوری که می‌تواند در یک لحظه هزاران صفحه اطلاعاتی را در اختیار استفاده کننده قرار دهد. کاربرد پرستل بیشتر در کتابخانه‌های عمومی بزرگی است که به شبکه اطلاع رسانی تجاری، هتل‌داری، جهان‌گردی و دفترهای مسافرتی کشور خود و خارج از آن متصل هستند و به پاسخ‌گویی سریع و صحیح مراجعان خود در حوزه موضوعی مذکور می‌پردازند(علیپور حافظی،نوروزی،۱۳۸۲.ص۹۲).
۴.اینترانت :
اینترانت اصطلاحی است توصیفی که به شبکه داخلی سازمان‌هایی اطلاق می‌شود که از خدمات اینترنت از قبیل شبکه جهان‌گستر وب، پروتکل انتقال فایل، گروفر، صندوق پست الکترونیکی، گروههای خبری، گفتگوی اینترنتی و کنفرانس‌هایی صوتی و تصویری بهره می‌گیرند . به عبارت دیگر در یک جمله ساده می‌توان گفت که اینترانت یک اینترنت خصوصی است. اینترانت می‌تواند از قابلیت‌هایی مانند به اشتراک گذاشتن اسناد و مدارک، ارائه خدمات اینترنت، پیام رسانی، دسترسی مطمئن، جستجو و بازیابی، امکان دسترسی آسان، مبتنی بوده بر پایگاه داده‌ها و بانک‌های اطلاعاتی برخوردار باشد. کاربرد اینترانت در کتابخانه شامل موارد زیر است :
ـ ارائه پیوسته اسناد و مدارک شرکت‌ها و سازمانها
ـ ارائه فهرست کامل منابع موجود در کتابخانه
ـ ارائه نشریات تخصصی و اخبار روزآمد بر روی شبکه
ـ دسترسی به موقع و روزآمد به گزارش‌های فنی
ـ توزیع نرم‌افزارهای کاربردی بر روی شبکه (عبدالمجید،۱۳۸۵).
۵. پست الکترونیکی :
پست الکترونیکی به عنوان یکی از پرکاربردترین و محبوبترین ابزارهای مبتنی بر وب، کاربردهای فراوانی را در کتابخانه دارد. کتابخانه ها می توانند بسیاری از پرسشهای مرجع و معمولی، درخواستهای خرید کتاب، درخواستهای رزرو، درخواستهای اطلاع از وجود یک منبع در کتابخانه، اطلاع در خصوص برنامه های کتابخانه را از طریق پست الکترونیکی با استفاده کنندگان کتابخانه رد و بدل نمایند(جناب زاده،۱۳۸۲،۸۲).
۶.گفتگوی پیوسته :
با استفاده از این امکان، می‌توان کتابخانه را در هر زمان و مکانی دسترس پذیر ساخت. ویژگی همزمان بودن گفتگوی پیوسته و پاسخ سریع به درخواستها و پیامها باعث شده که بسیاری از کتابخانه‌ها بخش کتابدار مرجع الکترونیک خود را با استفاده از امکان گفتگوی پیوسته راه اندازی کنند به نحوی که کتابدار خارج از محیط فیزیکی کتابخانه، در منزل یا هر جای دیگر پاسخگوی پیامها و درخواستهای مراجعان کتابخانه باشد. (حاجی زین العابدینی،۱۳۸۵).
نتیجه‌گیری :
فناروی اطلاعات بدون شک تحولات گسترده‌ای را در تمامی عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی بشر به دنبال داشته است و امروز به یاری فناوری‌های جدید از جمله رایانه و اینترنت، تغییرات شگرفی در خدمت رسانی اطلاعاتی کتابخانه‌های عمومی به جامعه به وجود آمده که نتیجه آن پیشرفتهای سریع در پردازش ، ذخیره سازی اطلاعات و ارائه خدمات سریع و روزآمد به جامعه است . آنچه موجب شده است که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی از فناوری نوین استفاده کنند عبارت است از سرعت، حافظه، دقت بسیار زیاد در فراهم‌آوری، ذخیره و بازیابی اطلاعات، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه‌ها و پایگاهها. در مجموع کتابخانه‌های آینده باید محل تلاقی نیازهای استفاده کنندگان و انبوه اطلاعات پایگاهها باشند و کتابداران خود را برای رویارویی با دنیای عظیمی از اطلاعات و طیف وسیعی از نیازها و خواسته‌ها آماده کنند و با به خدمت گرفتن ابزارهای مناسب و بهبود سازی وکارهای اطلاع یابی و اطلاع رسانی خود به رشد جوامع انسانی کمک کنند .
فهرست منابع
۱.عامل،فرزانه.(۱۳۸۸)نقش فناوری اطلاعات در کتابخانه. اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی .(دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱). www.mashad.ir
۲.مزینانی،علی(۱۳۸۰).کتابخانه وکتابداری .تهران.سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).
۳.آزادی،قاسم(۱۳۹۰). بررسی نقش و جایگاه فناوری اطلاعات در بهبود عملکرد کتابخانه عمومی. ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی.دوره۲۲،شماره۱(دیماه).(دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱). http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id 75&slc_lang=fa&sid=1
۴. زارعی،عاطفه(۱۳۹۰).کتابخانه های عمومی در عصر دیجیتال. نگاهی به زیر ساخت ها.ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی. دوره ۱۹, شماره ۱.(دسترسی در ۱۳/۹/۱۳۹۱). http://ejournal.irandoc.ac.ir/search.php?slc_lang=fa&sid=1
۵.داور پناه،محمد رضا(۱۳۷۸).بهره گیری از روشهای نوین در کتابخانه عمومی.نما.شماره۴،دوره پنجم،تیرماه. (دسترسی در ۱۱۳/۹/۱۳۹۱). http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?slc_lang=fa&slc_sid=1 ذخیره شده – مشابه
۶. اخلاقی،فرجاد(۱۳۷۲).فاکسی میل یا پست صوتی. پیام کتابخانه.شماره۲و۳،تابستان وپاییز. (دسترسی در ۱۳/۹/ ۱۳۹۱)
http://www.noormags.com/view/fa/creator/74140
۷. (علیپورحافظی-نوروزی،مهدی(۱۳۸۲).خدمات مرجع از راه دور در کتابخانه های مجازی .فصلنامه کتاب.شماره۵۳.بهار:۸۷-۹۶. (دسترسی در ۱۲/۹/۱۳۹۱).http://journals.nlai.ir/faslname/search.php?slc_lang=fa&sid=1
۸.حاجی زین العابدینی، محسن(۱۳۸۵).بهره گیری از روشهای نوین در کتابخانه عمومی،نما،شماره۴،دوره پنجم،تیرماه. (دسترسی در ۱۲/۹/ ۱۳۹۱).http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id=35&slc_lang=fa&sid=1 ذخیره شده – مشابه
۹.جنابزاده،رویا(۱۳۸۲). پست الکترونیکی مصاحبه مرجع. فصلنامه کتاب،شماره۴۵،تابستان:۸۷-۸۱. (دسترسی در۱۲/۹/۱۳۹۱).
http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/294772
۱۰.سلطانی،پوری وراستین(۱۳۸۸).دانشنامه کتابداری ومراکز اطلاع رسانی.تهران:فرهنگ معاصر
۱۱.شیروانی نیا، زهرا(۱۳۸۷).آینده فناوری در کتابخا نه ها:چالشهاو فرصت ها.شیرازه ،سال اول،شماره سوم،فروردین واردیبهشت. (دسترسی در۱۳/۹/۱۳۹۱).
http://old.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1136
۱۲.عبد المجید، امیر حسین(۱۳۸۵).اینترانت چیست وچه کاربردهایی در کتابخانه دارد؟مجله الکترونیکی نما، دوره دوم،شماره ششم. (دسترسی در۱۳/۹/۱۳۹۱).
از دکتر فتاحی رفرنس دادی ولی تو منابعات اسمی از ایشون یا اثرشون نیست!!!
خندهدار نیست؟!