کتابخانه­‏ های تخصصی: مروری بر اهداف، کارکرد و ساختار اجرایی

چکیده

تخصص‏گرایی و عمیق شدن در یک موضوع، از ویژگی‏های کتابخانه تخصصی است. اما کتابخانه­ها می‏توانند بر اساس سازمان، موضوع، عملکرد، کاربران و مجموعه نیز تخصصی شوند. کتابخانه تخصصی به مفهوم امروزی آن محصول قرن نوزدهم است. جهت ارائه خدماتی معقول و کاربرپسند در کتابخانه­های تخصصی و مراکز مدارک باید اهداف، کارکرد، وظایف و استانداردها در کتابخانه تخصصی و مراکز مدارک، مورد بررسی قرار گیرد. ارتباط محققان با کتابداران و صرفه‏جویی در زمان بازیابی اطلاعات و تحویل آن و موفقیت در تحقیق، از جمله شاخص‏های تاثیر خدمات کتابداری و اطلاع‏رسانی در فرایند تحقیق و پزوهش است که از وظایف مهم کتابخانه‏های تخصصی به شمار می‏رود.

کتابخانه تخصصی و مراکز مدارک

کتابخانه­ها بر اساس هدف، مجموعه و مراجعه­کننده انواع مختلفی دارد که یکی از آنها کتابخانه تخصصی[۲] نامیده می­شود. طبق تعریف جان کاتن دانا[۳] در سال ۱۹۱۰ کتابخانه تخصصی مجموعه­هایی خاص از کتب، گزارشات و دیگر مواد اطلاعاتی چاپی هستند که تفاوت زیادی در ویژگی و شیوه استفاده آنها وجود دارد، هیچ تعریف مناسب و کاملی نمی‏تواند به طور طولانی همه آنها (مواد اطلاعاتی) را در بر بگیرد.

در سال ۱۹۴۹ رانگاناتان[۴] می­­گوید: تخصص‏گرایی و عمیق شدن در یک موضوع، ویژگی است که کتابخانه­ای را متمایز از دیگر کتابخانه­ها کرده و کتابخانه تخصصی نامیده می­شود.

در سال ۱۹۵۲ شرا[۵] عقیده دارد، هر مجموعه­ای از مواد اطلاعاتی که برای رفع نیازهای اطلاعاتی گروه مشخص از استفاده کنندگان در کتابخانه­ای جمع­آوری شده باشد کتابخانه تخصصی نام دارد.

تعریف دانشنامه کتابداری و اطلاع­رسانی: “واحدی است از یک سازمان که هدف آن فراهم ساختن اطلاعات خاص برای پیشرفت کار سازمان یا برای گروه محدودی است وظیفه این کتابخانه­ها عبارتند از بررسی و ارزیابی نشریات جاری، ارزشیابی تحقیقات انجام شده و فعالیت‏های مقامات مخصوص، سازمان دادن اطلاعات چاپی و غیرچاپی مربوطه، جمع کردن نشریات و اطلاعات از داخل و خارج کتابخانه و انتشار این اطلاعات که اغلب به صورت چکیده، یادداشت و یا فهرست مندرجات نشریات و غیره است (سلطانی، ۱۳۸۱، ص. ۳۳۴).

تعاریف گوناگونی از زمان تاسیس انجمن کتابخانه تخصصی (۱۹۰۹) تا کنون برای کتابخانه تخصصی ارائه شده است، و در هر زمان به جنبه­ای خاص از کتابخانه تخصصی توجه شده است. زمانی موضوع خاص گردآوری شده، مبنای تعریف قرارگرفته است و زمانی دیگر نیز کتابدار متخصص یا استفاده کننده خاص و یا خدمات تخصصی ارائه شده توسط این نوع کتابخانه­ها، نقطه تاکید بوده است. در هر صورت تعریف کتابخانه تخصصی شامل مجموعه­ای خاص می‏شود که بر روی موضوعی خاص تمرکز دارد.

اما خاص بودن مجموعه، متخصص بودن کتابدار و تخصصی بودن کتابخانه یعنی چه؟ آیا به خاطر موقعیت فیزیکی آن است یا به خاطر فناوری‏های پیشرفته­ای که در اطلاعات آن ذخیره شده است؟ آیا به خاطر یافته­های تخصصی گردآوری یا ترجمه شده در کتابخانه تخصصی است؟ یا به خاطر تولید دانش؟ اگر تولید دانش است این دانش از کجا می­آید؟ آیا شخصی اطلاعات را ­ ارزیابی، تجزیه و تحلیل و منتشر می­کند؟ همه اینها یک کتابخانه تخصصی را می­سازند که آن کتابخانه، مولفه حیاتی سازمان رقابتی است(بندر[۶]، ۱۹۹۸).

بندر می­گوید: دانش قدرت است و امروزه شرکت‏های موفق با یکدیگر تشریک مساعی دارند. آنها قادر هستند برای بدست آوردن سود و مزایا در بازاریابی، اطلاعات را به موقع مورد استفاده قرار دهند. چگونه این شرکت‏ها مطمئن می‏شوند که برای تصمیم­گیری‏های راهبردی خود همه اطلاعات مورد نیازشان را دارند؟ و چگونه آنها برای سرمایه­گذاری درست اطمینان پیدا می­کنند؟ آنچه مسلم می­باشد این است که کارکنان خبره کتابخانه تخصصی این اطلاعات را به آنها عرضه می­کنند. هنگامی که اطلاعات حساس­تر و حجم آن متراکم­تر می­شود، این کتابخانه­های تخصصی هستند که هم فضا و هم منابع مورد نیاز و ضروری را برای افزایش فناوری در موفقیت پیشنهاد می­دهند. کتابخانه­های تخصصی در شکل، اندازه، ترکیب و نقش متفاوت هستند و بسیاری از این تفاوت‏ها به نقش سازمان مادر برمی­گردد و با عناوینی مانند”مرکز منابع اطلاعات”، “دفترخانه الکترونیکی[۷]”، “مرکز اطلاعات سازمانی[۸]”، “مرکز مبادله اطلاعات” وجود دارند (بندر[۹]، ۱۹۹۸).

اما هنگامی که اصطلاح تخصصی را به تنهایی برای کتابخانه به کار می­بریم، معنای واقعی آن را به درستی نمی­توانیم بیان کنیم و تا اندازه زیادی زمینه تخصصی کتابخانه نامفهوم باقی می­ماند، به همین دلیل برای تعریف کتابخانه تخصصی موردی را که کتابخانه در آن زمینه تخصصی شده است را تعیین می­کنیم تا بتوانیم رفع ابهام نماییم.

کتابخانه­ها می‏توانند بر اساس موارد زیر تخصصی شوند:

بر اساس کاربران: مانند کتابخانه تخصصی بانوان: (این کتابخانه توسط مرکز مطالعات زنان در دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران راه‏اندازی شده است. کتاب‏های این کتابخانه فقط در حد خصوصی استفاده بانوان است که این کتاب‏ها بیشتر آموزشی هستند).

بر اساس سازمان: مانند کتابخانه­های دولتی و سازمان بازرگانی: به طور مثال در کشور هند سازمان‌هایی مانند شورای پژوهش‌های علمی و صنعتی، سازمان گسترش و پژوهش‌های صنایع دفاعی، کمیسیون الکترونیک، و کمیسیون انرژی اتمی دارای کتابخانه‌های تخصصی غنی می­­باشند. کلیه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی در هندوستان هر کدام کم و بیش کتابخانه‌ای برای خود دارند که برخی نیز بزرگ هستند (پرامود، ۱۳۸۵۹).

بر اساس عملکرد: مانند کتابخانه­های تحقیقاتی و پژوهشی: یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های تخصصی در اسپانیا کتابخانه تخصصی کنسرسیوم شورای عالی پژوهش علمی، با مجموعه ۱۵۰۰۰۰۰ جلد است که در دو کتابخانه عمومی و پنجاه کتابخانه دیگر توزیع شده است و به مراکز تخصصی رشته‌های مختلف علوم، فن‌آوری، و علوم انسانی خدمت می‌کند (گلیوز، ۱۳۸۱). در مالزی نیز بزرگ‌ترین کتابخانه‌های تخصصی در مؤسسات تحقیقاتی کشور وجود دارند که شامل مؤسسه تحقیقات کائوچو، مؤسسه تحقیقات جنگلی، مؤسسه تحقیق و توسعه کشاورزی مالزی که کتابخانه تخصصی تحقیقاتی و پژوهشی هستند (ویجاسوریا، ۱۳۸۵).

بر اساس مجموعه: مانند کتابخانه نقشه، عکس و دیجیتال: با اینکه کمتر از دو دهه است که اندیشه کتابخانه­های دیجیتال[۱۰] (دهه ۱۹۹۰)، مطرح شده، این پدیده به مرکز گردآوری و تولید منابع اطلاعاتی گوناگون و قرارگاهی برای ارتباط بین متخصصان، کتابداران و کاربران تبدیل شده است (ژو[۱۱]، ۲۰۰۵ نقل شده در اسفندیاری مقدم، علیرضا،۱۳۸۷). کتابخانه­های دیجیتال، سازمان‏هایی هستند که با استفاده از کارکنان متخصص به انتخاب، سازماندهی (ساختاردهی)، دسترس­پذیرسازی فکری (معنوی)، تفسیر، توزیع، حفاظت از یکپارچگی و تضمین نگهداشت بلندمدت آثار دیجیتال، فراهم‌آوری و ارائه منابع اطلاعاتی می­پردازند؛ به طوری که این منابع، برای استفاده یک جامعه معیّن، یا مجموعه­ای از جوامع، سریع، آسان و به صرفه در دسترس واقع شوند» (ریت[۱۲]،, ۱۹۹۹; لیو[۱۳], ۲۰۰۴ نقل شده در اسفندیاری مقدم، ۱۳۸۷).

بر اساس موضوع: مانند کتابخانه حقوق، پزشکی و کشاورزی: به طور مثال شورای تحقیقات کشاورزی و شورای پژوهش‌های علوم پزشکی هند از این نوع می­باشند.

بنابراین هنگامی که می­گوییم کتابخانه نابینایان، نقشه و یا پزشکی دیگر با مشکل یا ابهام مواجه نشده و می­توانیم مفهوم دقیق کتابخانه تخصصی را برای دیگران بیان نماییم.

یک کتابخانه دانشگاهی شامل کتابخانه مرکزی و چندین کتابخانه دانشکده­ای است. از هر چند نسخه کتاب خریداری شده  یک نسخه آن در کتابخانه مرکزی نگهداری می­شود و نسخه­های دیگر آن، به کتابخانه دانشکده­ای مربوطه فرستاده می­شود. و کتابخانه­های دانشکده­ای تنها کتاب‏های مربوط به رشته موجود در دانشکده را در مجموعه­ خود نگهداری می­کند. بنابراین در یک محاسبه ساده کتابخانه­های دانشکده­ای را نیز می‏توان جزء کتابخانه­های تخصصی محسوب کرد. مراکز دیگری نیز وجود دارند که گرچه نام کتابخانه ندارند، در واقع کتابخانه­هایی هستند که وظایفی بسیار گسترده­تر و منابعی بسیار متنوع­تر از کتابخانه به معنای سنتی آن دارند مانند، مراکز اسناد و مدارک. این مراکز که مراکز اطلاعات و مدارک نیز خوانده می­شوند اطلاعات تخصصی را فراهم می­آورند و بواقع باید آنها را با کتابخانه­های تخصصی، یکسان به حساب آورد، با این تفاوت که این مراکز تکامل یافته­تر هستند و خدمات بسیار بیشتر و پیشرفته­تری را برای جامعه بسیار بزرگتری انجام می­دهند.

کتابخانه تخصصی بیشتر به پژوهش خدمت می‌کند تا به آموزش، و از آنجایی که این نوع کتابخانه­ها، برای تحقیق و کسب اطلاع و آموزش مراجعه­کنندگانش اختصاص دارند و برای تفریح و تفنن کارکنان سازمان مادر ایجاد نشده است به همین دلیل آن را کتابخانه پژوهشی[۱۴] یا مرکز اطلاعات [۱۵] نیز خوانده‌اند.

تاریخچه کتابخانه تخصصی و مراکز مدارک

در هنگام بررسی تاریخچه کتابخانه­های تخصصی همیشه به کتابخانه آشوربانیپال (۶۲۶-۶۶۸ پیش از میلاد)  اشاره می‏شود. و دلیل آنرا نیز وجود ۲۰هزار لوح گلی، تنظیم لوحه­ها با نظم منطقی بر حسب موضوع یا نوع، وجود فهرست برای نخستین بار در تاریخ کتابخانه و کتابخانه سازماندهی شده عنوان می­کنند. و نیز کتابخانه ایبله یا مرکز اسناد ایبله که در شهر سوریه کشف شده است وکهنترین مرکز اسناد در خاورمیانه می‏باشد. این مرکز شامل ۱۷۰۰۰ لوح گلی بوده است که این لوحه­ها به زبان میخی و محلی ایبلی نگارش یافته است. به‌ عنوان نخستین کتابخانه‌های تخصصی جهان می‌توان کتابخانه تخصصی دارویی پاریس (تأسیس ۱۵۷۰) و کتابخانه پزشکی کالج مارشال در شهر آبردین اسکاتلند (۱۵۹۳) را نام برد (مدیرامانی، ۱۳۸۵). کهنترین کتابخانه اختصاصی در ایران, کتابخانه قلعه الموت (کتابخانه سیدنا) است که پس از فتح قلعه (۴۸۳ ق.) توسط حسن صباح، رئیس فرقه اسماعیلیه, در آنجا بنا گردید. و به پیروان حسن صباح که به اسماعیلیان مشهور بودند، اختصاص داشت.

اما پیدایش کتابخانه تخصصی به مفهوم امروزی آن حاصل قرن ۱۹ می­باشد، به طوری‏که با پیشرفت‏های صنعتی، فنی و علمی بوجود آمده از آغاز قرن ۱۹ و انگیزه پیشرفت و کامیابی اجتماعی از طریق داد و ستد تجارت و صنعت سبب شد تا علاقه افراد به انواع علوم افزایش یابد و چنین روندی باعث شد تا سازمان‏ها در زمینه تخصصی خود کتابخانه­ای ایجاد کند.

افتخار ایجاد کتابخانه تخصصی به جان کاتن دانا[۱۶] کتابدار کتابخانه عمومی نیویورک می­رسد که در سال ۱۹۰۹ با ۲۶ نفر کتابدار از آمریکای شمالی در برتون وودز[۱۷] و نیو­همشیر[۱۸] برای مذاکره درباره نوع جدیدی از کتابخانه که در گزارش آمریکا منتشر شده بود ملاقات کرد. در نهایت آنها تصمیم گرفتند این نوع جدید از کتابخانه باید کتابخانه تخصصی نامیده شود. و در ضمن، انجمن کتابخانه تخصصی نیز شکل گرفت (صابری، ۱۳۸۵). بعدها در ۱۹۲۴، در بریتانیا نیز انجمنی مشابه آن با نام “انجمن کتابخانه‌های تخصصی و مراکز اطلاع‌رسانی” ایجاد شد. که امروزه با نام رسمی اسلیب [۱۹] شناخته می‌شود. در ابتدا، اکثر کتابخانه‌های تخصصی در حوزه صنعت و تجارت فعالیت می‌کردند، ولی بعد از جنگ جهانی دوم، در حوزه علوم و فنون نیز کتابخانه‌هایی تأسیس شد (مدیرامانی، ۱۳۸۵).

در اواخر دهه ۴۰ شمسی همزمان با شکل­گیری و افزایش سازمان‏های تخصصی در ایران، نیاز به مراکز اسناد و اطلاعات تخصصی کاملاً احساس شد. در سال ۱۳۴۷ اولین نوع این مراکز به نام مراکز اسناد و مدارک علمی ایران (ایرانداک)[۲۰] و مرکز آماده‌سازی کتاب تهران (تبراک)[۲۱] ، رسمآ افتتاح و شروع به‌کار کردند. هدف مرکز اسناد و مدارک علمی، گردآوردن و در دسترس قرار دادن اطلاعات و مدارک علمی از سراسر دنیا بود. سپس در سال ۱۳۶۴ مرکز اطلاع­رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی[۲۲] تاسیس شد. هدف این بود که این مرکز بتواند اطلاعات علمی مورد نیاز مراکز و موسسات تحقیقاتی و آموزشی زیر پوشش خود و معاونت‏های اجرایی وزارت جهادسازندگی را به روش منسجم و متمرکز گردآوری نماید. در ۱۳۷۳ مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران “طرح تعمیم خدمات کتابخانه‌های تخصصی به افراد غیرعضو” را به‌ منظور تسهیل استفاده از منابع موجود در کتابخانه‌های تخصصی و دانشگاهی کشور و فراهم ساختن امکان بهره‌مندی مستقیم از تمام خدمات آنها از طریق شیوه‌های هماهنگ برای کلیه علاقه‌مندان را تهیه کرد، و برای اظهارنظر به تعدادی از کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی فرستاد. که در مهرماه ۱۳۷۳ با اجرای آن موافقت شد. در حال حاضر ایرانداک عضو شورای پژوهش‌های علمی کشور و دبیرخانه کمیسیون اطلاع‌رسانی آن شورا و نیز نماینده کانون ملی یونیسیست[۲۳] در ایران و نماینده ملی در تشکیلات استینفو، به‌عنوان کانون منطقه‌ای تشکیلات استینفو در منطقه آسیای میانه و افغانستان می­باشد.

اهداف کتابخانه تخصصی

خدمت به سازمان مادر،کمک به ارتقا و پیشرفت علمی سازمان، روزآمد نگه‏داشتن و بالا بردن سطح دانش تخصصی کارکنان سازمان مادر، از مهمترین اهداف کتابخانه تخصصی می­باشد. که جهت نیل به این مهم، بایستی مجموعه گردآوری شده توصیف و تحلیل شود و اقدامات مهم از قبیل فهرست‏نویسی، رده‏بندی و نمایه­سازی به شیوه مطلوب انجام پذیرد و در نهایت در زمان مناسب در اختیار پژوهشگر و استفاده کننده قرار گیرد. کتابداران باید نیازهای جاری و آتی سازمان مادر را بخوبی بفهمند. که این امر مستلزم درک عملکرد هر بخش در سازمان و ارتباط بین آنهاست. همچنین مدیریت دانش در کتابخانه انجام پذیرد. که باعث ارتقا و تعالی کتابخانه تخصصی و سازمان مادر می­شود همچنین تجهیز کتابداران به مهارت‏های تجاری. کتابداران باید نه تنها به مدیریت اطلاعات بیرونی بلکه به اطلاعات تولید شده در درون سازمان که خود ممکن است ۸۰ تا ۹۰ درصد اطلاعات مورد استفاده در سازمان را شکل دهد نیز بپردازند. مدیریت دانش خودباوری را در کتابداران افزایش می­دهد. و جایگاه بالایی برای کتابداران به عنوان رکن اساسی در چرخه تجاری سازمان‏ها و کمک به حفظ بقای آنها در فضاهای رقابتی به وجود می‌آورد (امامی، ۱۳۸۶). بنابراین با تجهیز کتابداران به این ویژگی­ها, کتابخانه تخصصی را در رسیدن به اهداف والای خود کمک کرده و در نتیجه باعث پیشرفت سازمان مادر می­شود. کارشناسان متخصص و پژوهشگران مایلند که بخشی از فعالیت‏های مطالعاتی و پژوهشی آنان را کتابداران انجام دهند، که  این امر باعث تسهیل و روان‏سازی فرایند پژوهش می­شود. کتابخانه‌های تخصصی پژوهش را تقویت می‌کنند. از آنجا که کتابخانه منابع اطلاعاتی و دانش را در دسترس کاربران قرار می‌دهد، مکان بسیار مناسبی برای پژوهشگران، مراجعه­کنندگان اهل علم و تحقیق به شمار می‌رود.

کتابخانه‌هایی مانند کتابخانه‌های تخصصی علاوه بر داشتن اهداف و وظایف خاص، دارای اهداف عام و عمومی نیز هستند. به عنوان مثال کتابخانه تخصصی در کنار ارائه خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات، به امر پژوهش که یکی از ضروریات جوامع دانش‌مدار است نیز توجه ویژه‌ای دارد. یعنی کتابخانه‌های تخصصی در توسعه جامعه دانش‌مدار (جامعه‌ای که تمام ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آن به طرز قابل توجهی تحت تأثیر دانش قرار گرفته و بوسیله آن دگرگون شده است (استیپانوف[۲۴]، ۲۰۰۵ نقل شده در نوروزی، ۱۳۸۶) نقش ایفا می‌کنند.

اسلیب[۲۵] انجمن کتابخانه­های اختصاصی و مراکز اطلاعاتی انگلستان است, که در سال ۱۹۲۶ در لندن تاسیس شد. هدف این انجمن تسهیل در هماهنگی و استفاده صحیح از منابع اطلاعاتی در تمامی زمینه­های صنعتی، تجاری، هنری و علوم است (سلطانی، ۱۳۸۱، ص.۱۵).

استاندارد­های کتابخانه تخصصی

در فرهنگنامه اکسفورد استاندارد به “سطحی از کیفیت خاص اشیاء، فعالیت‌ها، یا مقیاس پایه گفته می‌شود, که باید رعایت شود یا مبنای داوری قرار گیرد”. و استانداردسازی[۲۶] یعنی مطابق استاندارد کردن و با معیار معینی سنجیدن. استانداردها توسط کتابداران متخصص تدوین می‌شوند تا کار دستیابی به هدف‏های تعیین شده از سوی آنان را میسر سازند. استانداردهای کتابخانه‌ای را می‌توان به عنوان الگوی مطلوب، راهکارهای نمونه، ملاک ارزشیابی، انگیزه‌ای برای توسعه و پیشرفت آتی، و نیز به عنوان ابزارهای ضروری برای کمک به تصمیم‌گیری و عمل، نه تنها برای کتابداران، بلکه برای عموم افراد غیرکتابداری که به طور غیرمستقیم، با مقول برنامه‌ریزی و مدیریت کتابخانه‌ها و خدمات کتابخانه‌ای سر و کار دارند، توصیف کرد”( تعاونی، ۱۳۸۱، ص.۲). در ایران استانداردهای کتابخانه تخصصی در سال ۱۳۸۰ بر اساس امکانات و تجهیزات و شرایط کتابخانه­های تخصصی موجود در ایران و بر مبنای استانداردهای بین المللی تهیه شده است.

استاندارد به عنوان راهنمایی برای تاسیس کتابخانه­ای جدید و یا برای کتابخانه­ای که وجود داشته، لازم می­باشد و نیز به عنوان راهنمایی برای بودجه، منابع و حمایتهای انسانی در کتابخانه نیاز است تا اطمینان حاصل شود که کتابخانه­ها قادر به انجام مسئولیت‏های خود در قبال کاربران هستند (بنی­اقبال، ۱۳۸۵، ص.۱۴۸). با به کار بردن استانداردها در کتابخانه تخصصی می­توانیم با رفع کمبودهای موجود, با دیدی منطقی و موشکافانه به کتابخانه­ای ایده­ال بیندیشیم و برای ایجاد و دستیابی به آن تلاش کنیم.

هدف از بکارگیری استانداردها، سنجش و ارزیابی خدمات کتابخانه، تسهیل در دستیابی به اهداف تعیین شده، حصول ابزارهای ضروری برای برنامه‌ریزی و مدیریت کتابخانه، کاهش هزینه‌ها، جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و در نهایت ارتقای خدمات کتابخانه‌ای به کاربران است (قاسمی، ۱۳۸۵). استانداردها باعث تعیین و تعریف یک رشته شرایط و ضوابطی می­شوند، که در پیشرفت و ارتقای سطح کمی و کیفی خدمات کتابخانه‌های تخصصی و مراکز مدارک تخصصی تاثیر دارند. وجود استاندارد هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، و هماهنگی با آن می‌تواند از دوباره‌کاری‌ها بکاهد.

تاکنون سه نوع استاندارد تدوین و ترویج شده است:

1. استانداردهایی که خدمات کتابخانه‌ها با آنها مقایسه می‌شود. استانداردهای متفاوتی که انجمن کتابداران امریکا و سایر مؤسسات حرفه‌ای جهان منتشر کرده‌اند از این نوع هستند. دو نمونه از این نوع استانداردها عبارتند از: “استانداردهای ایفلا برای کتابخانه‌های دانشگاهی”[۲۷] و “رهنمودهایی برای آموزش و استفاده کتابداران، اطلاع‌رسانان، و آرشیوداران”[۲۸] .
2.  استانداردهایی که تا حد امکان لازم است به‌طور مداوم در انجام فعالیت‌های خاص به‌کار رود، اما لزوماً نتایج یکسانی از کاربرد آنها حاصل نمی‌شود. قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فرمت مارک، قوانین استاندارد بین‌المللی توصیف کتابشناختی (آی.اس.بی.دی)[۲۹] و شماره استاندارد بین‌المللی کتاب (آی.اس.بی.ان)[۳۰] نمونه‌هایی از این نوع استانداردها هستند.
3. استانداردهای فنی یا مشخصاتی که نظارت دقیق بر آنها برای بهره‌گیری مشترک از اطلاعات ضروری است. استانداردهای وضع شده توسط سازمان ملی استانداردهای اطلاع‌رسانی[۳۱] در امریکا در باب موضوع‌هایی چون مشخصات ساختار فرمت‌ها، نویسه‌ها، و فهرست‌ها مواردی از این نوع هستند (نشاط، ۲۰۰۷).

استانداردهای کتابخانه­های تخصصی در عنوان کلی شامل هشت بخش می­باشد که در هر یک از بخش‏ها، استانداردها به طور مبسوط تعریف شده­اند.

• اهداف و وظایف
• سازمان و مدیریت
• نیروی انسانی
• مجموعه
• سازماندهی منابع
• خدمات
• ساختمان و تجهیزات
• بودجه

[۱] – Wittwer

[۲] -special library

[۳] -John cotton dana

[۴] – Ranganathan

[۵] – Shera

[۶] – Bender

[۷] -Electronic Scriptorium

[۸] -corporate intelligence center

[۹] – Bender

[۱۲] – Raitt

[۱۳] – Liu

[۱۴] – Research Library

[۱۵] -Information Center

[۱۶] – John Cotton Dana

[۱۷] -Bertton Woods

[۱۸] – New Hampshire

[۱۹] -ASLIB

[۲۰] – Iranian Documentation Centre (IRANDOC)

[۲۱] – Tehran Book Processing Centre (TEBROC)

[۲۲] -JSIS

[۲۳] – United Nations World Science Information System( UNISIST)

[۲۴] – Stipanov

[۲۵] -Association of special libraries and information bureaux

[۲۶] -standardise

[۲۷] – IFLA Standard for College Libraries

[۲۸] – Guidlines for Education of Use of Librarians,Information Workers and Archivists

[۲۹] -ISBD

[۳۰] -ISBN –International Standard Book Number.

[۳۱] – National Information Standard Organization (NISO)

[۳۲] – function

[۳۳] – Performance

[۳۴] – total quality management

[۳۵] – Galyani moghadam

[۳۶] – elderly

[۳۷] – house-bound

[۳۸] – Nomura

[۳۹] – Pritchard

[۴۰] – Added value

[۴۱] – Data filtering

[۴۲] – Web aout horing

[۴۳] -Cybearians –

[۴۴] – Digitarians

[۴۵] – Data filtering

[۴۶] – Web aout horing