رده بندی دودویی ، فراز ها و فرود ها

 چکیده

 این طرح بر دو اصل رابطه سلسله مراتبی و نظریه دودوئی استوار است و رده بندی دودوئی جهانی نام گرفته است. این طرح ملهم از یکی از آیات شریفه قرآن است  و دارای ویژگی هایی است که به زعم طراح آن نه تنها واجداغلب مزایای دیگر طرح بندی های رده بندی است، بلکه امتیازهای دیگری از جمله انطباق کامل با  طبقه بندی علوم داشتن پشتوانه فلسفی،   سهولت یادگیری،  اتعطاف پذیری و قابلیت انطباق  با رایانه را دارد . در این مقاله نگارنده سعی نموده است با استفاده از تجارب  و دانش خود در زمینه رده بندی،  این طرح را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. سلسله مراتبی بودن  طرح،  به یاد سپاری و ..  باارائه شواهدی مورد بررسی قرار گرفت و به نظر می رسد طرح در این زمینه ها نیاز به  بررسی  بیشتر  و ویرایش مجدد دارد.

کلید واژه ها: رده بندی دودویی جهانی، رابطه سلسله مراتبی، نظریه دودویی،  ویژگی های رده بندی، رده بندی کتابخانه ای، کتابداری و اطلاع رسانی

Abstract

This proposed new classification scheme is based on  one of the verses of the Holy Quran and has two main elements: hierarchism and binary theory. Hence, it is called Universal Binary Classification(UBC).some significant advantages of this classification are : accordance with a recognized  classification of knowledge, backed  by philosphy, more compatible than other classification schemes to computers, flexibility, and also it is easy to learn.The author trys to analysis this scheme with own knowledge and experience. The classification scheme’s hierarchism, mnemonics,… is examined . the results shows that  this  scheme needs to be revised further and tested more.-

Keywords: Universal Binary Classification (UBC),hierarchism,binary theory,classification features, library classification, library and information science

مقدمه

سازماندهی و مدیریت منابع  اطلاعاتی، همواره یکی از دغدغه های کتابداران بوده است . دانش  کتابداری، در زمینه رویایی با وضعیت آشفته اطلاعات، همیشه نقش برجسته ای را ایفا نموده است. با وجود گسترش فزاینده شبکه های کامپیوتری و کتابخانه های رقومی هنوز بحث رده بندی مانند سایر مباحث سازماندهی به قوت خویش باقی است. به گونه ای که با تولید روزافزون اطلاعات، نیاز مبرم به رده‌بندی کردن آنها، برای بهینه‌سازی بازیابی اطلاعات، پررنگ‌تر می‌شود.

رده بندی، تنظیم منطقی اشیا بر حسب درجه شباهت آنهاست. رده بندی، در کنارهم قراردادن چیزهای مشابه و جداکردن چیزهای متفاوت است. رده بندی،  با در نظر داشتن یک هدف خاص انجام می شود و با توجه به این هدف می توانیم رده بندی های بی شماری از پدیده های مختلف داشته باشیم. برای نمونه رده بندی پروتئین ها، مواد شیمیایی، پرندگان، حشرات و مواد کتابخانه ای.(حیاتی ، ۱۳۸۷).

رده بندی کتابخانه ای عبارت است از گروه بندی منابع در قفسه های کتابخانه ،  مطابق با حوزه های عام دانش و موضوع های خاص در درون هر حوزه. به نحوی که مراجعه کننده بتواند منبع مورد نیاز خود را به ساده ترین روش ممکن بیابد (Dittmann,2000).

 ایران در قرن حاضر شاهد ابداع طرح جدید رده بندی با عنوان “رده بندی دودوئی جهانی”  توسط استاد کتابداری دانشگاه تهران،  دکتر غلامرضا فدایی  است. لذا در این  مقاله سعی شده است،  مفاهیم رده بندی و رده بندی کتابخانه ای و ویژگی های  طرح های رده بندی  بیان شود. سپس این طرح معرفی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

 مفهوم رده بندی

رده بندی به معنی عمل قرار دادن اشیا بسیار شبیه به هم در کنار یکدیگر و جدا کردن اشیا غیر مشابه است. به بیان دیگر،  عمل رده بندی،  گروه بندی واقعیت ها و پدیده ها بر اساس شباهت ها و تفاوتها ی میان آنها برای تحقق بخشیدن به یک هدف خاص است (Ohdedar,1977).همه اعضای یک گروه یا رده که به وسیله رده بندی ایجاد شده اند، حداقل دارای یک خصوصیت مشترک هستند  که در دیگر رده ها وجود ندارد. بنابراین رده شامل تعدادی از اشیا است که به نحوی با هم شبیه شده و دارای ویژگی،  صفت یا خصوصیتی مشترک هستند که بر اساس آن از دیگر اشیا متمایز می شوند. هر چیزی در جهان عضوی از یک رده است (حیاتی، ۱۳۸۷).

در یک رده بندی، هر شی یا پدیده ای که با شی یا پدیده دیگر مشابه باشد، بر اساس فراوان ترین و مهم ترین نقاط مشابهت میان آن ها گروه بندی می شود. این گروه ها در رده بندی با گروه های دیگر نقاط شباهت مهمی دارند که می توان بر اساس آن نقاط مشابهت،  این گروه ها را  با هم ترکیب کرده گروه های بزرگتری بسازیم. می توانیم این روند را مرتبا تکرار کرده و به همین منوال گروه های به وجود آمده را در گروه های بزرگتر قرار دهیم. در رده بندی این رده های پی در پی بالا رونده مافوق[۱] رده های پایین تر یا تابع[۲] خود به شمار می روند(Wyner,1976) .

اولین گام در ایجاد هر رده بندی، گروه بندی اشیا موجودات یا مفاهیم بر اساس ویژگی، صفت  و خصوصیت مشترک میان آن ها است. اصل مورد استفاده در رده بندی برای ایجاد گروه ها اصل تقسیم بندی[۳]  یا ویژگی های تقسیم بندی[۴] است.  این واژه ها برای ویژگی صفت ها، خصوصیتی که کلیه اعضای یک گروه به صورت مشترک از آن برخوردار هستند به کارمی رود (Broughton, 2004).

 گام دوم در شکل گیری هر رده بندی،  تنظیم اجزای متشکله هر گروه بر اساس میزان شباهت میان آن ها است. در این صورت ما می توانیم مفاهیم انتزاعی، ویژگی های اشیا، عملیات و فعالیت هایی که به وسیله اشیا بر روی اشیا دیگر انجام می شوند را رده بندی کنیم (حیاتی، ۱۳۸۷).

رده بندی در کتابداری

کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی به منظور قابل استفاده  نمودن دانش مضبوط برای کاربران ،   اقدام به سازماندهی دانش می نمایند. بخش عمده ای از سازماندهی دانش را فرایند فهرست نویسی و رده بندی در بر می گیرد. یکی از اهداف فهرست نویسی،  همنشینی[۵]  است . فرایندی که در آن ، رکوردهای کتابشناختی  در کنار هم قرار گیرند که از لحاظ موضوعی  کاملا نزدیک به هم هستند یا  آثارپدیدآوردنده واحد با عناوین مختلف  است . نیل به این هدف با  سیستم های رده بندی پاسخ داده شده است.

هدف نهایی رده بندی کتابخانه، فراهم نمودن تنظیمی ساده و بدون پیچیدگی است که برای خوانندگان بیش ترین استفاده از مجموعه را دربر داشته باشد.  از میان ملاک های رده بندی منابع اطلاعاتی موضوع یا محتوای فکری منابع،   برجسته ترین خصیصه ای است که می تواند مبنای رده بندی کتابها قرار بگیرد. تجربه کتابداران نشان داده است که کاربران بیش تر به  دنبال  کتاب یا کتاب هایی در یک موضوع خاص هستند  تا از یک نویسنده به خصوص ویا یک عنوان به خصوص.(Kumar,1988)

سیرز،  رده بندی در کتابخانه را چنین تعریف می کند: تنظیم کتاب بر روی قفسه ها یا تنظیم نظام مند فهرست ها یا ابزارهای مشابه به روشی که بیشترین استفاده را برای خوانندگان داشته باشد.(sayers,1967) .

اهداف رده بندی در کتابخانه

1. طرح اصولی برای مرتب ساختن کتابها و دیگر مواد کتابخانه بر اساس موضوع یا شکل آنها.
2. تعیین جای صحیح کتاب در قفسه های کتابخانه بر اساس یک نظام رده بندی.

3. نظم بخشی به منابع اطلاعاتی.
4. حوزه های دانش را با روشی نظام مند طبقه بندی می کند.
5. منابع مرتبط را به طور معنا دار و سودمند در کنارهم قرار می دهند.
6. محل دقیق هر یک از منابع را در قفسه مشخص می کند.(Ditmann,2000).
7. کنارهم قراردادن مواد کتابخانه ای مرتبط با هم در یک زنجیره مناسب و قابل استفاده.
8. دسترس پذیری منظم و قاعده مند به منابع و مدارک موجود در قفسه ها از طریق جستجوی مستقیم و بی واسطه (مرور در قفسه ها و کتابها) یا از طریق مراجعه به فهرست منابع کتابخانه.
9. تنظیم فهرست رده ای (Mortimer,2000).

انواع رده بندی کتابخانه ای

1. رده بندی شمارشی: گردآوری کلیه مفاهیم موضوعی مورد نیاز به صورت مجزا و ترکیبی.  در واقع در این طرح  رده بندی همه موضوع  های محتمل  شناسایی شده و در محل مناسبی قرار می گیرد.به ترتیب رده بندی کنگره و بعد رده بندی دیویی،‌شمارشی محسوب می شوند.
2. رده بندی چهریزه ای یا ترکیبی:  با ارائه فهرستی از شماره های مربوط مفاهیم ساده  به رده بند این امکان را می دهد که برای موضوع های حاصل از ترکیب این مفاهیم از طریق ترکیب شماره ها، شماره جدید بسازد. رده بندی کولون،‌رده بندی دهدهی جهانی و برخی ویژگی های رده بندی دیویی از این است.
3. رده بندی سلسله مراتبی:‌ بر مبنای تقسیم  موضوع ها از کلی ترین موضوع تا جزئی ترین آنها طراحی شده است.  در این رده بندی سلسله رده ها به زیر رده های پایین تر خرد می شوند. رده بندی دیویی و در حد بسیار جزئی تر رده بندی کنگره از این نوع هستند. (Dittmann,2000).

مشخصات طرح رده بندی

یک طرح کتابخانه ای  معمولا دارای مشخصات زیر است:

فرانما[۶]  : به مجموعه ای از رده ها، رده های فرعی ،‌بخش ها و سایر تقسیمات فرعی یک طرح رده بندی که به صورت شمارشی و بر حسب توالی اعداد تنظیم و به چاپ رسیده  باشد،‌فرانما گویند.فرانماها طیفی از انواع نسبتا مختصر تا فوق العاده مفصل را در بر می گیرد.هر چه طرح شمارشی تر باشد، جزئیات فرانما مفصل تر خواهد بود. هرچه شماره ها بیشتر ساخته و پرداخته و ترکیبی باشد، ‌فرانما حجم مختصرتری دارد.

نشانه رده بندی[۷]: نشانه رده بندی مجموعه ای از نمادهاست که معرف رده ها، ‌رده های فرعی، بخش ها و بخش های فرعی رده هاست. از نشانه رده بندی در موارد زیر استفاده می شود:

• نشان دادن یک موضوع
• نشان دادن ارتباط یک موضوع با یک رده موضوعی
• تنظیم زنجیروار مفاهیم موضوعی

در نشانه های ساده از یک نوع نماد مثل عدد استفاده می شود: شماره دیویی۴۱/۵۵۳. در نشانه های مختلط یا مرکب از بیش از یک نوع نماد،‌ مثلا ترکیبی از اعداد و حروف استفاده می شود.مثل شماره رده کنگره ۱۲۱ RC

 یک نشانه رده بندی خوب و قابل قبول باید از این خصوصیات برخوردار باشد:

• به شکلی صریح و روشن و ناخودآگاه  نظم را به ذهن منتقل کند.
• تا حد امکان ساده و مختصر باشد.
• بازگویی و به خاطر سپردنش آسان باشد.
• قابل انعطاف باشد. به گونه ای که بتوانیم در هر مقطع،‌بدون برهم زدن توالی، به آن چیزی  اضافه کنیم.
• زمینه را به گونه ای فراهم کند که با استفاده از نشانه های یادآور بتوانیم نمادهای آن را به خاطر بسپاریم.

نمایه[۸]: فهرست الفبایی اصطلاحات به کار رفته در فرانما همراه با نشانه های رده بندی مربوط به انهاست. نمایه ابزار دستیابی یه متن فرانماست و باید در حد امکان کلیه مترادف های اصطلاحات و جنبه های فرعی موضوع ها را در برگیرد.دو نوع نمایه وجود دارد:

• نمایه نسبی: مجموعه ای از کلیه موضوع ها و مترادف های آنهاست و ارتباط هر موضوع را با تمام رشته هایی که آن موضوع را پوشش می دهند،‌نشان می دهد.
• نمایه خاص: که برای هر موضوعی که در فرانما به کار رفته تنها یک شناسه دارد.

شماره سازی[۹]:طرح رده بندی برای آن دسته از موضوع ها که در فرانما به صورت مشخص ذکر نشده اند و شماره ای به آن ها تعلق نگرفته است، امکان شماره سازی  را فراهم می کند

ویرایشها [۱۰] :طرح رده بندی باید به طور متناوب ویرایش شود این ویرایش به منظور تطابق با داشتن مفاهیم و رویایی با جنبه های جدید دانش صورت میگیرد.

جدول ها[۱۱] :به عنوان  ابزاری برای شماره سازی  در نظر گرفته می شوند.

معیارهای تشخیص یک طرح رده بندی موفق

• نظم و توالی رده بندی به گونه ای باشد که بتوان از آن راحت و بدون دردسر استفاده کرد،  چون این هدف اصلی  رده بندی است.
• تا حد امکان جامع و کامل باشد و تمام عرصه های دانش را دربرگیرد.
• پیشرفت آن از کل به جز باشد.
• در توزیع نشانه های رده بندی توازن و یکدستی رعایت شده باشد تا در نتیجه موضوع هایی که اهمیت یکسان دارند،‌کما بیش فضای یکسانی را در فرانما به خود اختصاص دهند.
• طرح رده بندی شامل موارد زیر باشد :کلیات و رده های شکلی،‌تقسیمات فرعی شکلی و جغرافیایی،‌نشان های گویا و معنی دار، ‌نمایه الفبایی.
• این قابلیت را داشته باشد که همپای گسترش دانش در عرصه های مختلف از نشانه های رده بندی جدید در آن استفاده کنیم .
• اصطلاحاتی که در آن به کار رفته باید روشن و شفاف و قابل فهم باشد  و در صورت لزوم یادداشتهای تعریف دامنه یا سایر یادداشتهای همراه  رده بند را در استفاده از آنها هدایت کند.
• شکل انتشار آن به گونه ای باشد که مراجعه و استفاده از آن راحت و بی دردسر باشد و کسی که با آن کار میکند درک مشخصی از ساختار آن پیدا کند.
• برای آنکه از عرصه های جدید دانش تعابیر و برداشت های جدید در حوزه علم و معرفت همچنین شیوه های نوین ارائه دانش فاصله نگیرد مرتبا بازبینی و اصلاح شود. (Mortimer,2000).

معرفی طرح رده بندی دودویی جهانی

این طرح بر دو اصل رابطه سلسله مراتبی و نظریه دودوئی استوار است و رده بندی دودوئی جهانی نام گرفته است. این طرح ملهم از آیه ۳۵ سوره فصلت  است.  با توجه به این که آیات در قرآن اغلب به صورت زوج ارائه شده اند و این علاوه بر آیاتی است  که در آن به کلمات زوج و مشتقات آن در تبیین آیات اغلب موارد متضاد را با هم به کار می برد و این موارد زوج که ترکیبی از عناصر متضاد است نه تنها به امور محسوس اختصاص دارد،‌ مثل آسمان و زمین،  شب و روز، خشکی و دریا، نور و ظلمت، خورشید و ماه ،‌بلکه به مواردی که دارای ابعاد معنوی هستند نیز کشیده می شود. نتیجه  این بررسی به نگارش دومقاله و در نهایت ابداع این طرح منجر شد.

این طرح بر مبنای طبقه بندی علوم  که توسط  مبدع طرح تهیه شده است، شکل گرفته است (تصویر شماره ۱ ). علایم نشانه گذاری این طرح، از عدد و حروف تشکیل  شده است. ترتیب آن به گونه ای است که ابتدا عدد ، آنگاه حرف و سپس عدد آمده است. اعداد در دو توالی خارجی و داخلی تنطیم می شوند. حروف بیانگر حوزه یا موضوع پیشنهادی است مثلا ۱۳۵LI81  رده بندی در  علوم کتابداری و اطلاع رسانی.

تصویر شماره ۱-  فرانماهای مربوط به علوم انسانی و علوم طبیعی

تصویر شماره ۲-  فرانمای علوم کتابداری و اطلاع رسانی

در این طرح  اعداد بیرونی که به صورت درشت نوشته می شوند، نشانگر حوزه (رشته ) و حروف بیانگر علامت اختصاری حوزه مورد نظر است و اعدا ریزتر داخلی که به صورت ایتالیک نوشته می شود، نشانگر موضوع  و موضوع های فرعی است. در این طرح حدود ۷۰ حوزه تعریف شده که در فرانمای ۲ و ۳ نمایش داده شده است (تصویر شماره ۱ ).هر یک از حوزه ها می تواند بر حسب توان و استعداد حوزه  به موضوعات ریزتری تقسیم شود. به طور مثال حوزه کتابداری به موضوعات فرعی تقسیم شده  که در فرانمای ۴ (تصویر شماره ۲).

همچنین طبق قرارداد از دو رشته اعداد زوج و فرد استفاده می شود از آنجا که اعداد،  معمولا از چپ به راست نوشته می شوند،  به موضوع های مهم تر،  عدد فرد و به موضوع هایی با اهمیت کمتر،  عدد زوج اختصاص داده می شود. در توالی درونی اعداد برای تشخیص جایگاه هر موضوع هرگاه عدد فردی را با ۱ جمع و بر ۲ تقسیم کنید،  فاصله موضوع  از رشته اصلی را نشان می دهد اما در مورد اعداد زوج صرفا با تقسیم  بر ۲ این کار انجام می شود.

مبدع طرح معتقد است که اعداد کوچک جزئی ازطرح  رده بندی نیستند. اما دونقش مهم دارند اولا باعث می شوند  تا در قفسه چینی  و مانند آنها  ترتیب  و توالی موضوع ها رعایت شود ثانیا در بازیابی کمک موثری باشد.

 در مورد جدول ها و تقسیمات استاندارد  بیان می کنند که  در این مورد به کارهایی که تاکنون   انجام شده متکی است.  جداول تقسیمات فرعی استاندارد  دیویی به طورکامل  یا قسمتی از آنها مورد استفاده  قرار گرفته است  و در تکمیل طرح قرار است از تقسیمات فرعی دیگری استفاده نمود. مثلا در مورد تقسیمات فرعی جغرافیایی  می توان اعداد زوج و فرد را به کار برد. به کشورهای نیمکره شمالی شماره های فرد و نیمکره جنوبی اعداد زوج را اختصا ص داد.

بررسی این طرح:

ابداع این طرح در قرن بیست و یکم ،‌ با وجود تکیه کتابخانه های جهان،‌به دو طرح رده بندی بزرگ یعنی رده بندی دهدهی دیوئی و رده بندی کتابخانه کنگره،‌خلاقیت و نوآوری بزرگی محسوب می شود.

نگاهی اجمالی به  فرانمای رده بندی دودوئی جهانی در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی،‌ نشان می دهد که برخی موارد در آن مغفول مانده است ازجمله:

• مباحث مهمی مانند انواع کتابخانه ها،‌مدیریت کتابخانه ها،‌ کتابداری تطبیقی و بین المللی،‌سازماندهی اطلاعات، فهرست نویسی توصیفی و تحلیلی، فهرست نویسی بنیادی و فهرست نویسی به طریق رونویسی، فهرست مستند اسامی و فایل های مستند، برگه آرایی، نشریات ادواری،‌واسپاری، ساختمان کتابخانه ها ، معماری کتابخانه ها، امانت بین کتابخانه  ای،  … لحاظ  نشده است.
• با وجود ابداع این طرح در قرن بیست ویکم،‌انتظار می رود که  مباحث مربوط به تاثیر فناوری بر حوزه کتابداری و اطلاع رسانی در این طرح دیده شود. موضوع های کتابخانه های دیجیتالی،‌کتابفروشی های اینترنتی،  ابزارهای جستجو در وب،‌گروههای گپ الکترونیکی،‌نشر رومیزی،‌وب سنجی،‌وبگاهها،‌ فهرست نویسی منابع کامپیوتری،‌ دستیابی موضوعی در وب،‌نمایه سازی ماشینی و خودکار،‌آرشیووب ،  خدمات مرجع الکترونیکی و…  در این طرح وجود ندارد.
• طرح کلی فرانماها  هنوز ارائه نشده است،  لذا  نمی توان به  تعدادی از موضوع های کتابداری رده ای اختصاص داد. مثلا کتابشناسی مولوی ، کتابشناسی حدیث ، کتابشناسی صنایع دستی، اصطلاحنامه امام خمینی، اصطلاحنامه  معارف اسلامی.
• در مورد  شماره سازی و استفاده از جدول ها و  همچنین اختصاص  نشانه مولف،  هنوز تصمیم گیری شفافی وجود ندارد.  با توجه به اینکه در بسیاری  از آثار نیاز به افزودن تقسیم فرعی شکلی و جغرافیایی وجود دارد،  لذا این نوع شماره سازی در فرانمای کتابداری و اطلاع رسانی امکان پذیر نیست.
•  شماره ها به صورت  متوالی است و در بین شماره ها فضایی برای گسترش رده بندی وجود ندارد. مثلا فهرست نویسی ۸۲ و کتابشناسی و فهرست برگه به عنوان زیر مجموعه های آن ۱۰۳ و ۱۰۴ است، اگر بخواهیم انواع  فهرست نویسی را اضافه کنیم بن ۸ و ۱۰ شماره زوج دیگری وجود ندارد.
• در این طرح  اغلب موارد موضوع ها در کنار هم قرار نمی گیرد. کاربر پس از کتابهای  مدیریت دولتی و غیر دولتی در کتابداری،موضوع خدمات مرجع را درقفسه خواهد دید یا پس از کتابهای مربوط به رف نویسی  به مبحث سر عنوان موضوعی برخورد می کند.

 در اینجا  به برخی از مزایای مطرح شده از سوی  مبدع طرح اشاره می شود (فدایی عراقی، ۱۳۸۹) وسپس نگارنده تحلیل های خو د را بیان می کند:

1. ۱.     این طرح بر اساس فلسفه و منطق خاصی تدوین شده است.

در اینکه طرح دارای پایه های فلسفی است شکی نیست. اما بهتر است بررسی و قضاوت بیشتر را  به فیلسوفان واگذار نمود.

1. ۲.     رابطه سلسله مراتبی هسته اصلی طرح را تشکیل می دهد.

ساختار سلسله مراتبی  به این معنی است که جدا از رده بندی اصلی هر موضوع تابع و جزئی از موضوع های مافوق خود است(احمدی لاری و مکی زاده، ۱۳۸۴) . با ذکر نمونه هایی سلسله مراتبی  بودن طرح را بررسی می کنیم :

نمونه شماره۱ (تصویر شماره ۱)

• علوم طبیعی- هستی شناسی- زمین- خاک شناسی- علوم زیستی- جانورشناسی – فیزیولوژی- پزشکی
• علوم طبیعی- هستی شناسی- زمین- خاک شناسی- علوم زیستی- جانورشناسی – فیزیولوژی- تفریح

بررسی ساختارسلسله مراتبی” پزشکی” نشان می دهد که موضوع پزشکی، زیر مجموعه موضوع ” زمین” و “خاک شناسی” است. همچنین موضوع های “تفریح” و “پزشکی”، هم سطح و زیر مجموعه” فیزیولوژی”هستند.

نمونه شماره ۲(تصویر شماره۲):

• علوم کتابداری و اطلاع رسانی – استفاده کنندگان- مدیریت عمومی- خصوصی- دانشگاهی- تحصیلات تکمیلی- دکترا

چنین به نظر می رسد که مطابق این طرح ، متون کتابداری برای تحصیلات تکمیلی مقطع دکترا زیر مجموعه ” استفاده کنندگان”  و “مدیریت” است که قابل بررسی است .

نمونه شماره ۳(تصویر شماره۲):

• علوم کتابداری و اطلاع رسانی – مدارک – کتابی- آماده سازی- رده بندی- بازیابی سریع- نمایه سازی
• علوم کتابداری و اطلاع رسانی – مدارک – کتابی- آماده سازی- فهرستنویسی

“فهرست نویسی” و”نمایه سازی”  باید هر دو،‌ زیرمجموعه “سازماندهی اطلاعات” و هم ارز باشند. در حالیکه در اینجا “نمایه سازی”   زیر مجموعه” آماده سازی” و  “رده بندی” و “فهرست  نویسی” زیر مجموعه “آماده سازی” است.

1. ۳.     در این طرح هیچ تعصبی نسبت به کشور زبان ادبیات و دین خاصی وجود ندارد با همه دین ها کشورها و ملت ها با همه ویژگی هایشان به طور یکسان برخورد شده است.

قضاوت درباره عدم تعصب این طرح،‌در این مرحله امکان پذیر نیست. زیرا  تا زمانی که فرانمای همه بخش ها ارائه نشود، نمی توان این مساله را بررسی نمود. پس از ارائه فرانماهای دین و ادبیات و تاریخ و جغرافیا  باید ملاحظه نمود، که  آیا  برای نمونه،‌مباحث مربوط به دین اسلام  و دین مسیحیت به یک میزان بسط یافته است ؟

1. ۴.     زوج و فرد بودن شماره ها اشاره ای ضمنی به اهمیت آنها دارد.

ارزش افزوده  این مساله یعنی زوج و فرد و تفکیک اهمیت آن  برای کاربران چیست؟  آیا اهمیت موضوع از دیدگاه کاربران با دیدگاه مبدع طرح یکی است؟ به نظر می رسد کاربری که  در صدد یافتن مطالب درباره نسخه های خطی  برای تدوین پایان نامه خویش است،‌ موضوع نسخه های خطی دارای اهمیت بسیار است،‌ هر چند در این طرح با توجه به اختصاص عدد زوج،‌ دارای اهمیت کمتری باشد. این مساله چگونه می تواند به بازیابی آسان مدارک برای کاربران کمک کند.

1. ۵.     مزیت دیگر این طرح این است که می توان کتاب ها را با شماره فرد و زوج از هم جدا نمود این امر در قفسه گذاری کتابخانه های بزرگ مانند کتابخانه ملی بسیار مفید است.

 طرح چینش پیشنهادی قابل بررسی است. تمام  فعالیت ها ی کتابخانه  در جهت رضایت کاربران و تهیه بهترین منابع در کمترین زمان برای آنهاست . تمام  فعالیت ها ی کتابخانه  در جهت رضایت کاربران و تهیه بهترین منابع در کمترین زمان برای آنهاست . کاربر  آموخته است که سیستم های رده بندی به او کمک می کند تا کتابهای هم موضوع را در کنار هم بیابد. در این طرح با چینش شماره های فرد و زوج جدا از یکدیگر سبب سردرگمی کاربر خواهد شد .  این چینش،‌ کمکی در یافتن سریع مدرک به او  نمی کند .

1. ۶.     سهولت یادگیری: بدیهی است اعداد نسبت به حروف راحت تر به خاطر سپرده می شود و کم بودن  تعداد ارقام هم مزیت دیگری است.

برای بررسی این مطلب مثالی می زنیم شماره رده بندی کتاب” کتابشناسی  زمین شناسی” چیست:

موضوع کتابشناسی در این طرح ۱۰۳ است. فرض می کنیم مبدع طرح  با یادداشتی اجازه اضافه نمودن تمام موضوع ها به کتابشناسی را ذکر نموده است،‌شماره زمین شناسی نیز ۱۰۳ است.شماره مورد نظر ۱۰۳LIS 103 خواهد بود. دراین صورت ارتباطی بین ۱۰۳  زمین شناسی وکتابشناسی که هر دو یک عدد هستند وجود ندارد.

 با بررسی بیشتر  در می یابیم شماره های پزشکی و تفریح هر دو ۱۴ است . علوم سیاسی- علوم اجتماعی – تمدن- علوم کمکی تاریخ- زبان- ادبیات – آموزش  و پرورش – هنجارشناسی- آموزش علوم- ایدئالیسم- هنرهای تصویری  -هنرهای غیر تصویری همه ۷ است. به نظر می رسد انتخاب اعداد  با دلیل خاصی انتخاب نشده اند،‌ این مساله  یادگیری و به یاد سپاری را تضعیف می کند.

1. ۷.     ویژگی دودویی بودن سبب می شود که این طرح نسبت به طرح های دیگر از انطباق بیشتری با کامپیوتر برخوردار باشدزیرا کامپیوتر هم بر اساس اصول دودویی بنا شده است.

این مساله قابل بررسی توسط  متخصصین کامپیوتر است .اما  موارد زیر  از نظر نگارنده قابل بررسی است:

–         ترکیب حرف و عدد در هنگام ورود اطلاعات سبب می شود،‌ لذا ناگزیز از یونیکد نمودن برای نمایش صحیح هستیم.

–         ‌ در حال حاضر برای  قرار گرفتن برخی اعداد با فونت ریزتر، در نرم افزار های کتابخانه ای راهکاری در نظر گرفته  نشده است.

1. ۸.     از مزیت های این طرح سهولت تهیه اصطلاحنامه از آن است.

در تهیه اصطلاحنامه، اصل سلسله مراتب و رابطه ها در آن نقش بسیار کلیدی دارد، لذا با توجه به قابل بررسی بودن اصل  سلسله مراتبی بودن  در این طرح، این مساله نیاز به تامل بیشتری دارد.

1. ۹.     یکی از مزایای دیگر این طرح صرفه جویی در وقت و هزینه است. زیرا سرعنوان موضوعی و طرح رده بندی با هم هماهنگ هستند .

 تهیه سرعنوان های موضوعی  بااستفاده از کلید واژه های طرح،‌به نظر کار آسانی نیست و بااصول تهیه سرعنوان موضوعی مغایرت دارد.

سخن پایانی

 ابداع طرح رده بندی توسط یکی از استادان کتابداری در ایران در قرن بیست و یکم  بسیار حائز اهمیت است. این طرح نشانگر خلاقیت و نوآوری در میان دانشمندان این مرز و بوم است.  با توجه به وجود اشکالاتی در زمینه سلسله مراتبی بودن،‌ تطبیق بیشتر با کامپیوتر نسبت به طرح های دیگر،‌به یاد سپاری،‌ چینش در قفسه،‌عدم قرار گرفتن کتاب های هم موضوع در کنار هم ،‌… به نظر می رسد این طرح  نیاز به بررسی و  تامل بیشتری دارد.

 منابع و ماخذ:

احمدی لاری، رکن الدین. مکی زاده،‌فاطمه(۱۳۸۴). رده بندی دهدهی دیویی: راهنمای شماره سازی. تهران: نشر کتابدار.

حیاتی، زهیر. جوکار، طاهره. برهمند، نیلوفر(۱۳۸۷).رده بندی کتابخانه کنگره: نظریه، توسعه و کاربرد. تهران: کتابدار.

فدائی عراقی، غلامرضا(۱۳۸۹).طرحی نو برای رده بندی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی.همایش نامه: مجموعه مقالات همایش های انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران،جلد سوم، ۱۳۸۳-۱۳۸۵، گردآورنده  و ویراستار محسن حاجی زین العابدینی. تهران: چاپار:انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران.

Broughtn, Vanda(2004). Essential Classification. London: Facet pub.

Dittmann, Helena.Hardy, Jane(2000). Learn Library of Congress classificationLanham, Md. : Scarecrow Press, 2000

Kumar,Krishan(1988). Theory of classification.4^th ed. New delhi:vikas publishing house Pvt  LTD.

Mortimer, Mary (2000). Learn Dewey Decimal Classification. Australia : DocMatrix Pty. Ltd.

Ohdedar, Aditya Kumar. Sengupta, Benoyendra(1977). Library classification, Calcutta : World Press.

Sayers, Berwick W.C.(1967). A manual of classification for librarian. London: Andre Deutsche Limited.

Wayner,Bohdan S.(1976).Introduction to cataloguing and classification.5^th ed. Colorado:Libraries Unlimited,Inc.