مفاهیم اساسی دانش ارتباطات / ترجمه و تألیف سیدمرتضی نوربخش، تهران : جامعه‌شناسان، ۱۳۹۲، ۴۸۰ص، شابک: ۵-۱۹۲-۲۲۳-۶۰۰-۹۷۸
مقدمه
مطالعه بر روی نظریه‌هایی که در رابطه با ارتباط هستند، بدون فهم حتی موقتی و ضعیف انواع پدیده‌های ارتباطی، مفاهیم اساسی ارتباط و نیز فهم اینکه چه نظراتی درباره این پدیده‌هاتشکیل فرضیه یا تخصصی‌تر فرضیه خوب رامی‌دهند دشوار است. برای شناخت و درک هر چه بیشتر مقوله»ارتباط و ارتباطات» باید تاریخچه آن، دیدگاه‌های صاحب نظران، معانی، عناصر اولیه، روش‌های ارتباطی، سیر صعودی و هر آنچه که به این حوزه مربوط می‌شود را بررسی کنیم. در این زمینه کتاب‌های زیادی نوشته شده است که یکی از کتاب‌هایی که به طور خاص مباحث و مفاهیم پایه‌ای علم ارتباطات و نظریه‌های موجود در این رشته را مورد بررسی قرار داده است، کتاب مفاهیم اساسی دانش ارتباطات است.
معرفی نویسنده
دکتر سید مرتضی نوربخش، مقطع کارشناسی علوم اجتماعی گرایش پژوهشگری اجتماعی را از دانشگاه شهید بهشتی اخذ کرد و سپس دوران تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه تهران گذراند و در سال ۱۳۸۰ موفق به اخذ مدرک دکترای جامعه شناسی فرهنگی نظری گردید. وی اکنون به عنوان استاد دانشگاه و عضو هیأت علمی وزارت علوم (سازمان سنجش آموزش کشور) به کار مشغول می‌باشد. از سال ۱۳۷۱ تدریس دروس جامعهشناسی را دانشگاه‌های سطح تهران بر عهده داشته است. از ایشان کتب و مقالات بسیاری در زمینه جامعهشناسی و ارتباطات به زیور طبع آراسته شده است.
محتوا
در پیشگفتار کتاب هدف از نگارش آن را چنین بیان کرده است که « لزوم آشنایی با ارتباطات جمعی رسانه‌ای و ارتباطات دور و شبکه‌های اینترنت و الکترونیکی موجب شد در خصوص نظریات ارتباط جمعی مجموعه‌ای تهیه و در اختیار دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری قرار بگیرد». در همین راستا کتاب به یازده فصل تقسیم شده است.
فصل اول به مفاهیم پایه و اساسی در علم ارتباطات می‌پردازد. آشنایی با تاریخچه علم ارتباطات، شناخت و فهم مقولات ارتباطات، معرفی مکاتب نظریه ارتباطات و نحوه ارزیابی نظریه ارتباطات از مباحث این فصل می‌باشند. فصل دوم به شناخت و بررسی رویکردهای نظری در ارتباطات اشاره می‌کند و به بیان نظریه سیستم (که کلی‌ترین رویکرد نظری در ارتباطات می‌باشد) و رابطه آن با مطالعه ارتباطات از دیگر موضوعات مطرح در این فصل می‌باشد. در فصل سوم این کتاب، شناخت نشانه‌ها، معرفی نظریه لانگر[۲] در باب نشانه‌ها، بررسی و شناخت زبان شناسی ساختارگرا و نظریه‌های ارتباطات غیرکلامی تشریح شده است. یکی از مباحث اصلی در مورد زبان و کلام، تحلیل گفتمان می‌باشد که در فصل چهارم به این موضوع پرداخته است که شامل شناخت نظریه‌های گفتمان در تحلیل ارتباطات، نظریه کنش گفتار، شناخت مبانی تحلیل محاوره و با بررسی نظریۀ پساساختارگرایی تحلیل گفتمان این فصل را به پایان می‌برد. ارتباط فرآیندی پیام‌دار است و نظریه‌های متعددی به بررسی پردازش اطلاعات پیام‌ها ارائه شده است. در فصل پنجم، نظریه‌های تولید و دریافت پیام، شناخت دیدگاه کلی و خاص در تبیین نقش موقعیت‌ها یا شرایط، بررسی نظریه‌های پردازش از مجموعه نظریه فرایند مطرح می‌گردد. نظریه‌های مورد بحث در فصول ششم و هفتم، بیشتر معطوف به فرد می‌باشد. محورهای اصلی بحث در فصل ششم، آشنایی با نظریه یکنواختی، شناخت فرآیندهای قضاوت و بحث شناختی، آشنایی با نظریه قضاوت اجتماعی و درست نمایی تفسیر و مباحث شناختی، نگرش‌ها و عقاید ارزش می‌باشد. این فصل در واقع یک مجموعه دو قسمتی نظریه‌های تولید و پردازش پیام می‌باشد که ادامه فصل پنجم که به چگونگی تولید پیام می‌پرداخت، در این فصل مقوله دریافت مدنظر می‌باشد، و اینکه چگونه انسان‌ها اطلاعات موجود در پیام را درک، تحلیل و از آنها استفاده می‌کنند. بخش سوم کتاب، با فصل هفتم شروع می‌شود. در این فصل به معرفی روابط، تصیم‌گیری، شبکه‌ها و رسانه‌ها که موضوعات مهم در نظریات ارتباطات می‌باشند اشاره می‌کند. از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل، شناخت نظریه کاهش عدم اطمینان، نظریه نفوذ اجتماعی، نظریه بازی‌ها و مارپیچ سکوت می‌باشد. فصل هشتم، نقش ارتباطات را در تصمیم‌گیری گروهی، سنت کارکردگرایی، سنت ساختارگرایی و سنت تعاملی را تشریح می‌نماید. فصل نهم، به شناخت و نقش ارتباطات در سطح سازمان، نظریه هویت سازمانی و ساختارگرایی در سازمانها می‌پردازد. فصل دهم، به شناخت نظریه‌های پیامدهای فرهنگی، مارپیچ سکوت، کاشت، برجسته‌سازی و شناخت جایگاه مخاطبان را تشریح می‌کند. فصل یازدهم، کاربردها و محدودیت‌های نظریه‌های ارتباطات را بیان می‌کند.
ویژگی‌های کتاب
این کتاب جزء معدود کتاب‌هایی است که مفاهیم پایه‌ای و اساسی مطرح در علم ارتباطات و نظریه‌های مربوط به آن را بیان کرده است. با این حال، کتاب در مواردی نیازمند بازنگری دارد، که در ادامه به بیان آن می‌پردازیم.
در روی جلد آن نوشته شده تألیف و ترجمه، اما در پشت صفحه عنوان و پشت جلد آن به انگلیسی کلمه تألیف به چشم می‌خورد. نویسنده کتاب نیز در پیشگفتار آن بیان کرده است که کتاب حاضر ترجمه و تألیف می‌باشد، اما از همدیگر تفکیک نشده است که کدام فصول ترجمه و مابقی تألیف می‌باشد. از نکات مثبت کتاب، بیان اهداف آموزشی هر فصل در ابتدای آن فصل می‌باشد که دانشجویان در ابتدای شروع فصل با مباحث کلی و مهم پیش‌رو آشنا می‌شوند. در انتهای هر فصل تعدادی سؤال راجع به مباحث مطرح شده ذکر شده که در برخی از فصول ناهماهنگی در این زمینه مشاهده می‌گردد که سؤالات به دنبال اهداف آموزشی آمده است و نظم فصول قبلی را ندارد، و گاهاً نیامده است. منابع مورد استفاده از متون، در انتهای هر فصل با عنوان پی‌نوشت آمده است. در انتهای هر فصل قسمتی با عنوان نقد و بررسی آمده است که البته در فصل اول با عنوان خلاصه مطرح شده است که هم‌خوانی با دیگر فصول را ندارد. در این قسمت به خلاصه‌ای از موضوع مورد بررسی، نقد و اهداف آن برای روشن‌تر شدن موضوعات می‌پردازد که یکی از خصوصیات مثبت کتاب می‌باشد. کتاب فاقد واژه‌نامه (اعم از فارسی به انگلیسی و بالعکس) و نمایۀ می‌باشد. یکی از موارد مثبت کتاب، بیان جنبۀ انتقادی نظریات می‌باشد که در قسمت نقد و بررسی بیان شده است. نام لاتین، نظریه‌پردازانی که برای اولین بار در این کتاب آورده شده است و تعداد آنها هم کم نیستند، در بعضی از فصول کتاب به صورت نامنظم آورده شده است. بهتر است در قسمت سرصفحه کتاب، سمت راست آن نام کتاب و در صفحه دیگر عنوان فصل ذکر شود، که در این کتاب، تماماً عنوان کتاب به چشم می‌خورد. اشتباهات تایپی نیز در بعضی از فصول دیده می‌شود که در ویرایش‌های بعدی نیازمند اصلاح است.
کلام آخر
کتاب مورد بحث، یکی از کتاب‌هایی فارسی است که مباحث پایه ارتباطات و نظریه‌های مطرح شده را به طور یکجا جمع‌آوری و مطرح کرده است، و از این جهت ارزشمند است. محتوای کتاب برای تمام دانشجویان علم ارتباطات و علوم اجتماعی و علاقه‌مندان حوزه ارتباطات بسیار مفید می‌باشد. خواندن کتاب می‌تواند شروع خوبی برای آشنایی با مفاهیم و تاریخچه و نظریات این حوزه باشد.
تقدیر و تشکر
در نگارش مقاله حاضر از همفکری و راهنمایی دکتر یزدان منصوریان (عضو هیئت علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی) یاری گرفته‌ام، بدینوسیله از راهنمایی‌های ایشان تقدیر و تشکر می‌نمایم.
منبع
مفاهیم اساسی دانش ارتباطات / ترجمه و تألیف سیدمرتضی نوربخش، تهران : جامعه‌شناسان، ۱۳۹۲، ۴۸۰ص
[۱]. msangary@gmail.com
[۲]Langer
