یارانه‌ها، کتاب، مطالعه و فرهنگ: چه زمانی قله­ هرم مازلو را فتح خواهیم کرد؟!

 شاید با آبراهام مازلو و نظریه­ی هرمی او که سلسله مراتب نیازهای انسانی را طبقه بندی نموده تا حدودی آشنا باشید،  طبق نظریه مازلو، هر «نیاز» هرچقدر پایین‌تر قرار داشته باشد، قوی‌تر است و بدون ارضای نیازهای هر طبقه نمی‌توان به طبقه بالاتر دست یافت. پنج نوع نیاز در پنج طبقه­ی هرم مازلو از پایین به بالا عبارتند از: نیازهای فیزیولوژیک، نیازهای امنیتی، نیازهای عاطفی، نیازهای اجتماعی-احترامی و سرانجام نیازهای خودشکوفایی….

از زاویه دیگر می­دانیم که این نظریه از جانب فعالان حوزه تولید و انتقال دانش بارها مورد انتقاد قرار گرفته و شاید بعضی بر این باور باشند که مسائل کتاب، کتابخوانی و گرایش به کتابخانه­ها را نمی­توان بر اساس  نظریه­ی مازلو سنجید. ولی اگر از نگاه مازلو به قضیه بنگریم، شاید بتوان اینگونه نتیجه گرفت که: کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی به عنوان یک نیاز اجتماعی چندان هم بی تاثیر از این هرم نیستند. و

شاید بتوان گفت:”آدمیان را مجالی برای خودسازی نیست”! …

 “تامین نیازهای اولیه­ی “هرم مازلو” مجال رسیدن به قله­ی هرم را می­گیرد.”

… ،سخن کوتاه

اخباری چند از هدفمندی یارانه‌ها:

در بخشی از  گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا(خبرگزاری جمهوری اسلامی): ” مریم زباندان” آمده است:

“اجرای طرح هدفمندسازی یارانه­ها در حوزه نشر می­تواند سبب آگاه­سازی برخی ناشران در پرهیز از چاپ کتاب­های بی­محتوا شود. همچنین مسوولان را از صدور مجوز برای کتاب­های کم ارزشی بازدارد که پاسخگوی نیاز جامعه نیستند که این امر به خودی خود با صرفه جویی در حوزه نشر همراه خواهد بود.”!

“بهمن دری“ معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، قطعا شاهد افزایش قیمت کتاب­ها نخواهیم بود.”!

“دکتر حسینی” وزیر اقتصاد اظهار داشت: در حال حاضر این فرصت فراهم شده که بتوانیم برنامه­های بلند مدت تامین اجتماعی را در کشور اجرا کنیم و شعار مورد تاکید نظام و شخص رئیس جمهور، یعنی حذف فقر از جامعه را، محقق سازیم.

“علی اکبر اشعری” رئیس کتابخانه ملی گفت: اجرای طرح هدفمندسازی یارانه­ها را برای کشور مثبت ارزیابی و خاطرنشان کرد: اجرای این طرح نه تنها سبب کاهش شمارگان کتاب نمی­شود، بلکه با خرید انبوه کتاب از طریق وزارت ارشاد و تجهیز کتابخانه­های عمومی همراه خواهد بود و در عمل اجرای این طرح نتایج خوبی را در بر خواهد داشت.

“سیدحسین معصومی“ افزود: کتاب با فرهنگ مردم سرو کار دارد و تعطیل بردار نیست. فردی که اهل مطالعه و تحقیق است به هر میزان که قیمت کتاب افزایش یابد، در آمد خود را برنامه ریزی و نیاز خود را تامین خواهد کرد.

و …

طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به عنوان یک طرح ملی جهت تحول اقتصادی در کشور  به اجرا در آمده است که به تبع هر تحول اقتصادی، مراکز فرهنگی و اجتماعی تحت تاثیر قرار گرفته و پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت.بنابراین صنعت چاپ و نشر از یک سو و کتابخانه ها و مراکز تحقیقاتی از سوی دیگر تحت تاثیر این تحول خواهند بود. در این راستا نظرات چند تن از کتابداران و صاحبنظران در حوزه کتابداری و چاپ و نشر  را جویا شدیم. امید که مورد توجه قرار گیرد.

محمد حسین دیانی

 روی کاغذ آمده است که در انتهای برنامه­ی پنجساله، بودجه تحقیقات از آنچه اکنون هست( ۰۴/۰) به ۳ برسد. لطفا همین یک مورد را اجرا کنید

 محمد حسین دیانی: استاد گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فرد وسی . بازنشسته . متولد ۱۳۱۹

تحصیلات: کارشناسی: علوم تربیتی . کارشناسی­ارشد، کتابداری دانشگاه تهران . دکترای کتابداری از دانشگاه ایالتی راتگرز آمریکا.

سابقه کار :تدریس در دانشگاه تهران، دانشگاه شهیدچمران اهواز ، دانشگاه فردوسی­، سردبیر مجله کتابداری و اطلاع رسانی آستان قدس رضوی

 از استاد درباره وضعیت یارانه‌ها وتاثیرش بر چاپ و نشر می­پرسم؛ دکتر می­گوید: “هنوز خیلی زود است که بتوان به این پرسش پاسخ گفت. نه کاغذ جدیدی خریده­ام و نه فاکتور جدیدی از چاپخانه دریافت کرده­ام.” به اعتقاد دکترهیچ صنفی به این زودی نمی تواند میزان تاثیرگذاری این برنامه را روی کالاهای خود به یقین مشخص کند. حتما باید زمان بگذرد تا شرایط مصنوعی که فعلا دولت فراهم کرده به شرایط واقعی تبدیل شود. در آن شرایط است که تغییرات ملموس می شوند، نه اکنون که علیرغم تغییرات، همه نوع تلاش می شود که نشان داده شود، تغییری بوجود نیامده است.”

در ادامه نظر دکتر را در ارتباط با خبر “ایرنا” جویا شدم، “محمد حسین دیانی” ضمن اشاره به این نکته که موارد مطرح در خبر، حتما درست نیست، افزود: این پیام دو جنبه دارد. اولین جنبه این است که “متاسفانه کتابهای بی­محتوا امکان فروش بیشتری دارند، چرا که اگر این کتابها فروش نمی­شدند، ناشران آنها را منتشر نمی­کردند.” و در ادامه برای ملموس شدن بیشتر این مبحث به وضعیت فروش کتابها در نمایشگاههای کتاب اشاره نمود و افزود: این امکان هست که ناشران آثار بی محتوا با ارتباط هایی که برقرار می­کنند می­توانند این نوع کتابها را بفروشند. دکتر دومین جنبه را بسیار خطرناک دانسته و افزود: اکنون کتابهایی که خارج از معیارهای اداره ارشاد هستند اجازه نشر نمی­یابند. حال اگر مورد بی محتوا بودن را به آن معیارها اضافه کنیم ، احتمال دارد؛ مثلا بسیاری از  آثاری که به لحاظ موضوع تازگی دارند یا برای داوران ناشناخته است؛ اجازه نشر نیابند. دکتر در ادامه در ارتباط با وضعیت کنونی نشر در ایران گفت: “سالهاست وزارت ارشاد پروانه نشر را یکساله صادر می کند و حداقل چیزی که طلب می کند این است که ناشر حتما باید در سال چهار کتاب منتشر کند در غیر اینصورت احتمالا پروانه نشر تمدید نمی شود.” دکتر در راستای همین بحث افزود: بسیاری از افراد به دلایل مختلف، ازجمله “تمایل شخصی به شناخته شدن” کتاب خود را با هزینه خود منتشر می­کنند و به همین دلیل ممکن است برچسب تمایل به کار فرهنگی را نیز به این نوع افراد زد و در این راستا به شاعران جوان اشاره نمودند.

در ادامه از دکتر درباره تاثیر یارانه‌ها بر مسائل فرهنگی و سرانه مطالعه می­پرسم و اینکه آیا با این اوضاع می­توان انتظار داشت که خرید کتاب از سبد خانوار حذف شود؟ دکتر می­گوید: “عبارت سبد خانوار زیاد بکار می­رود اما خیال می­کنم که کتاب تابحال هم در سبد خانواده نبوده است. آنها که اهل مطالعه و پیگیری مطالب مورد نظرخود هستند، بازهم کتاب می خرند. اگر سبد خانواده ای بوده باشد، خیال می کنم حالا در حال رفتن به سوی اینترنت است. البته کتابهای درسی جای خود را دارند و با تغییرات مرتب در نظام آموزشی کماکان بازار خواهند داشت.” دکتر در ادامه با بیان سیاست دولت در کاهش هزینه­های عمومی که مسائل فرهنگی نیز جزئی از آن است، افزود: “شاهد هستیم که دولت و دستگاههای دولتی با شیوه ای که در پیش گرفته اند، آنهایی را که نگران مطالعه نکردن آنها هستیم با کلام و برنامه­های شفاهی از همه نوع به نوعی اندیشیدن و رفتار کردن هدایت می­کند. این پدیده یادآور دورانی است که هنوز مردم بی سواد بودند و همه چیز را بگونه شفاهی به دست می­آورند.”

در ادامه از او درباره تاثیر یارانه‌ها بر کتابخانه و مراکز تحقیقاتی می­پرسم، دکتر در ابتدا ضمن اشاره به تامین اعتبار شدن کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی توسط مراکز دولتی، افزود: “اگر دولتها بخشی از درآمدهایی را که از اجرای این برنامه به دست می آورند به سوی این دو نهاد نیز هدایت کنند، مشکل زیادی بوجود نمی آید.” دکتر دیانی” معتقد است: “در شرایط فعلی نوع تحقیقاتی که توانای جذب حمایتهای دولتی هستند(مثلا حوزه­های نظامی) کماکان مورد حمایت خواهند بود. اما کتابخانه­ها یا سازمانهایی که نتواند در مسیر یا اهداف دولت حرکت کنند بادشواری روبرو می شوند.” و در ادامه در راستای همین بحث افزود: “یادمان است چندی پیش اعلام شد به برخی روزنامه­ها کمک می شود و به بعضی نه . آنهایی که حمایت نمی شوند، آنهایی هستند که هزینه کردن برای آنها سودی برای دستیابی به اهداف خاص ندارد.

از دکتر در ارتباط با تاثیر وضعیت اقتصادی بر میزان مراجعه بر کتابخانه‌ها می­پرسم، و دکتر اینگونه پاسخ می­دهد: “اصولا چه قبل و چه بعد از اجرای این برنامه ، دلیلی نمی بینم که تعداد مراجعه به کتابخانه­ها افزایش یابد. حداقل شرایط فناوری ضرورت این نوع مراجعه را مورد پرسش قرار داده است.”

استاد گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی  تنها یک پیام برای مسئولین دارد و آن این است: ” آنچه را که در برنامه­های پنجساله به ثبت می رسانند و هم دولت و هم مجلس آنرا روی کاغذ می پذیرند در عمل نیز اجرا کنند. روی کاغذ آمده است که “ در انتهای برنامه پنجساله بودجه تحقیقات از آنچه اکنون هست( ۰۴/۰)  به ۳ برسد. لطفا همین یک مورد را اجرا کنید.”

سخن پایانی دکتر دیانی: “ خیال می کنم صنعت نشر در ایران صنعتی است که فقط به خاطر دل این یا آن تداوم یافته است . بویژه اگر انبار ناشرانی را در نظر داشته باشیم که کتابهای پرمحتوا منتشر می کنند. اگر شکی دارید، به انبار کتابهای دانشگاهها سری بزنید.”

 “کتابی که بسیار خوانده شود و جامعه به آن گرایش داشته باشد باید چاپ شود و در دسترس دیگران قرار گیرد، حتی اگر بی­محتوا باشد؟!!”

 حمید محسنی در سال ۱۳۴۴ در شهرستان نور از توابع استان مازندران متولد شده است. وی کارشناسی کتابداری را از دانشگاه شیراز و کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع­رسانی را از دانشگاه تهران اخذ نمود.او در حال حاضر عضو هیات علمی و مدرس سازمان تحقیقات کشاورزی و مدیر مسئول مؤسسه انتشاراتی کتابدار می­باشد. 

حمید محسنی در ارتباط با تاثیرات هدفمند نمودن یارانه‌ها بر حوزه چاپ و نشر به عنوان یک ناشر- کتابدار می­گوید: “رونق کتاب و مطالعه­ی بیشتر آن، به عنوان یکی از محصولات نهایی چاپ و نشر، بیشتر تحت تاثیر سیاستهای آموزشی و پژوهشی دولت و نهادهای آموزشی و پژوهشی و همین طور مسائل کلان مرتبط با این حوزه است تا سیاستهای پشتیبانی مالی دولت در این حوزه­ها.

 مدیر مسئول نشر کتابدار در ادامه ضمن تاکید بر این مسئله که “افزایش هزینه انتشار کتاب تغییر محسوسی را در کاهش شمارگان کتاب(میزان تقاضای جامعه) ایجاد نخواهد کرد” با بیان مثالی افزود: “چندین سال است که ناشران بر اساس درخواست خودشان و پیگیریهای اتحادیه ناشران، متقاضی حذف یارانه کاغذ شدند و از چند سال قبل هم از این یارانه استفاده نمی­کنند. با تغییر این سیاست، تغییری در متوسط شمارگان کتاب که حدود ۳۰۰۰ نسخه بود ایجاد نشد.”

حمید محسنی درادامه جهت ملموس شدن بحث به مقایسه قیمت کتاب در ایران با کشورهای توسعه یافته پرداخت و اذعان داشت: قیمت پشت جلد کتابی در ایران با قیمت همان کتاب در کشورهای دیگر چون امریکا و انگلستان و آلمان و دیگر کشورهای توسعه یافته نیز تا حدودی نشانگر همین نسبت است. مثلا قیمت کتابی که در ایران ۱۰۰۰۰ تومان است در کشوری مثل آمریکا شاید بیش از ۱۰۰ دلار است. اما شمارگان همین کتاب یا تقاضای آن در بازار آمریکا منهای سایر کشورها چند ده برابر ایران است.” و در ادامه ضمن برشمردن دلایل افزایش تقاضای کتاب در کشورهای توسعه یافته افزود: آنچه که موجب افزایش تقاضای کتاب و شمارگان آن شده است بهای کم آن نیست بلکه سیاستهای علمی و آموزشی و سایر شاخصهایی است که یکی از آنها توان مالی افراد جامعه است. حتی کشورهایی با توان مالی و جمعیت به مراتب پایین تر از ایران – و همینطور قیمت بالاتر کتاب در آنجا- دارای شمارگان یا تقاضای کتاب به مراتب بالاتری هستند.” حمید محسنی در ادامه ضمن تاکید بر این مسئله که “ما باید مشکلات مربوط به توانمندسازی صنعت چاپ و نشر و همین طور افزایش اقبال عمومی به کتاب و مطالعه را عمدتا در جای دیگر جستجو کنیم” افزود: بنده مخالف اعمال سیاستهای حمایتی نیستم. اما معتقدم که اگر قرار است این حوزه مستقل شود و روی پای خود بایستد به تغییراتی بیش از این بخصوص در سیاستگزاریهای آموزشی و پژوهشی در همه حوزه­ها نیاز دارد.

حمید محسنی در ادامه در ارتباط با امکان افزایش قیمت کتابها افزود: “با این حال فکر می کنم اعمال سیاستهای جدید ممکن است سبب شود تا قیمت کتاب و منابع چاپی تا چند سال آینده به تدریج تا حدود ۶۰ درصد افزایش پیدا کند. تاثیر فوری آن حدود ۳۰ درصد تا چند ماه آینده است و چندان جای نگرانی نخواهد داشت. این تغییرات بر شمارگان کتاب کمتر از ۱۰ درصد تاثیر خواهد گذاشت.” مدیر مسئول “نشر کتابدار” در ادامه در راستای این بحث ضمن ارائه­ی راهکاری برای کاهش قیمت­ها افزود: “اگر دولت تمامی مسائل مربوط به انتشارات دولتی را به بخش خصوصی واگذار کند و یا حداقل یارانه‌ها و سایر امتیازات دولتی را از انتشارات دولتی حذف نماید شمارگان کتاب و توان مالی بخش خصوصی به مراتب بیشتر نیز خواهد شد و همین مساله خود سبب خواهد شد تا نرخ رشد قیمت کتاب کمتر از میزان انتظار شود.”

 در ادامه نظر حمید محسنی را در ارتباط با اخبار “ایرنا” و پرهیز از چاپ کتابهای بی­محتوا جویا شدم؛ حمید محسنی معتقد است:” ارزشگذاری کتاب امری نسبی است و نمی توان به راحتی به هر کتابی انگ بی­محتوایی زد و یا کتابی دیگر را پرمحتوا نامید. به نظرم باید این ارزشگذاریها را به مخاطبان سپرد. مثلا نمی توان کتابی با ۱۰۰ خواننده را بی محتوا و کتابی دیگر با ۱  میلیون شمارگان را پرمحتوا نامید. و یا برعکس آن قضاوت کرد. حمید محسنی در ادامه ضمن تاکید به این جمله که:” برای همه­ مخاطبان – از مخاطبان کتابهای مثلا پلیسی و ماجرایی و صرفا برای سرگرمی تا مخاطبانی که مثلا به دنبال کتابهای علمی و مذهبی و فلسفی هستند – باید کتاب تولید شود.” افزود: “وارد شدن دولت به عرصه اینگونه مسائل آنهم به روش حذف و مجوز دادن و ندادن کاری ناسنجیده است. چرا که در آن صورت باید بر اساس نظر ارزیابان وزارت ارشاد بسیاری از سلیقه های مطالعاتی مردم حذف شود. این گونه مسائل باید به متخصصان امور مطالعه و کتاب و کتابخوانی سپرده شود.” حمید محسنی اولین مساله در ایجاد جامعه کتابخوان را عادت به مطالعه و کتابخوانی در کودکان و نوجوانان می­داند و معتقد است: ” اگر کتابهایی با قصد ایجاد لذت و سرگرمی مثلا در حوزه داستانهای پلیسی و ماجرایی و مثل آن سبب شود که نوجوان ما عادت به مطالعه پیدا کند همین کودک به تدریج در سنین بالاتر به کتابهایی جدی و جدی تر گرایش خواهد یافت و به خواننده­ای حرفه­ای تبدیل خواهد شد.” و در ادامه ضمن تاکید به استفاده از تجارب افراد اهل مطالعه افزود: “به راحتی نباید درباره حذف برخی از کتابها و مجوز دادن یا ندادن به برخی دیگر از آنها حکمی صادر شود. کتابی که بسیار خوانده شود و جامعه به آن گرایش داشته باشد باید چاپ شود و در دسترس دیگران قرار گیرد، حتی اگر بی محتوا باشد؟!!” حمید محسنی معتقد است: درباره دلایل عدم مطالعه برخی از کتابها باید مطالعه و پژوهش شود و در صورت ضرورت و تشخیص متخصصان و سیاستگذاران کلان آموزشی و پژوهشی برای آن سیاستهای تشویقی و تبلیغاتی اعمال شود اما نه به قیمت حذف سایر کتابها.”

حمید محسنی در راستای اخبار “ایرنا” و در ارتباط با ملاک ناشران برای سیاستگذاری چاپ کتاب گفت: به یقین بیشتر کتابخوان­های حرفه­ای ابتدا همین کتابهایی را خوانده اند که شاید در نظر برخی نباید اصلا منتشر می شد؟!! زیرا بی محتوا هستند؟!! حمید محسنی جهت تکمیل سخنان خود از زاویه دیگر بیان داشت: “ناشران صاحب سبک و حرفه­ای همواره بر اساس نیازسنجی دقیق و با کمک ویراستاران و نویسندگان با تجربه، خود به تولید محتوا و فکر و بسته بندی آن در قالب کتاب و سایر منابع می­پردازند.” حمید محسنی با مخاطب قرار دادن خبرنگار ایرنا گفت: “نمی دانم خبر فوق از چه کسی نقل شده است. اما شاید بهتر باشد همین فرد نگران بیشتر به همین دسته از ناشران بپیوندد و به جای حذف کتابهای بی محتوا به تولید کتابهای پرمحتوایی بپردازد که جامعه را سیراب کند. به یقین بسیاری از کتابهایش را دیگران بی محتوا خواهند خواند که من آن را نمی­پسندم. زیرا حداقل خودش یا یک نفر دیگر آن را پرمحتوا یا خواندنی خواهد نامید و همین یک نفر کافی است تا بهانه­ای برای انتشار یک کتاب حتی برای یک فرد باشد. کسی چه می داند؟ شاید همین فرد جامعه­ای را متحول کند؟!! آیا همین کافی نیست تا میلیاردها تومان برای وی هزینه شود؟!! پس به راحتی بر روی ارزش و بی ارزشی کتابها و تاثیر مثبت یا منفی آن قضاوت نکنیم. آن هم قضاوتی که موجب حذف برخی از کتابها شود. البته تشویق انتشار برخی از کتابها را توصیه می کنم.” حمید محسنی در ادامه افزود: “در ارائه آمار مربوط به سرانه مطالعه کسی به دنبال ارزشگذاری کتابهای مورد مطالعه نیست. زیرا نفس مطالعه ارزشمند است  و هر چه ملتی بیشتر مطالعه کند از نظر علمی و فنی هم پیشرفته تر است.”

از ناشر تخصصی کتابداری و اطلاع رسانی می­پرسم: آیا با این اوضاع می­توان انتظار داشت که خرید کتاب از سبد خانوار حذف شود؟ با اشاره به صحبتهای پیشینش و خاطر نشان کردن این نکته که: “حذف کتاب از سبد خرید خانوار دلایل دیگری دارد” افزود: “اگر خانواده و ملتی به این باور برسد که کتاب و مطالعه موجب پیشرفت وی خواهد شد و برای آن برنامه ای داشته باشد، حاضر است به جای کتاب سایر کالاها را از سبد خود حذف کند.” به نظر حمید محسنی “اگر هدفمند کردن یارانه‌ها مانند سایر سیاستهای دولت موجب افزایش توان و ظرفیت مالی کشور و جامعه شود دلیلی برای نگرانی وجود نخواهد داشت. بلکه باید در انتظار تحول مثبت در همه حوزه­ها و بخصوص در زمینه فرهنگ و کتاب و مطالعه و کتابخوانی هم بود.” در ادامه با اشاره به این نکته که “همه چیز به همین تحول و هدف بزرگ بستگی دارد.” در ارتباط با تاثیر طرح تحول اقتصادی بر سرانه مطالعه افزود: “انتظار دولت و سیاستگذاران مثبت است و به همین دلیل هم آن را تحول بزرگ می­خوانند” به نظر حمید محسنی “تنها سیاست کلان و درست دولت بعد از انقلاب همین حذف یارانه‌ها است. اما آنچه که موجب نتایج مثبت آن خواهد بود برنامه­ریزی دقیق، ارادۀ قوی دولت و مهم تر از آن ملت، چگونگی اجرا و نظارت بر حسن انجام آن خواهد بود. در غیر این صورت عواقب خوبی نخواهد داشت و در این صورت و به یقین بیش از همه اهالی کتاب و مطالعه متضرر خواهند شد. بنده به نتایج مثبت آن بیشتر امیدوارم. اگر چه بلندمدت خواهد بود و باید به حداقل ۲۰ سال آینده فکر کرد.

حمید محسنی درارتباط با تاثیر “طرح تحول اقتصادی” بر کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی و میزان مراجعه به این مراکز گفت:”ما برای تحول کتابخانه‌ها باید منتظر تغییر در سیاستهای کلان آموزشی و پژوهشی و علمی کشور بود تا تحولات صرفا اقتصادی. با توجه به وضعیت فعلی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی معتقدم که این سیاستهای جدید یعنی “طرح تحول اقتصادی” حداقل در حال حاضر، بر نهاد کتابخانه‌ها تاثیر آنچنانی – چه مثبت و چه منفی – نخواهد گذاشت.” زیرا عوامل اصلی موثر بر کتاب و کتابخوانی را باید در جای دیگر جستجو کنیم.” در ادامه در راستای این بحث افزود: همان گونه که می­دانید شاخصهای کلان اقتصادی آنهم به لطف نفت و صادرات اقلام زمینی و زیرزمینی نسبت به گذشته مثبت است اما همین شاخصها بر افزایش اقبال مردم به کتابخانه‌ها تاثیری نداشته است.”

اما از زاویه دیگر و جدا از تغییرات صرفا اقتصادی که در حال حاضر شاهد آن هستیم حمید محسنی روند توسعه کتابخانه‌ها را در سطح زیرساختی آموزش و پرورش آن هم به دلیل توسعۀ برخی از مدارس غیرانتفاعی و حتی تعداد زیادی از مدارس دولتی و مهم­تر ازآن تحولی که در سالهای اخیر در ارزشگزاری آموزشی دانش آموزان ایجاد شده است و نمره را از  “سبد آموزشی”!! برخی از مدارس حذف کرده­اند، مثبت ارزیابی نمود و افزود: “این تغییرات ارتباطی با طرح اخیر ندارد. ولی اگر همین روند ادامه پیدا کند در سالهای آتی شاهد تحولی اساسی­تر در حوزه کتابخانه‌ها و کتابداری و اطلاع رسانی خواهیم بود.”

در پایان به استاد محسنی می­گویم: پیام شما به مسئولین؟ به شوخی می­گوید: “خداوند همه ما را به راه راست هدایت کند.”

 پیام پایانی حمید محسنی: (نفس عمیق)… تموم شد.

  زهره حداد: “از خرید خوراک فرهنگی کاستن، عاقلانه ترین راه بنظر می­رسد“!

 لیسانس کتابداری؛ فوق لیسانس ارتباطات و در حال حاضر دانشجوی دکترای ارتباطات است و سالهاست که کتابدار است. 

 از زهره حداد درباره هدفمند نمودن یارانه‌ها و تاثیراتش بر مسائل فرهنگی و چاپ و نشر می­پرسم ، او قبل از پاسخگویی به سوال به سرشت دوگانه کتاب اشاره می­کند و میگوید: کتاب به عنوان یک محمل فرهنگی و محصول اقتصادی نیازمند دیدگاه فراگیر به مثابه ابزار آموزش و پرورش ؛ علم ؛ فرهنگ و اطلاعات در تمامی جنبه­های جامعه است. او در ادامه به ضعف وضعیت اقتصاد عمومی کشور و جدایی آن از محورهای تولید صنایع فرهنگی در زمینه توسعه تولید و توزیع کتاب اشاره کرده و دلیل آن را ضعف مدیریتی سازمانها و نهادهای دولتی و خصوصی دانست و افزود: عملا عدم  تعادل دقیق میان سیاستهای آموزشی و فرهنگی دولت و رشد اقتصاد به  بخش صنعت نشر صدمه جدی می زند.

زهره  حداد افزایش قیمت کتاب بین ۱۵-۳۰ درصد را با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه­ها طبیعی می­داند. چرا که بخشی از هزینه‌ها مربوط به خدمات است و بالطبع اگر مواد اولیه حوزه چاپ افزایش پیدا کند، طبیعتأ نرخ تمام شده کار چاپخانه زیاد شده و بر قیمت کلی کتاب هم تاثیر خواهد گذاشت.

او  در ارتباط با خبر ایرنا در ارتباط با پرهیز از چاپ کتاب­های بی­محتوا جهت صرفه جویی در حوزه نشر، می­گوید: امیدوارم این خبر درست باشد ولی با توجه به مصادیق رابطه ای بودن ارتباطات نه ضابطه ای در نهادها و سازمانهای جامعه،متاسفانه جزء افراد خوشبین در این زمینه نیستم. و به نظر بنده حتی ممکن است به دلیل حذف یارانه­ی کاغذ و فیلم و زینک، جهت کسب سود بیشتر کتابهایی که در شان فرهنگ جامعه نیست هم به چاپ برسد.

دانشجوی دکترای ارتباطات در ارتباط با تاثیر یارانه و احتمال حذف کتاب از سبد خانوار معتقد است: “با شرایط فعلی نمی­توان انتظار داشت تاثیر زیادی داشته باشد. زیرا کاهش قدرت خرید مردم براثر برداشته شدن یارانه‌ها برای فرهنگ جامعه­ای که زیر ساخت­های دانایی و آگاهی آن قبلا رشد کافی نیافته؛ در اغلب فرهنگ­های خانوادگی چشم پوشی از خرید کتاب است. چون نمی توان از ضروریات زندگی مثل غذا و پوشاک چشم پوشید و در حقیقت، از خرید خوراک فرهنگی کاستن، عاقلانه ترین راه بنظر می­رسد.” و با این اوصاف حتی اگر یارانه­ای مختص برای این مسئله­ی فرهنگی در نظر گرفته شود در جایگاه خاص خود خرج نخواهد شد. ولی از زاویه دیگر بارها شاهد بودیم دانشجویان در مناطق محروم مملکت ما به لحاظ نبود رسانه های فرهنگی از درس خواندن باز نمی مانند و حتی جزء نخبگان و افراد اول کنکور می شوند. به نظر شما تنها دلیل آن چه میتواند باشد جز آن است که بگوییم آنها عاشق مطالعه و دانستن هستند؟

به اعتقاد زهره حداد طرح هدفمندی یارانه‌ها احتمالا محدودیتهایی را برای کتابخانه‌ها و مراکز تحقیقاتی به وجود خواهد آورد ولی به عنوان یک کتابدار معتقد است: اگر ما در عمل استفاده از رسانه­های نوین را یک فرصت و نه تهدید تلقی کنیم و شیوه های دسترسی را از انباشتن دانش به سوی اشتراک انتشار دانش هدایت کنید، موفق خواهیم شد.”

حداد در بخش “پیام به مسئولین” ، در درجه اول مدیریت صحیح حذف یارانه‌ها در زمینه­های چاپ و نشر و خصوصا در بخش فرهنگ؛ ضابطه­مند کردن بن کتاب به دانشجویان، اساتید، پژوهشگران و ارائه کارت‌های اعتباری در حوزه‌ی خرید فرهنگی به خانواده ها را برشمرد.

سخن پایانی خانم حداد:

 مؤلفی از کتاب تازه خود تعریف می­کرد و به رفیقش که منتقد بود می­گفت: ‌نمی­دانم کتاب اخیر مرا خوانده­اید، گمان می­کنم در آن چیزهای تازه و حقیقی زیاد باشد، منتقد لبخندی زد و گفت:‌صحیح است ولی متأسفانه چیزهای حقیقی آن، تازگی ندارد، و چیزهای تازه­ی آن، عاری از حقیقت است.

 داریوش مطلبی: “ به نظر من کتاب در سبد خانوار نبوده است که حذف شود.“

 عضو هیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری و هم اکنون دانشجوی دکترای کتابدار و اطلاع‏رسانی است. وی مترجم ۳ عنوان کتاب، گردآوری و تالیف ۵ عنوان کتاب مرجع و مولف ده‏ها مقاله علمی در نشریات علمی می­باشد.

 داریوش مطلبی در ارتباط با تاثیر هدفمند نمودن یارانه‌ها بر حوزه چاپ و نشر گفت: اگر هدفمند شدن یارانه‌ها وضعیت اقتصادی کل جامعه را مطلوب کند، حوزه چاپ و نشر نیز به عنوان بخشی از اقتصاد کشور که تابع وضعیت اقتصادی کل جامعه نیز هست از آن نفع خواهد برد و بالعکس این مسئله نیز وجود دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری در ارتباط با اخبار ایرنا و پرهیز از چاپ کتابهای بی­محتوا افزود: چون تعریف دقیقی از کتاب‏های کم محتوا ندارم و ارزشمند بودن درونمایه یا محتوای کتاب را امری نسبی می دانم، نظری در این خصوص ندارم.او در ادامه با تاکید بر نسبی بودن محتوای کتاب افزود: منظور از نسبی بودن این است که در مواقعی اثری برای کسی با کیفیت تلقی می‏شود ولی در همان زمان برای کسان دیگری کم کیفیت و کم‏محتوا تلقی می‏شود؛ و همین مسئله تصمیم‏گیری را با مشکل مواجه می‏کند. اگر تعریف درست و دقیقی از کیفیت داشته باشیم که مطابق یا موازین دینی، هنجاری، قانونی و … باشد شاید بتوان بر اساس آن در این خصوص تصمیم‏گیری کرد. داریوش مطلبی در ارتباط با خبر ” خبرگزاری جمهوری اسلامی” مبنی بر اینکه طرح هدفمند کردن یارانه‌ها مسوولان را از صدور مجوز برای کتاب های کم ارزش باز می­دارد و باعث صرفه جویی د رحوزه نشر می­شود اذعان داشت: “صادر نشدن مجوز کتاب و یا دیر صادر شدن آن، ممکن است بدبینی در جامعه و جامعه نشر ایجاد ‏کند و همین مسئله نه تنها تاثیر مثبتی بر حوزه نشر نمی‏گذارد بلکه حتی آسیب زیادی نیزبه نشر کشور می‏زند.”

داریوش مطلبی در ارتباط با تاثیر هدفمند نمودن یارانه‌ها بر حذف کتاب از سبد خانوارگفت: اول باید دید آیا کتاب در سبد خانوار بوده یا خیر! به نظر من کتاب در سبد خانوار نبوده است که حذف شود. به نظر دانشجوی دکترای کتابداری و اطلاع‏رسانی هدفمند شدن و حتی حذف یارانه تاثیر زیادی در سرانه مطالعه نخواهد داشت چرا که مطالعه کتاب به عوامل بسیار زیادی مرتبط است که هدفمند یا حذف یارانه به‏عنوان عامل اقتصادی، شاید تاثیرش بسیار کمتر از سایر عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی باشد.

 داریوش مطلبی در ادامه ضمن بیان تاثیر تورم بر میزان خرید کتاب افزود: اگر تورم بالا رود ممکن است تاثیر منفی در خرید کتاب از سوی مردم داشته باشد و مردم در اولویت‏های خریدشان، اول کالاهای فرهنگی و اطلاعاتی را حذف کنند.

 مدیر کتابداری و اطلاع‏رسانی موسسه خانه کتاب در ارتباط با تاثیر یارانه‌ها بر وضعیت کتابخانه‌ها و مراکز دولتی اذعان داشت:”با توجه به اینکه بودجه اکثر کتابخانه و مراکز تحقیقاتی را دولت تامین می­کند، به نظر نمی رسد کتابخانه و مراکز تحقیقاتی تاثیر چندانی از حذف یارانه‌ها ببینند، و انتظار می‏رود به عنوان زیرساخت‏های کشور بیشتر مورد توجه دولتمردان قرار گیرند و دولت با توجه به درآمدی که از هدفمند شدن یارانه بدست خواهد آورد توجه بیشتری به زیرساخت‏های اطلاعاتی جامعه داشته باشد.”

 داریوش مطلبی درارتباط با تاثیر طرح تحول اقتصادی ضمن بیان این نکته که ” حذف یارانه به نظرم تاثیر چندانی در افزایش یا کاهش مراجعه به کتابخانه‌ها نخواهد گذاشت” افزود: “مراجعه به کتابخانه، زمانی تحقیق خواهد یافت که احساس نیاز به اطلاعات در مردم وجود داشته باشد و همچنین مردم کتاب‏های مورد نیاز خود را در کتابخانه‌های عمومی کشور پیدا کنند”

وی به عنوان سخن پایانی و خطاب به مسئولین گفت: “تا زمانی که بین نیاز آحاد جامعه و مجموعه کتابخانه‌های کشور، به‏ویژه کتابخانه‌های شهرستان‏ها همخوانی نسبی ایجاد نشود و همچنین کتاب غیر درسی در کنار کتاب‏های درسی مورد رجوع دانش‏آموزان قرار نگیرد اتفاق مهمی نخواهد افتاد.”

سیروس داوود زاده: ” با هدفمند شدن یارانه‌ها کارهای سطحی نیز کمتر خواهد شد.”

 رئیس کتابخانه مرکزی مرکز اطلاعات و مدارک علمی جهاد کشاورزی است. او مدرک کاردانی را از دانشگاه اصفهان، کارشناسی را از تبریز و مدرک کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی را از دانشگاه آزاد واحد علوم وتحقیقات اخذ کرده است.

 از او درباره هدفمند نمودن یارانه‌ها و تاثیراتش بر دنیای چاپ و نشر می­پرسم، می­گوید: هدف اصلی از اجرای این طرح استفاده بهینه از امکانات چاپ و نشر و صرفه جوئی ست و به نظرم اگر درست اعمال شود می­تواند مفید باشد و موجب بهبود شرایط شود.

سیروس داوود زاده در ارتباط با اخبار ایرنا و این مسئله که: اجرای طرح هدفمندسازی یارانه­ها بر حوزه نشر می تواند سبب آگاه­سازی برخی ناشران در پرهیز از چاپ کتاب­های بی­محتوا شود، می­گوید: “بنظرم مطلب درستی می باشد. شما مشاهده می­کنید کتابهای بسیار زیادی بصورت جیبی. فانتزی و … در زمینه موفقیت– مدیریت– کلمات بزرگان و غیره به چاپ می­رسد که تکراری و کم­مایه هستند با هدفمند شدن یارانه‌ها کارهای سطحی نیز کمتر خواهد شد.”

رئیس کتابخانه مرکزی جهاد کشاورزی درارتباط با تاثیر یارانه‌ها در دراز مدت بر مسائل فرهنگی و سرانه مطالعه و احتمال حذف شدن خرید کتاب از سبد خانوار گفت: “به همین شکل خرید کتاب در خانوار جایگاه مناسبی نداشت مسلما با هدفمند شدن تاثیر منفی تری به خود خواهد گرفت.”

مدیر مرکز اطلاعات علمی جهاد کشاورزی معتقد است: با اجرا شدن طرح هدفمند شدن یارانه‌ها احتمالا مصادیق صرفه­جویی در کتابخانه‌ها لحاظ شود و بودجه کتابخانه‌ها کم می­شود. ولی از طرفی می­توان انتظار داشت تعداد مراجعین به کتابخانه با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی بیشتر شود.

پیام سیروس داوودزاده به مسئولین: “اگر برنامه ریزی و دور اندیشی در هدفمندی یارانه‌ها اعمال شود طرح موفق خواهد بود.”

به او میگویم: هر چه میخواهد دل تنگت بگو: می­گوید: من شخصا از اینکه قیمت نان گران شد خوشحال هستم چونکه اسراف به حداقل رسید و صف نانوایی­ها نیز کمتر شد.

مژده محمدی: امکان آن که بودجه­ی محدودتری در اختیار کتابخانه‌ها قرار گیرد وجود دارد چون در بسیاری از نهادها، بودجه­­های کتابخانه‌ها معمولا در قسمت­های پایین برنامه قرار دارد.

  کتابدار مرجع کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه

 مژده محمدی در ارتباط با اخبار ” ایرنا” در ارتباط با پرهیز از انتشار کتابهای بی محتوا می­گوید: به نظر من شاید این مطلب تا حدودی درست باشد اما هدفمند سازی یارانه­ها در بحث پرهیز از چاپ آثار بی­محتوا آنچنان تاثیر گذار نخواهد بود چرا که در بحث محتوا و انتشار آثار ارزشمند و پر خواننده موارد دیگری نیز دخیل است” به نظر مژده محمدی در جامعه­ای که طیف وسیعی از خوانندگان کتابها به دنبال برخی کتابهای سطحی هستند ممکن است انتشار و حتی تیراژ بسیاری از آثار ارزشمند دیگر لطمه وارد شود چرا که بسیاری از ناشرین دولتی و حتی غیر دولتی اکنون با توجه به هدفمند سازی یارانه ها و محدودیت­های بیشتر به جهت کسب سود و در آمد بالاتر بدون توجه به محتوای اثر،همچنان به انتشار آثاری که خواننده بیشتری دارد می پردازند.

به نظر این کارشناس ، پیش بینی مسئله­ی حذف کتاب از سبد خانوار و تاثیرات “طرح تحول اقتصادی” بر میزان مطالعه نیازمند زمان بیشتری ست ولی انتظار می­رود که میزان خرید کتاب با توجه به شرایط اقتصادی حاکم کاهش یابد.

کتابدار مرجع کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه معتقد است امکان آن که بودجه­ی محدودتری در اختیار کتابخانه‌ها قرار گیرد وجود دارد چون در بسیاری از نهادها، بودجه­­های کتابخانه‌ها معمولا در قسمت­های پایین برنامه قرار دارد. خانم محمدی در ارتباط با تاثیر یارانه بر میزان مراجعه به کتابخانه‌ها گفت: با اجرای طرح یارانه‌ها از انجا که قدرت خرید کتابها و منابع توسط اشخاص کمتر شود بنابراین احتمال دارد  میزان مراجعه به کتابخانه ها افزایش یابد.

 نتیجه­گیری:

براستی با توجه به وضعیت اقتصادی کنونی چه زمانی  قله­ی “هرم مازلو” را فتح خواهیم کرد؟!