بارکد و شابک کلید عرضه بین‌المللی کالا و کتاب

چکیده
برای اولین بار فردی امریکای به نام فیلیت مزایای کنترل خودکار در سیستم فروشگاهی را در پایان برنامه فوق لیسانس خود در دهه ۱۹۳۰ ارائه داد. نظام EAN در سال ۱۹۷۶ در پی موفقیت UPC در امریکا، کانادا و اروپا به عنوان استاندارد صنعتی گزینش شده است. مسئله نیاز به نظام شماره گذاری بین المللی کتاب و امکان استفاده از آن نیز، برای اولین بار در سومین کنفرانس بین المللی تحقیق درباره بازار کتاب و تنظیم آن که در نوامبر ۱۹۶۶ در برلین برگزار شده بود، مطرح گردید وشماره استاندارد بین المللی کتاب (شابک) به عنوان شماره ای منحصر به فرد برای شناسایی کتاب و تجارت واستفاده از آن انتخاب شد. دراین مقاله بارکد و شابک، نظام  EANوUPC، چگونگی تبدیل شابک از۱۰ رقم به ۱۳ رقم و اجزای تشکیل دهنده شابک، کاربرد و مزایای آن ها توضیح داده شده است.

بارکد
برای اولین بار فردی امریکای به نام فیلیت مزایای کنترل خودکار در سیستم فروشگاهی را در پایان برنامه فوق لیسانس خود در دهه ۱۹۳۰ ارائه داد. سیستم پیشنهادی وی قفسه بندی و تحویل محصولات به مشتری بود. هرچند که این سیستم غیر اقتصادی بود، اما با تلاش وی زمینه ای برای خودکار کردن فروش در فروشگاه های زنجیره ای و بزرگ در سال ۱۹۶۸ به وقوع پیوست و در پی آن کمیته ای برای استاندارد سازی و نمادین کردن کدها به وجود آمد و در سال ۱۹۷۳نظام  UPC  به عنوان استاندارد صنعتی به طور رسمی وارد بازار شد.
نظام EAN  در سال ۱۹۷۶ در پی موفقیت UPC در امریکا، کانادا و اروپا به عنوان استاندارد صنعتی گزینش شده است. مؤسسه شماره گذاری اروپایی ) (EAN در سال ۱۹۷۱ به همیاری کارخانجات تولیدی و توزیع کنندگان ۱۲ کشور اروپایی به عنوان مؤسسه ای غیر انتفاعی تحت قوانین دولت بلژیک تأسیس شد. متحد نزدیک مؤسسه مذکور، شورای شماره گذاری یکنواخت UCC  است که در ایالات متحده و کانادا فعالیت دارد.
امروزه نظام  EAN  کاربرد بیشتری دارد. در سال ۱۹۹۳ تعداد ۷۹ کشور از طریق هفتاد و سه مرکز تحت پوشش این نظام قرار گرفته اند و ایران نیز از جمله کشورهایی است که تحت پوشش این نظام قرار دارد. (متقی، ۱۳۷۷، ۳۸-۳۹ )
بارکد  چیست؟
رمزینه یا بارکد از خط ها یا میله های تیره و روشن کنار هم با پهناهای متفاوت و رنگهایی که قابل نورخوانی هستند تشکیل می شود. این خطوط با استفاده از رایانه و  فونت « OCR »  قابل تبدیل به شماره و در بعضی مواقع عدد یا حروف می باشند. بازخوانی رمزینه ها بر اثر انعکاس و یا جذب پرتو تابانده شده از دستگاه پویشگر صورت می گیرد. (ادراکی، ۱۳۸۰، ۵۶ )
فواید شماره گذاری محصولات
۱.    استخراج سریع و دقیق اطلاعات در تمامی نقاط دنیا.
۲.    امکان تهیه اطلاعات دقیق و به موقع برای مدیریت.
۳.    امکان کنترل موجودی و در نتیجه نیاز به سرمایه کمتر.
۴.    پاسخگویی بهتر در قبال طرف های تجاری و مشتریان.
۵.    قابلیت خودکار کردن انبارداری .
۶.    کنترل بیشتر بر روی توزیع و ذخیره سازی.
۷.    اشتباهات کمتر در شناسایی کالاها .
۸.    بهبود ارتباطات بین شرکت ها در مسیر عرضه کالا.
۹.    داشتن یک استاندارد مشترک برای استفاده تمام طرف های تجاری و در نتیجه کاهش کشمکش ها. ( رئیسی، ۱۳۷۹، ۴۰ )
کاربرد بارکد
استفاده از بارکد در صنایع و کارگاه های تولیدی، مؤسسات و ادارات دولتی، مراکز سری،  انجام اموری نظیر کنترل کیفی، کنترل ابزار، هزینه یابی کار انجام شده، محاسبه قیمت تمام شده، پیگیری کار در حال انجام، دریافت سفارش، ارسال کالا، دریافت کالا و هزاران مورد دیگر که در ادامه بیان می شود را میسر ساخته و در نظام مند تر شدن انجام عملیات نقش اساسی ایفا می کند.
۱.    کارتهای شناسایی: اکنون از طریق کارت های شناسایی که در مؤسسات و ادارات کوچک و بزرگ دولتی و خصوصی به بارکد مجهز شده است. اطلاعات مربوط به ساعات ورود و خروج پرسنل، به کامپیوترها بدون صرف وقت و هزینه زیاد به کامپیوتر ها منتقل می شود و در پایان ماه لیست های حقوق بدون فوت وقت و هزینه زیاد و با دقت صد در صد جهت پرداخت حقوق آماده می شود..
۲.    سیستم های فروش: در سیستم های فروش نیز نصب بارکد بر روی کالا و استفاده از آن برای انتقال اطلاعات کالاهای فروخته شده به کامپیوتر در سرعت بخشیدن به امر فروش و بالا بردن میزان کنترل و دقت محاسبات و عملیات بسیار مؤثر می باشد. زیرا خطاهای انسانی حذف می شود. در این سیستم مشخص می شود چه نوع کالایی در چه تاریخ و ساعتی توسط چه فردی فروخته شده است و آمار کل میزان فروش در هر لحظه بدست می آید و چنانچه کل سیستم مکانیزه باشد میزان کالای فروش رفته از موجودی انبار کسر می شود و همیشه آخرین موجودی به صورت بهنگام در دست می باشد. بنابراین به طور اتوماتیک می توان کالا را جایگزین نمود.
۳.    انبارها: در انبارها با خواندن بارکد از روی کالا توسط اسکنر، ورود کالا به انبار (تاریخ و ساعت)را به کامپیوتر منتقل نمود، سپس به طور اتوماتیک محل قفسه ای که کالا می بایستی روی آن چیده شود مشخص می شود. همچنین خروج کالا از انبار، تاریخ و ساعت و حتی پرسنلی که کالا را تحویل داده یا تحویل می گیرد دقیقا ً توسط بارکد شناسایی می شود. لذا کنترل کامل در انبار صورت گرفته در پایان سال انبارگردانی به سهولت بدون صرف وقت زیاد با استفاده از کامپیوتر های دستیL.D.T  انجام می شود. چنانچه L.D.T  را با دست، سریع از روی جعبه های موجود در هر قفسه بگذرانیم خود به خود تعداد موجودی های هر قفسه در کامپیوتر ثبت می شود.
۴.    خطوط تولید: بارکد در خطوط تولید استفاده فراوانی دارد. با چسباندن بارکد بر روی ماده اولیه و خواندن آن توسط اسکنر سیستم به طور اتوماتیک مراحل کاری را برای مواد اولیه تا انتهای بسته بندی مشخص می نماید.
۵.    امنیت مراکز سری: برای حفظ امنیت اسرار تحقیقاتی یا نظامی، کلیه کارکنان با در دست داشتن کارتهای حاوی اطلاعات به شکل خط نماد می توانند دربهای مخصوص را باز نموده و وارد شوند. حتی برای هتل ها و منازل نیز کاربرد دارد. (متقی، ۱۳۷۷، ۳۸-۳۹ )
تفاوت دو استاندارد  EAN و UPC
از حدود شصت سال پیش، بنای به کارگیری رمزینه بر روی کالاها در امریکا گذاشته شد و از سال ۱۹۷۳ استفاده از سیستم کد گذاری بر روی کالاها به طور وسیع آغاز گردید. به کارگیری موفقیت آمیز بارکد در امریکا و کانادا سبب شد که شرکت های تولیدی و خدماتی اروپا نیز به فکر اجرای طرح رمزینه بیفتند که موجب گسترش سیستم EAN شد. اصولا ً نظام های شماره گذاری استاندارد معروف در دنیا دو نوع (UPC در امریکا و کانادا و  EANدر سایر کشورها) می باشند.
از آنجا که چندین نوع نظام رایانه ای وجود دارد، طبعا ً هر سازمان یا شرکت،بنابر نیاز خود، روش خاصی را اختیار می کند. این سازمان ها از نظر مراودات تجاری همان مشکلاتی را که مردم کشورهای مختلف برای تکلم به زبان محلی خود دارند، تجربه می نمایند. اما یقینا ً ساده تر خواهد بود که تمام طرف های تجاری فقط از یک نظام شماره گذاری جهانی برای شناسایی محصولات استفاده نمایند.
هم اکنون نظام شماره گذاری «  EAN» به عنوان یک زبان جهانی برای تجارت خرده فروشی و صنایع دیگر، در بیش از ۹۰ کشور به کار می رود و نظام شماره گذاری «UPC » نیز در امریکا و کانادا کاربرد دارد. شناسه های فوق یا کمی اختلاف با هم سازگاری دارند و این دو نظام به اتفاق ضوابط استاندارد جهانی را تشکیل می دهند. (ادراکی، ۱۳۸۰، ۵۶ )
استاندارد EAN، که اغلب۱۳-EANنامیده می شود،۱۰کاراکتر عددی، ۲یا۳ کاراکتر flag، که نشان دهنده کد کشور منتشر کننده عدد است و یک چک رقم ۴ دارد و برای سازگاری با UPC، flag های ۰۴،۰۳،۰۰ و ۰۶از ۱۳ به ایالات متحده امریکا تخصیص داده شده است.
۱۳-  EAN ابر مجموعه ای از  UPC(نسخه A) است. یعنی هر نرم افزار و سخت افزاری که قادر به خواندن سمبل۱۳EAN باشد، به طور اتوماتیک قادر به خواندن سمبل UPCنیز خواهد بود. تنها تفاوت میان ۱۳- EAN وUPC این است که کد سیستم عدد در UPC تک رقمی و از ۰ تا ۹ است در حالی که کد سیستم عدد در۱۳ EAN دورقمی و از ۰۰ تا ۹۹ است، که ضرورتا ً کد یک کشور هستند. پس تفاوت میانUPC و ۱۳- EAN در تعداد ارقام کد سیستم عدد است که در  UPCیک رقمی و در EAN دو رقمی است. (خلیلی، ۱۳۷۷ ،۴۸-۵۰ )
طرح کلی بارکد:
استفاده از بارکد در جریان توزیع کالاها سبب می شود که ارقام مربوط به فروش کالاهای مختلف به مصرف کنندگان، موجودی انبار کالاها و … به سهولت قابل ارزیابی باشد و برنامه ریزی برای عرضه مستمر کالاها امکان پذیر شود. از آنجا که مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات ایران به عضویت مؤسسه بین المللی EAN در آمده است، در رمزینه های ایران از نشانه های EAN استفاده می شود.
طبق استاندارد بین المللی بارکد در این نظام، متناسب با اقلام از چهار نوع شماره استفاده می شود:
۱.    ۸EAN که تعداد ارقام ۸رقمی می باشد و فقط برای اقلام مصرفی بسیار کوچک مانند بعضی از لوازم آرایشی به کار می رود.
۲.    ۱۳EAN متداول ترین بارکد است که تعداد ارقام ۱۳رقم می باشد و قابلیت استفاده بر روی هر نوع کالایی را دارد (اقلام مصرفی، تجاری و یا حمل و نقل).
۳.    ۱۴ITF که تعداد ارقام ۱۴ رقم می باشد و فقط برای اقلام تجاری و حمل و نقل، آن هم وقتی که نماد ۱۳EAN نمی تواند به راحتی چاپ گردد به کار می رود. به طور جفتی اعداد را رمز گذاری می کند و یک نماد بزرگ و مناسب چاپ بر روی صندوق های چوبی است و به دلیل جفتی بودن اعداد آن یک پیش رقم صفر «۰» به عنوان نشانه پرکننده اضافه می شود تا فقط عدد فرد ۱۳ رقمی را به یک زوج ۱۴ رقمی تبدیل نماید.
۴.    و ۱۲۸EAN که تعداد ارقام آن ۱۲۸ رقم است و با استفاده از شناسه کاربردی ۰۱ معلوم می کند که اطلاعاتی که به دنبال آن می آید یک «شماره سریال » است. در این شیوه یک پیش رقم صفر بدون تأثیر، قبل از شماره۱۳EAN به عنوان نشانه پرکننده اضافه می شود. نظام یک عنصر اجباری از استاندارد برچسب است که شماره سریال کانتینر حمل و نقل حمل و نقل « sscc» را با آن رمزگذاری می کنند و از ترکیب بندی زیر تشکیل گردیده است:
۵              ۴             ۳            ۲              ۱
عددآزمون«آزمون»c    شماره سریال    پیش شماره شرکت    شاخص  بسته بندی    شناسه کاربردی

نکنه قابل توجه این است که کارخانجات محصولات خود را بر اساس  EANشماره گذاری می نمایند و بر روی کارتن می چسبانند. لازم به ذکر است که چاپ بارکد توسط چاپگر  مخصوص انجام می شود.
طرح کلی بارکد به صورت زیر است:
– پیش شماره کشور: که معمولا ً۳ رقم می باشد توسط سازمان بین المللی EAN تعیین می شود.  – شماره  شرکت:  که معمولا ً۴ یا ۵ رقم است با توجه به تنوع تولید تعیین می شود.
– شماره کالا: معمولا ً۴ یا ۵رقمی است. این ارقام بستگی به تعداد تولید و سایر مشخصات دارد.
-شماره آزمون:  یک رقمی بوده و در سمت چپ قرار دارد که دستگاه اسکنر آن را می خواند و صحت شماره ها را بررسی می کند. (متقی، ۱۳۷۷،۳۹ )
در واقع بارکد مشهورترین و مورد استفاده ترین روش شناسایی خودکار است.

شابک
مسئله نیاز به نظام شماره گذاری بین المللی کتاب و امکان  استفاده از آن، برای اولین بار در سومین کنفرانس بین المللی تحقیق درباره بازار کتاب و تنظیم آن که در نوامبر ۱۹۶۶ در برلین برگزار شده بود، مطرح گردید. در آن زمان تعدادی از ناشران و توزیع کنندگان کتاب در اروپا، استفاده از رایانه برای پردازش سفارش ها و کنترل موجودی انبار کتاب را بررسی کردند. این بررسی نشان داد که پیش نیاز ایجاد نظامی خودکار و کارآمد، وجود شماره ای منحصر به فرد و ساده برای شناسایی آثار انتشار یافته است. نظامی که این نیاز ها را برآورده می ساخت و به نظام شماره گذاری استاندارد بین المللی کتاب(شابک)معروف شد با تکیه بر نظام شماره گذاری کتاب که در ۱۹۶۷ از سوی شرکت ویتاکر و پسران  در انگلستان و در ۱۹۶۸ از سوی شرکت باوکر  امریکا معرفی شده بود، تهیه شد. در همان زمان، کمیته فنی شماره ۴۶ اطلاع رسانی و مستند سازی   سازمان بین المللی استاندارد (ایزو)، گروهی را مأمور کرد تا درباره امکان به کارگیری نظام شماره گذاری انگلیس برای استفاده در سطح بین المللی تحقیق کند. در طول سال های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۹ جلسات متعددی بین نمایندگان کشور های اروپایی و امریکایی برگزار و گزارشی برای تمام کشور های عضو ایزو ارسال شد. از نتایج این جلسات، تصویب استاندارد ایزو ۲۱۰۸ برای شماره استاندارد بین المللی کتاب ( شابک ) در۱۹۷۰ بود. ویرایش سوم این استاندارد در ۱۹۹۲جایگزین ویرایش دوم آن شد. هدف استاندارد بین المللی، هماهنگی و استاندارد کردن استفاده بین المللی از شابک هاست؛ به طوری که هر عنوان یا ویرایش مشخص از هر عنوان که ناشری معین منتشر کرده، به نحوی منحصر به فرد شناسایی شود. با ظهور کتاب و اقلامی مشابه کتاب در اشکال جدید رسانه ای، استاندارد اولیه مورد بازبینی قرار گرفته است و در حال حاضر این نظام در بیش از۱۶۰کشور استفاده می شود. از ۲۰۰۱، گروهی مشتمل یر نمایندگان سازمان های استاندارد ملی، مؤسسه های شابک، ناشران، کتابفروشان، کتابداران و فروشندگان نسبت به تهیه ویرایش چهارم این استاندارد اقدام کرده اند. احتمالا ًویرایش چهارم، جامع ترین بازنگری شابک تا به امروز محسوب می شود که ظرفیت شماره گذاری نظام شابک را افزایش داده، داده های کتابشناختی را که در هنگام اختصاص شابک باید تهیه شوند تعیین کرده، قواعدی را برای نظارت و اداره نظام ارائه داده، و همچنین متولی ثبت برای استاندارد را تعیین کرده است. برای دستیابی به این اهداف، ساختار و طول شابک برای اولین بار پس از شکل گیری استاندارد تغییر کرده است. (مطلبی،۱۳۸۶، ۴-۵ ). در این مقاله شابک، چگونگی تبدیل شابک از۱۰ رقم به ۱۳ رقم و اجزای تشکیل دهنده شابک، کاربرد و مزایای آن توضیح داده شده است.
ISBN  ( شابک ) چیست؟
شماره استاندارد بین المللی کتاب(شابک)، شماره ای منحصر به فرد برای شناسایی آثار تک نگاشتی  است. همچون شماره شناسنامه عمل می کند و هویت کتاب را بر اساس مشخصات اصلی آن از قبیل نام ناشر، عنوان، ویرایش و شماره جلد، از سایر کتاب ها مشخص می کند. این شماره قبل از انتشار اولین چاپ یا ویرایشهای جدید  هر کتاب تعلق می گیرد و با استفاده از شناسایی کتاب در سفارش، کنترل موجودی و نظام های کتابخانه ای آسان و دقیق می شود و محدودیت های زبانی از بین می رود.
بهترین محل چاپ ISBN در صفحه حقوق است، اما در پایین صفحه عنوان، عطف، پشت جلد یا پشت روکش جلد نیز چاپ می شود.
امتیازات شابک
شابک یک شماره است که جایگزین پیشینه های توصیفی کتابشناختی طولانی می شود، می توان در زمان و نیروی انسانی صرفه جویی و از خطاهای یادداشت برداری اجتناب کرد.
•    شابک، امکان گردآوری و روزآمدسازی راهنماهای تجاری کتاب و بانک های اطلاعاتی کتابشناختی مانند فهرست کتاب های موجود در بازار را فراهم می آورد. اطلاعات کتاب های موجود در بازار را فراهم می آورد . اطلاعات کتاب های موجود در بازار با استفاده از شابک به راحتی قابل دسترسی است.
•    سفارش و توزیع کتاب ها بیشتر از طریق شابک صورت می گیرد که به این صورت باعث کارآیی و سرعت بخشیدن به امر می شود.
•    شابک در قالب رمزینه ۱۳ رقمی  ماشین خوان است. این کار موجب افزایش سرعت و جلوگیری از اشتباهات می شود.
•    شابک، برای راه اندازی نظام های فروش مکانیزه  در کتابفروشی ها ضروری است.
•    مدیریت حق مؤلف اغلب با شابک انجام می گیرد.
•    گردآوری اطلاعات فروش از طریق شابک انجام می گیرد. این امر نظارت بر شکل های مختلف محصولات و ویرایش های آنها را میسر می سازد و همچنین امکان مطابقت بین موضوعات و حتی ناشران مختلف را فراهم می آورد.
•    در بعضی از کشور ها قانون امانت ملی  بر پایه شابک بنا شده است. چنین طرح هایی کمک می کنند تا نویسندگان و تصویرگران بتوانند در قبال دفعاتی که کتاب های آنها در کتابخانه های عمومی امانت داده می شوند، مبلغی را دریافت کنند. (مطلبی، ۱۳۸۶، ۶-۷ )
ساختار شابک
هر شماره استاندارد بین المللی کتاب ۱۰ رقمی از ۴ قسمت تشکیل می شود، و قبل از آن حروف « ISBN» نوشته می شود. مثلا ً ۳-۰۳۴۶۰-۵۶۶o ISBN یا ۵-۰۷-۵۵۵۲-۹۶۴-شابک . اجزای شماره با فاصله یا خط تیره مشخص می شوند.
اجزای شابک ده رقمی:
۱.    نشانه گروهی: قسمت اول، مشخص کننده زبان، محل جغرافیایی یا دیگر شاخص های مشابه برای گروه بندی ناشران است.این شماره توسط آژانس بین المللی  تعیین می شود و۳ رقم می باشد.
۲.    نشانه ناشر: قسمت دوم، شماره خاص هر ناشر در یک گروه است. به ناشران بزرگی که آثار زیادی به چاپ می رسانند شماره کوچکتر و به ناشران کوچک، شماره بزرگتری اختصاص می یابدو ممکن است ۲-۵ رقم باشد. ( نسبت معکوس دارد. )
۳.    نشانه عنوان: قسمت سوم، مشخص کننده هر عنوان یا ویرایشی از یک عنوان خاص در میان آثار چاپی یک ناشر خاص است و تا ۴ رقم می تواند باشد.
۴.    عدد کنترل: این قسمت عددی است یک رقمی که در انتهای ۹ رقم اصلی قرار می گیرد و امکان کنترل خودکار صحت شماره  ISBNرا فراهم می سازد.
از ابتدای ۲۰۰۷، مؤسسه های ملی شابک فقط شابک های سیزده رقمی را تولید خواهند کرد که شامل نشانه های زیر است:
•    پیش شماره
•     شناسه گروه ثبت
•    شناسه ناشر
•    شناسه عنوان
•    رقم کنترل
زمان چاپ، حروف ISBN قبل از شماره درج خواهد شد.
توجه: در کشورهایی که از حروف لاتین استفاده نمی شود، می توان علاوه بر حروف لاتین ISBN، از حروف اختصاری در زبان محلی نیز استفاده کرد.
شابک  ۱۳ رقمی به ۵ قسمت تقسیم می شود: سه قسمت از آن دارای طول متغیر است؛ در حالی که اولین و آخرین قسمت ها طول ثابتی دارند. قسمت های تشکیل دهنده شابک هنگامی که به شکل قابل خواندن برای انسان تهیه می شوند باید با استفاده از خط تیره یا فاصله از هم جدا شوند.
۹۷۸-۰-۵۷۱-۰۸۹۸۹-۵ ISBN
OR                                                                    ISBN 978 0 571 08989 5
توجه: خط تیره با فاصله هیچ تفاوتی ندارد و صرفا ً برای بهبود خوانایی شابک است.
تعداد ارقام های قسمت های دوم، سوم و چهارم شابک (شناسه گروه ثبت، شناسه ناشرو شناسه اثر) متغیر است. طول شناسه گروه ثبت و ناشر به تولیدات پیش بینی شده از سوی گروه ثبت یا ناشری خاص بستگی دارد. کوتاهی ارقام این دو شناسه نشان دهنده میزان تولیدات گروه ثبت یا ناشر خاص یا هر دو است.
•    شناسه پیش شماره: نخستین شماره شابک،شماره ای سه رقمی است که از سوی سازمان بین المللی EANارائه می شود. پیش شماره هایی که از سوی این سازمان ارائه شده اند ۹۷۸ و ۹۷۹ هستند، ولی ممکن است برای تضمین ظرفیت نظام شابک و بنا به ضرورت، پیش شماره های دیگری نیزدر آینده اختصاص یابند. مثال: ۹۷۸
•    شناسه گروه ثبت: دومین شناسه شابک، کشور، ناحیه جغرافیایی، یا منطقه زبانی شرکت کننده را در نظام شابک مشخص می سازد. بعضی از اعضای نظام شابک منطقه های زبانی را تشکیل می دهند (مانند گروه ثبت شماره ۳ برای کشور های آلمانی زبان)؛ برخی دیگر مناطق جغرافیایی را تشکیل می دهند (مانند گروه ثبت ۹۸۲ برای جنوب اقیانوس آرام). طول این بخش متغیر است، حتی ممکن است بیشتر از ۵ رقم باشد. شناسه گروه ثبت از طریق سازمان جهانی شابک اختصاص می یابد. مثال:۰-۹۷۸
•    شناسه ناشر:سومین شناسه شابک، ناشر یا وضع نشر خاصی را در داخل گروه ثبت مشخص می کند. طول این بخش در ارتباط مستقیم با میزان تولیدات پیش بینی شده از سوی ناشر است و ممکن است تا ۷ رقم را شامل شود. برای ناشرانی با تولیدات بیشتر، شناسه کوتاه تر و برعکس برای ناشرانی با تولیدات کمتر، شناسه طولانی تر اختصاص می یابد.
•    ناشران غیر عضو به مؤسسه گروهی شابک که مسئولیت مدیریت نظام شابک در سطح ملی ،منطقه ای یا محدوده زبانی را برعهده دارند به منظور دریافت شناسه منحصر به فرد خود مراجعه و شابم درخواست می کنند. در مواردی که تمام شابک های اختصاص یافته را استفاده کردند، شناسه دیگری برای اختصاص به آثار جدید به آنها ارائه خواهد شد.مثال:۱۱-۰-۹۷۸
•    شناسه اثر:چهارمین شناسه شابک ویرایش خاصی از آثار ناشری معین را نشان می دهد. طول این شناسه متغیر است و به حجم تولیدات پیش بینی شده از سوی ناشر بستگی دارد و ممکن است تا ۶ رقم را شامل گردد. برای ناشرانی با بیشترین حجم تولیدات مورد انتظار، شناسه اثر بزرگتر و برعکس برای ناشرانی با کمترین میزان تولیدات، شناسه اثر کوچکتر اختصاص می یابد. برای اطمینان از طول صحیح شماره های شابک، در بخش عنوان به جای ارقام خالی صفر گذاشته می شود. مثال: ۰۰۰۲۲۲-۱۱-۰-۹۷۸
•    رقم کنترل:پنجمین شناسه شابک، رقم کنترل است، که با استفاده از الگوریتم قدر مطلق (ضریب) ۱۰محاسبه می شود. هر یک از ۱۲ رقم اول شابک به طور یک در میان در ۱ و ۳ ضرب می شوند. رقم کنترل برابر است با ۱۰ منهای باقی مانده حاصل از تقسیم مجموع حاصلضرب های وزنی ۱۲ رقم اول در ۱۰ با یک استثنا و آن اینکه اگر نتیجه این محاسبه عدد ۱۰ شود، رقم کنترل صفر خواهد بود. (مطلبی، ۱۳۵۶، ۱۰-۱۲ )
وظیفه شابک
شماره شابک در سراسر دنیا به عنوان شناسه ای کوتاه، ساده و قابل خواندن با ماشین شناخته شده است که هر کتابی را بدون اشتباه شناسایی می کند. هرگاه محصولات فکری به وسیله نظام های شماره گذاری خاصی چون ISSN، ISMN  پوشش داده شوند، شابک باید استفاده شود.
شابک محصولات ناشران را از تولید تا زمانی که به دست مصرف کننده برسد همراهی می کند. استفاده از شابک وسیله ای مطمئن در توزیع مدرن و فرصت مناسب برای بهینه سازی تجارت کتاب است.
محدوده کاربرد شابک
شماره استاندارد بین المللی کتاب که در بیش از ۱۶۰ کشور به رسمیت شناخته شده، شناسه ای کوتاه و مشخص است که بالقوه ماشین خوان است.شابک منحصرا ًبه اثر تک نگاشتی معینی دلالت می کند، بنابراین باید از مراحل اولیه تولید اثر با آن همراه باشد. این شماره ابزاری اساسی برای تولید،توزیع، تحلیل فروش و نظام های ذخیره سازی داده های کتابشناختی در بازار کتاب است و اهمیت اساسی در مدیریت اطلاعات کتابخانه ای دارد.
مواردی که با شابک شماره گذاری می شوند:
•    کتاب های چاپی و جزوات چاپی از جمله کتاب های بریل و نقشه ها
•    کتاب های غیر چاپی
•    انتشارات الکترونیکی بدون توجه به شکل فیزیکی (مانند نوارهای ماشین خوان، کاست ها یا لوح های فشرده ) یا روی اینترنت.
•    آثاری که ناشر قصد ندارد در فواصل زمانی منظم روزآمد یا به طور نامحدود و پی در پی منشر سازد.
•    مقالات منفرد  یا شماره هایی از یک منبع ادامه دار خاص (اما نه منبعی که در کل ادواری است).
•    فیلم های آموزشی، ویدئو ها و ورقه های شفاف
•    نسخه های دیجیتالی تک نگاشت ها چاپی
•    انتشارات ریزنگاشتی
•    نرم افزارهای آموزشی
•    آثار چند رسانه ای ترکیبی (در مواردی که بخش اصلی،متن باشد.)
مواردی که با شابک شماره گذاری نمی شوند:
•    نشریات ادواری
•    نت های موسیقی
•    آثار هنری چاپی و پوشه های حاوی آثار هنری که صفحه عنوان و متن ندارند.
•    با منبع ادامه دار به صورت ماهیتی کتابشناختی برخورد می شود، (شماره های منفرد ممکن است شابک دریافت کنند).
•    منابع انتزاعی  مانند آثار متنی و سایر آفرینش های انتزاعی فکری یا محتوای هنرمندانه
•    منابع چاپی که کاربرد موقت دارند، مانند مواد تبلیغاتی و نظایر آن
•    موسیقی  چاپی
•    اسناد شخصی (مانند تاریخچه الکترونیکی مختصری از سوابق تحصیلی افراد و شرح حال مختصر او)
•    کارت های تبریک
•    ضبط هی صوتی موسیقی
•    نرم افزار های غیر آموزشی
•    تابلو اعلانات الکترونیکی
•    نامه های الکترونیکی و سایر مکاتبات الکترونیکی
•    بازی ها (مطلبی، ۱۳۸۶،۷-۹ )

پیشنهاد
تبدیل شابک ده رقمی به شابک سیزده رقمی علاوه برافزایش ظرفیت شماره گذاری نظام شابک،باعث سازگاری بیشتر آن با نظام شماره گذاری  کالا و خدمات (EAN) گردید. با این حال شابک سیزده رقمی نیز تنها تا ده سال آینده به طور قابل اعتماد ظرفیت شماره گذاری را خواهد داشت.از این رو به نظر میرسد که شناسه دیگری باید جایگزین آن گردد یا اینکه نظام شابک قابلیت سازگاری با شناسه هایی که به طور نامحدود قابلیت شماره گذاری دارند را داشته باشد.در حال حاضر شناسه های شناسه اشیای دیجیتالی ،شناسه های اینترنتی ، شماره استاندارد بین المللی مواد دیداری-شنیداری و شماره تجارت جهانی محصول ، شماره استاندارد بین المللی موسیقی  وجود دارند که به استثنای شماره استاندارد بین المللی موسیقی(که ایران در سال۱۳۸۳ به عضویت آن در آمد) هیچ کدام در ایران کاربردی ندارند. نظام شابک با این شناسه ها سازگاری دارد.