قرن من

سعیده بوغیری

گراس، گونتر (۱۹۹۹)، قرن من، ترجمه روشنک داریوش، تهران، نشر دیگر، ۳۸۸ ص. 

گونتر گراس در سال ۱۹۲۷ در “دانتزیگ” متولد شد. شهر دانتزیگ تا سال ۱۹۳۹ تحت حمایت آلمان بود و سپس بهلهستان الحاق شد. آلمانی تبارهای دانتزیگ یا از آنجا رانده و یا مجبور به فرار شدند. داستان شهر دانتزیگ

بخشی از زندگی گونتر گراس را تشکیل می دهد و در آثار او بازتابی گسترده دارد. او کودکی و نوجوانی اش را در این شهر گذرانید. طبق رسم زمانه و ایدئولوژی حاکم، پدرش عضو حزب نازی، مادرش عضو گروه زنان و خود او عضو سازمان جوانان نازی، یونگ فولک (Jungvolk) بودند. هفده ساله بود که به جنگ فراخوانده شد. در نوزده سالگی که از جنگ بازگشت دانتزیگ در اثر بمباران متفقین ویران شده بود.
پس از جنگ جهانی دوم آلمان به چهار بخش تحت حمایت متفقین تقسیم شده و گراس در آلمان غربی به اسارت آمریکایی ها درمی آید. پس و به تحصیل در رشته گرافیک و تندیس سازی می پردازد و از آنجا که برای تامین معاش به اجبار مدت ها در معدن در کنار نازی ها و سوسیال دموکرات ها کار می کند و با آنان همکلام می شود، از گروه دوم تاثیر می پذیرد و این دیدگاه را تنها راه درست زندگی است. بعدها نیز پس از بازگشت به آلمان تبلیغات گسترده ای را برای حزب فوق درآلمان پیش می گیرد.
کتاب “قرن من”، با دیگر آثار گراس تفاوت اساسی دارد. برخلاف رمان های پر حجم او که به زبانی شیوا اما پیچیده نوشته شده اند و پی گیری آن ها شاید کار هر کسی نباشد، این کتاب مجموعه ای از نوشته های کوتاه است. هر قطعه، به واقعه ای مهم در یک سال از قرن بیستم نظر دارد. این کتاب از فراسوی تاریخ صحبت نمی کند، از پایین به تاریخ می نگرد، از دید شکست خوردگان. گونتر گراس در میان این قطعات از زندگی خود، وقایع اجتماعی آن سال ها و علایق خود می گوید.
این کتاب پر از شگردهای گوناگون نویسندگی است که گاه تنها با تغییر زبان و لحن و گاه با سبک ترکیب آن ها ایجاد می شود. روایتگر آن گاه کودکی است و گاه پادشاه ویلهلم دوم، گاه کارگران معدن و گاه یک نویسنده پاسیفیست. ماجرای کتاب نیز به جنگ جهانی اول، تفکرهای موجود در جامعه آن زمان و ابعاد جنگ بازمی گردد که البته در قالب یک یا چند تک گویی نمی گنجد. اشخاص آن گونه که هستند به گونه ای طبیعی سخن می گویند، دانشمند به زبان دانشمند، سرباز صفر به زبان خود و کارگر زن به زبانی دیگر. گراس گاه گویش محلی را برای بیان شخصیتی به کار می گیرد و گاه زبان محاوره را و حتی به عمد، درحد سواد گوینده، واژه هایی اشتباه را تا مثلا خارجی بودن گوینده را برساند.
از شکنجه و آزار زندانیان در اردوگاه های اجباری از زبان قربانیان نمی گوید که احساسات رقیق خواننده را برانگیزد، از زبان شکنجه گر می گوید و درعین اطلاع رسانی حقارت شکنجه گر افشا می شود و حس احترام به مبارز شکنجه شده نزد خواننده شکل می گیرد. یکی از نقطه های اوج کتاب ماجرای دو آلمان، دو نیمه ناهمگون شده و گاه متضاد در شخصیت جاسوسی از آلمان شرقی که پس از سال ها فعالیت در آلمان غربی رسوا شده و به زندان افتاده، در حین تماشای یک مسابقه فوتبال بین دو تیم از دو آلمان عرضه می شود. او دراین مدت خودش دو آلمانی شده، اگر از گل زدن این آلمان شاد می شود، از گل خوردن آن آلمان احساس ناراحتی می کند …
گراس هنرمندی است که هم شعر می گوید، هم نقاش است و گرافیست، هم تندیس می سازد و هم نویسنده است. فرایند کار هنری او ترکیبی از همه این عناصر است که گاه خواننده صرف از بقیه بی اطلاع می ماند. این کتاب که حاوی آب رنگ های گراس برای هر یک از سال های قرن است، بخشی از این جهان هنری را در مقابل ما قرار می دهد.
کتاب حاضر در سال ۱۳۷۹ توسط نشر دیگر به چاپ رسیده است.

* این مطلب از نشریه انسان شناسی و فرهنگ گرفته شده است.