مقدمه
OCLC سازمانی غیرانتفاعی است که ۶۹ کتابخانه را در سطح ۱۲۰ کشور در سراسر جهان از خدمات خود بهره‌مند نموده است. مأموریت اصلی این سازمان ایجاد امکان دسترسی بیشتر به اطلاعات جهان و کاهش هزینه‌های کتابخانهها از طریق ارائه خدمات به کتابخانهها و کاربران آنها است. OCLC با درنظرگرفتن این چشم‌انداز که رهبری همکاری جهانی بین کتابخانهها را به دست خواهد گرفت، فعالیتهای خود را جهت می‌دهد و با فراهم آوردن دسترسی اقتصادی به دانش از طریق نوآوری و مشارکت، کتابخانهها را در ارائه خدمات به مردم یاری می‌رساند.
تاریخچه
این سازمان در سال ۱۹۶۷ برای به اشتراک گذاشتن منابع کتابخانهها و کاهش هزینه‌های آنها، توسط رؤسای دانشگاهها پایه‌ریزی شد. در سال ۱۹۶۷ مسئولین دانشکده‌ها و مدارس عالی در اوهایو یک سیستم کامپیوتری به نام مرکز کتابخانه ای کالج اوهایو را ایجاد نمودند که بدین وسیله کتابخانه‌های موسسات آکادمیک اوهایو می‌توانستند مشترک شوند و هزینه‌ها را کاهش دهند. اولین دفاتر OCLC در کتابخانه اصلی دانشگاه ایالتی اوهایو مستقر گردید و محل کنونی آن در فرانتس رود در دوبلین است.
OCLC از یک سیستم کامپیوتری منطقه‌ای برای ۴۵ کالج اوهایو آغاز به کار کرد و در نهایت به یک شبکه بین‌المللی تبدیل گردید. در سال ۱۹۷۷ اعضای OCLC از اوهایو با عضویت کتابخانه‌های خارج از اوهایو موافقت کردند و امروزه حدود ۶۹ هزار کتابخانه از ۱۲۰ کشور و حوزه جغرافیایی در سطح جهان در فعالیتهای OCLC مشارکت دارند و از خدمات آن استفاده می‌نمایند. روزانه روزآمد می‌شود و هر سال حدود ۲ میلیون رکورد جدید به آن اضافه می‌شود. OCLC در سال ۱۹۷۱ یک سیستم فهرستنویسی پیوسته مشترک را برای کتابخانهها وارد عرصه کتابداری نمود که امروزه توسط کتابخانه‌های سراسر جهان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. خدمات امانت بین کتابخانه‌ای این سازمان در سال ۱۹۷۹ آغاز شد. در سال ۱۹۹۱ نیز خدمت FirstSearch به عنوان یک ابزار مرجع به خدمات این سازمان افزوده شد و در حال حاضر توسط ۲۰۰۳۵ کتابخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عضویت
عضویت در OCLC یک همکاری منحصر به فرد است؛ چرا که کتابخانه‌های عضو از این طریق می‌توانند دسترسی جهانی به تمام خدمات و پایگاههای اطلاعات این سازمان را برای خود فراهم آورند.
OCLC توسط اعضای خود اداره می‌شود و ساختار مدیریتی آن شامل اعضای عمومی، اتحادیه اعضا، و هیئت امنا می‌باشد. به دنبال تشکیل شورای استفاده کنندگان امروزه انواع مختلف کتابخانهها از خدمات این پایگاه استفاده می‌نمایند . این شورا متشکل از کتابداران و سایر شرکائی است که شایستگی و صلاحیت آنها برای عضویت منوط به میزان سهمی است که در فهرستگان آنلاین این پایگاه دارند. کتابخانهها با عضویت در OCLC می‌توانند به همه اطلاعات جهانی و به تمامی خدمات و پایگاههای اطلاعاتی دسترسی یابند. این عضویت، بزرگترین کنسرسیوم کتابخانه‌های جهانی را در بر می‌گیرد. تعداد اعضای آن تا سال ۱۹۹۱ بیش از ۷۰۰۰ کتابخانه در سراسر دنیا بوده که اکثر آنها از آمریکا وکانادا بودند.
نحوه اداره OCLC
شبکه OCLC توسط اعضای آن اداره می‌شود. ساختار مدیریتی آن متشکل از اعضای عمومی، شورای اعضاء و هیات امناء می‌باشد.
اهداف OCLC
هدف OCLC طراحی و ایجاد یک نظام کامپیوتری بود به نحوی که مشارکت منابع و تقلیل هزینه برمبنای افزایش سهولت دستیابی و استفاده از پیکره روبه رشد دانش و اطلاعات علمی، ادبی و آموزشی و افزایش قابلیت دسترسی به منابع کتابخانه برای مراجعین به کتابخانهها و کاهش هزینه‌های هر واحد کتابخانه می‌باشد.
خدمات و سرویسهای OCLC
امروزه OCLC به منظور تامین نیازهای انواع کتابخانهها در سطح جهان، طیف وسیعی از خدمات را ارائه می‌دهد که شامل خدمات فهرستنویسی، امانت بین کتابخانه‌ای، جستجو و فهرستگان ادواریها می‌باشد. به طور کلی می‌توان گفت که در سه زمینه: ۱- خدمات مرجع و نشر الکترونیکی ۲-توسعه فهرستنویسی ۳- خدمات اشتراک منابع و توسعه بین‌المللی فعالیت دارد.
یکی از مهترین خدمات و سرویسهای OCLC سرویس امانت بین کتابخانه‌ای است. یکی دیگر از این سرویسها خدمات جستجوی اولیه می باشد که به عنوان یک ابزار مرجع در سال ۱۹۹۱ معرفی شد و اکنون در ۱۹۴۶ کتابخانه استفاده می شود. مقالات مجلات در OCLC به طور الکترونیک ذخیره می‌شود. کتابخانهها می‌توانند از طریق شبکه جهانی وب، با استفاده از یک مرورگر وب اشتراکی و از طریق رابط پشتیبانی کننده از جستجو در مجلات به آنها دست یابند. از طریق خدمات جستجوی اولیه، استفاده‌کنندگان می‌توانند به ۷۰ پایگاه اطلاعاتی مشهور و شناخته شده دسترسی پیدا کنند. این بخش همچنین دارای پیوندهای متعددی به منابع تمام متن، مجلات تخصصی الکترونیکی، منابع مرجع وب و پیوندهایی برای دستیابی به موجودی کتابخانهها و امانت بین کتابخانه‌ای و خدمات تحویل مدرک می‌باشد.
OCLC توسط اعضای خود اداره می‌شود و ساختار مدیریتی آن شامل اعضای عمومی، اتحادیه اعضا، و هیئت امنا می‌باشد. به دنبال تشکیل شورای استفاده کنندگان امروزه انواع مختلف کتابخانهها از خدمات این پایگاه استفاده می‌نمایند
یکی دیگر از خدمات و سرویسهای OCLC سرویس همکاری کتابخانه‌ای مرکز خدمات غرب است. این سرویس به منظور استفاده از قدرت جمعی ۱۷۰۰ کتابخانه عضو بر سه نوع خدمات متمرکز است و فراهم‌آوری امکاناتی برای ایجاد پایگاه اطلاعاتی، حفاظت و رقمی کردن منابع و ایجاد فرصتهای آموزش می‌باشد.
پژوهش
موارد زیر از جمله اقداماتی هستند که OCLC در زمینه پژوهش انجام می‌دهد:
- پژوهش را در سطح دانشگاهها و سایر مراکز پژوهشی ـ چه در داخل و چه در خارج ـ هدایت می‌کند.
- ابتکار عمل فراداده هسته‌ای دوبلین برای سهولت بازیابی منابع الکترونیکی، استانداردی جهانی را پیشنهاد می‌کند که متشکل از ۱۵ عنصر فراداده‌ای است،
- سلسله سمینارهای ممتاز OCLC، برانگیزاننده تبادل عقاید در خصوص موانع زمانی، فضایی، و رشته‌های علمی هستند.
خدمات و پایگاه های اطلاعات
این سازمان برای پاسخگویی به نیازهای انواع کتابخانهها خدماتی به شرح زیر ارائه می‌دهد:
- ابزارهای فهرستنویسی
- پایگاههای اطلاعات مرجع و خدمات جستجوی پیوسته
- ابزارهای اشتراک منابع
- خدمات حفاظت و نگهداری [مواد کتابخانه‌ای]
- رده‌بندی دهدهی دیویی
این پایگاه در راستای اهداف و فعالیت های خود دارای پایگاه های اطلاعاتی متعددی است که شامل موارد زیر می‌باشد:
Worldcat , Articlefirst , Net first , Electonic collection online , paperfirst , pais interntional , proceedings first , OCLC union lists of periodicals.
در این میان پایگاه های اطلاعاتی worldcat بیشترین استفاده را در آموزش عالی دارد و سابقه دانش بشری را از ۴۰۰۰ سال گذشته تا کنون به ۴۰۰ زبان در بر می‌گیرد.
WorldCat دنیایی از اطلاعات
WorldCat قلب همکاری OCLC است. این خدمت سمبل ایده‌آلی از همکاری بین کتابخانه‌ای است که دسترسی به مجموعه‌ای مجازی را فراهم می‌آورد که هیچ کتابخانه‌ای به تنهایی قادر به داشتن چنین مجموعه‌ای در خود نیست. این خدمت که در سال ۱۹۷۱ به دیگر خدمات OCLC اضافه شد، ۵۴ کتابخانه دانشگاهی و دانشکده‌ای را در اوهایو به هم پیوند می‌داد. در حال حاضر، این مجموعه در برگیرنده فهرستهای ادغام شده کتابخانهها در سراسر جهان است و در واقع بزرگترین و غنی‌ترین پایگاه اطلاعات کتابشناختی به حساب می‌‌آید.
WorldCat بیش از ۴۹ میلیون رکورد کتابشناختی را در خود جای داده است که هر رکورد در برگیرنده توصیف فیزیکی مدرک و اطلاعاتی از محتوای آن می‌باشد. همچنین OCLC محتوای ارزیابانه‌ای نظیر فهرست مندرجات، جلد اثر، خلاصه کتابها و یادداشتهایی در خصوص نویسندگان به موارد یاد شده می‌افزاید.
WorldCat، کتابداران، دانشمندان، دانشجویان، محققان، و متقاضیان اطلاعات را به مجموعه ثبت شده ۴۰۰۰ رساله‌ای از منابع اطلاعات ـ از لوحهای گلی تا کتابهای الکترونیکی و از اطلاعات ضبط شده روی مودم تا MP3 ها ـ متصل می‌نماید. به محض تعیین منبع دلخواه، لیستی از کتابخانه‌های عضو دارنده مواد درخواستی در WorldCat ضمیمه شده‌اند که جوینده اطلاعات را به محل نگهداری منبع رهنمون می‌کنند. بنابراین اگر فردی در جستجوی منبعی باشد، امکان دسترسی به آن از طریق WorldCat مهیا شده است.
لوگوی جدید WorldCat نمادی است از مشارکت جهانگستر کتابخانهها. پنج بازوی لوگو، می‌تواند بیانگر موارد ذیل باشد:
پنج قاره، پنج حس (بویایی، چشایی، بینایی، شنوایی، و لامسه)، پنج حوزه اصلی خدمات OCLC (فهرستنویسی، مدیریت مجموعه، دیجیتال‌سازی و حفاظت مواد کتابخانه‌ای، مرجع، و اشتراک منابع).
نیز این لوگو، نمایانگر دارایی منحصر به فردی است که به آنهایی تعلق دارد که به ساخت این مجموعه ادامه می‌دهند.
آمارهای WorldCat
این خدمت طی یک سال به ۷/۲ میلیون رکورد رشد یافته است. کتابخانهها برای فهرستنویسی و تنظیم موجودی خود، حدود ۴ میلیون مورد از موجودی این پایگاه را مورد استفاده قرار داده و ۹/۸ میلیون مورد امانت بین کتابخانه‌ای ترتیب داده‌اند. همچنین کارکنان و کاربران کتابخانهها برای پژوهش، مرجع، و جایابی مواد، ۶/۳۵ میلیون جستجو در WorldCat را از طریق امکان FirstSearch به انجام رسانده‌اند.
WorldCat قلب همکاری OCLC است. این خدمت سمبل ایده‌آلی از همکاری بین کتابخانه‌ای است که دسترسی به مجموعه‌ای مجازی را فراهم می‌آورد که هیچ کتابخانه‌ای به تنهایی قادر به داشتن چنین مجموعه‌ای در خود نیست
ارزیابی WorldCat
با استفاده از خدمات WorldCat، در زمان و منابع اعضای OCLC و مؤسسه‌های همکار صرفهجویی می‌شود.
ارزشهای افزوده کیفی
OCLC در زمینه اداره WorldCat با جدیت خاصی عمل می‌کند. بیش از ۴۳۵۵۹ کتابخانه در سراسر جهان به کیفیت رکوردهای موجود در این پایگاه متکی هستند، بدین جهت OCLC نیاز سازمانی متقاضیان و استفاده‌کنندگان خدمات خود را در نظر گرفته و در روزآمدسازی آنها دقت ویژه‌ای دارد. تعهد OCLC در ارائه خدمات کیفی‌تر، دسترسی سریعتر، و رکوردهای کتابشناختی دقیقتر به قوت خود باقی است؛ خواه اطلاعات این پایگاه در جهت رفع نیازهای مرجع استفاده شوند، یا اشتراک منابع و یا فهرستنویسی. این سازمان، کیفیت را از طریق مطابقت دادن با استانداردهای بین‌المللی و هدایت برنامه‌های کنترل کیفیت، ایجاد و تضمین می‌نماید. برنامه‌های کنترل کیفیت در OCLC و مؤسسه‌های عضو، رکوردهای WorldCat را از طریق حذف موارد تکراری و اصلاح اشتباهات بهبود می‌بخشد. همچنین، برنامه‌های بهینه‌سازی بخش کنترل کیفیت OCLC، و برنامه حذف خودکار تکراریها و شفاف‌سازی رکوردها، کیفیت بالایی را تضمین می‌نماید.
فهرستنویسی
فهرستنویسی مشترک با OCLC، سرمایه‌گذاری بلندمدت ارزشمند و منحصر به فردی در آینده کتابخانهها به‌شمار می‌رود زیرا WorldCat:
- دربرگیرنده بیش از ۴۹ میلیون رکورد فهرستویسی است که توسط کتابخانه‌های سراسر جهان ایجاد شده‌اند، البته با این توضیح که در هر ۱۲ ثانیه یک رکورد به این مجموعه افزوده می‌شود.
- دانش ثبت شده‌ای را با ۴۰۰ زبان زنده دنیا را با گستره‌ای بالغ بر ۴۰۰۰ سال در خود جای داده است.
- پرمراجعه‌ترین پایگاه اطلاعات در حوزه آموزش عالی به شمار می‌رود.
FirstSearch
کتابخانهها و مراجعان آنها می‌توانند از طریق این خدمت به جستجو در پایگاه اطلاعاتی WorldCat اقدام کنند. پایگاه WorldCat برای جستجوی علاقمندان در FirstSearch امکان سرعنوانهای موضوعی کتابخانه کنگره را به عنوان یک تزاروس قابل جستجو فراهم آورده است. همچنین فضاهایی[۱] برای نمایش انواع مدارک درنظر گرفته شده است و بیشتر رکوردها دارای تصویر و فهرست مندرجات هستند. در صورت اشتراک و استفاده از این خدمت، می‌توان از خدمات شرکایی مانند باوکر (Bowker)، ابسکو (EBSCO)، و اکس لیبریس ((ExLibris بهره‌مند شد.
امانت بین کتابخانه‌ای
دسترسی به WorldCat از طریق خدمات امانت بین کتابخانه‌ای OCLC علاوه بر صرفهجویی در زمان، اجازه استفاده از امکانات زیر را نیز فراهم می‌آورد:
- کنکاش در زمینه صحت اطلاعات کتابشناختی
- یافتن امانت‌دهندگان از طریق ارائه سیاهه کتابخانه‌هایی که مدرک موردنظر را نگهداری می‌کنند.
- جایابی سریع موادی که یافتن آن ها دشوار یا ناممکن است.
مروری بر گسترش WorldCat
استراتژی سه ساله OCLC به گسترش WorldCat در حد یک منبع اطلاعات شبکه‌شده در سطح جهان برای تأمین دسترسی عمومی به محتوا و تخصص کتابخانهها، موزه‌ها، و سایر مراکز واسپاری اطلاعات علمی، ادبی، و آموزشی جهان اختصاص دارد. تا به حال، WorldCat عمدتاً بر افزایش دسترسی کاربران به اطلاعات کتابشناختی و موجودی کتابخانهها تمرکز داشته است؛ در حالیکه استفاده کاربران نهایی از WorldCat مرتباً در حال افزایش است، این پایگاه اطلاعات کتابشناختی همچنان به عنوان ابزاری در اختیار کتابداران است تا برای مدیریت مجموعه‌ها و اشتراک منابع خود از آن بهره جویند. نسخه توسعه یافته WorldCat شامل یک پایگاه دانش مشترک و مجموعه‌ای یکپارچه از ابزارها و خدمات مبتنی بر وب خواهد بود که تولید، بازیابی، تحویل و نگهداری دانش و تخصص مشترک مؤسسه‌های همکار را پشتیبانی می‌کند. کتابداران و کاربران اطلاعات در سراسر جهان ـ شامل اعضای هیئت علمی، دانشجویان، دانشمندان، افراد شاغل در بخش بازار و تجارت، و فراگیران بزرگسال خودراهبر ـ از این منبع جدید استفاده خواهند کرد. این کاربران، نیازی مشترک به اطلاعات از منابع مورد اعتماد دارند که از طریق WorldCat توسعه یافته و کتابخانهها بتوانند به جستجو و جایابی این اطلاعات حتی در گوشه‌ای دیگر از جهان اقدام کنند. در نهایت، از طریق این خدمت، منابع اطلاعات در فرمت و چارچوب زمانی‌ای که به بهترین نحو پاسخگوی نیازهای کاربران خواهد بود، عرضه می‌شوند.این دسترسی توسعه یافته به اطلاعات به این دلیل امکان‌پذیر است که کتابخانه‌های سراسر جهان از طریق OCLC برای ساخت این منبع مشترک، با یکدیگر همکاری می‌کنند. در نتیجه این همکاری کتابخانهها همگام با عرضه‌کنندگان اطلاعات تجاری، می‌توانند نقش خود را به عنوان عنصری کلیدی در زیرساخت اطلاعاتی جهان حفظ کنند. از این منظر، کتابخانهها می‌توانند حین حمایت از ارزشهای سنتی کتابخانهها مانند دسترسی آزاد به اطلاعات؛ در شکل دادن به سیاستها و عملیات بازار اطلاعات نیز شرکت جویند.
مروری بر استراتژی
استراتژی نوین OCLC مشتمل بر توصیفی از WorldCat توسعه یافته و چهار برنامه پشتیبانی است که OCLC به اجرا در خواهد آورد:
- برنامه فراداده‌ها: ایجاد فراداده‌های جامع و خدمات مدیریت برای کتابداران، کاربران کتابخانهها و همکاران.
- برنامه مدیریت محتوا: ارائه خدماتی برای نگهداری و دیجیتال‌سازی منابع پژوهشی.
- برنامه کاوش و بازیابی: تعاملات رابط کاربر مؤثر و مشتری‌پسند برای جستجوی WorldCat توسعه یافته.
- برنامه اجرا: ارائه خدمات سریع تحویل اطلاعات.
منابع و مأخذ:
۱- دهنوی، فاطمه. “معرفی پایگاه OCLC”. دانشگاه آزاد اسلامی _علوم و تحقیقات.
۲- سلطانی، پوری. “دانشنامه کتابداری و اطلاع رسانی“. تهران: فرهنگ معاصر ، ۱۳۷۹.
۳- معتمدی، فاطمه. “نطام نمایه سازی و ورداسمیت در شبکه کتابشناسی (او . سی . ال . سی)“. فصلنامه علوم اطلاع رسانی ، دوره ۱۷ شماره سوم و چهارم. بهار و تابستان ۱۳۸۱. ص ۱۲ – ۱۶ .
۴- موسائی، اصغر.”معرفی پایگاه OCLC“:
http://www.aftab.ir/articles/applied_sciences/library_science/c12c1229850131_OCLC_p1.php
۵- سایت www.OCLC.org. ۱۴/۶/۲۰۱۰.
