چکیده
هر ماه یک فناوری جدید راه خود را میان ما باز می کند که ما از طریق کنفرانسها یا وب سایت ها از آن مطلع می شویم. درست است که ما باید فناوری های روز را دنبال کنیم، اما از همه مهم تر آن است که این فناوری ها چه زمانی باید در کتابخانه ها بکارگرفته شوند. در این مقاله با فناوریهای جدیدی که میتوانند کاربرد بسیار مفیدی برای کتابخانه ها،کتابداران و کاربران داشته باشند آشنا شده و نهایتا” فرصتها و چالشهای فرا روی کتابخانه ها را مورد برسی قرار میدهد . منظور از آینده، آینده ای نزدیک، واقعی و قابل دسترسی برای بشر است که به زمان حال پیوسته است. در این که آینده، دنیایی مجازی، خودکار، الکترونیک، اینترنتی، و سایبرنتیک خواهد بود، شکی نیست. ابزار های انتقال اطلاعات ( محمل های اطلاعاتی)رو به کوچک شدن و انعطاف پذیری و با قابلیت بیش تر میگذارند اما عملا” مفهوم کتابخانه مجازی باز هم در دوردستها قرار میگیرد.نهایتا” اینطور پیشبینی میشود که کتابخانه های آینده به صورت هیبرید خواهند بود و کتابخانه ها پابرجا و کتابداران در نقشی پر رنگ تر از قبل به کار خود ادامه خواهند داد.
مقدمه
پدیده های الکترونیکی زندگی بشر را به طور کلی دگرگون کرده و رؤیای کتابخانه های بدون کاغذ را به واقعیت نزدیک تر. در چنین محیطی همه چیز در حال دگرگونی است؛ ابزارها؛ روش ها، شکل ها، وظایف و کارکردها. پیشرفتهای دنیای کنونی کتابخانه ها را نیز دگرگون کرده و برای آنها، دنیای وسیعی از اطلاعات را در یک مکان کوچک و حتی به زعم برخی بدون دیوار فراهم آورده است.
با گسترش شبکه های رایانه ای و مواد چندرسانه ای که می تواند ترکیبی از متن، تصویر، صدا و احتمالاً حس بویایی باشد، آموزش بعد تازه ای خواهد یافت و ما شاهد مدارس و دانشگاههای مجازی خواهیم بود. به نظر الوین تافلر با ظهور “مرجع سوم” ایالات متحده با تجربه ای که از چنین برنامه ای دارد برای استفاده از کتابخانه و کتابدار در آموزش، برنامه های تازه ای را پیش بینی کرده است
وجود شبکه ها و پایگاههای بزرگ اطلاعاتی، افراد را از مراجعه به کتابخانه بی نیاز نخواهد کرد چرا که اطلاعات موجود در شبکه ها چنان وسیع و متنوع است که افراد کارآزموده نیز در استفاده از آن ناتوان هستند در مجموع کتابخا نه های آینده باید محل تلاقی نیازهای استفاده کنندگان و انبوه اطلاعات پایگاهها باشند و کتابداران خود را برای رویارویی با دنیای عظیمی از اطلاعات و طیف وسیعی از نیازها و خواسته ها آماده کنند و با به خدمت گرفتن ابزارهای مناسب و بهبود سازو کارهای اطلاع یابی و اطلاع رسانی خود به رشد جوامع انسانی کمک کنند.(جمالی،۱۳۸۵)
پیش از پرداختن به آینده فناوری ها در کتابخانه نگاهی گذرا به مفاهیم فناوری اطلاعات، تاریخچه آن و زمینه های تحولی که برروی کارکرد کتابخانه ها کتابداران ، کاربران و حتی سیر تکاملی کتابخانه ها به جای گذاشته است خواهیم داشت.
فن آوری اطلاعات :
فن آوری اطلاعات به فنآوری هایی اطلاق می شود که امکانات لازم برای جمع آوری ، انباشت، پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می کند . محور این فن آوری ، رایانه و ارتباطات راه دور است . رایانه ها اساسا کارپردازش و انباشت اطلاعات را انجام می دهند و ارتباطات راه دور ، امکان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطحی بسیار وسیع فراهم می سازد. ( داورپناه ، ۱۳۷۸)
از این رو تاریخچه استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد :
در دهه ۱۹۴۰ نخستین روشهای نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت . این نظام در واقع پیش آمد نظام های رایانه ای دهه ۱۹۶۰ بود . در دهه ۱۹۸۰ شاهد گسترش نظام های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود . دهه ۱۹۹۰ دهه رشد اینترنت به حساب می آید و کتابخانه ها نیز از این پدیده حاصل از فناوریهای جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند. این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می باشد. .(یاری فیروز آبادی،۱۳۸۵)
زمینه های استفاده از فن آوری نوین در کتابخانه ها تخصصی
به طور کلی آنچه موجب شده است که کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند عبارتست از سرعت ، حافظه ، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری ، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی ، ایجاد ارزش افزوده ، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون ، دسترسی یکپارچه به اطلاعات ، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و پایگاهها داده ها ، امکان روز آمد کردن و اصلاح اطلاعات به شکلی ساده و سریع و اشتراک در منابع .(یاری فیروز آبادی،۱۳۸۵)
تغییر نقش کتابخانه ها
ظهور فناوریها و بویژه گسترش اینترنت و تغییر محملهای اطلاعاتی موجب تغییر نیازهای اطلاعاتی کاربران و در نتیجه نقش کتابخانه ها و تغییر کارکرد و وظایف آنها شده است .
کتابخانه ها بایستی با توجه به رشد سریع اطلاعات و منابع اطلاعاتی ، پیشرفتهای تکنولوژیکی تغییرات ناشی از فناوریهای اطلاعاتی و تغییر تقاضاهای استفاده کنندگان هماهنگ شوند. کتابداران مسئول رفع نیازهای اطلاعاتی آنها هستند و باید در اسرع وقت موقعیت جامعه استفاده کننده از کتابخانه را تشخیص داده و اطلاعات و خدمات مناسب و مفید را برای شان فراهم آورند. کتابخانه ها بایستی تغییرات ممکن را پیش بینی نمایند. اصلاحات کنند و در انجام کارهایی که ما در انجام آن تأکید می کنیم سبقت بجویند چرا که کتابخانه بعنوان » مرکز اطلاعات « و کتابداران بعنوان مدیران دانش مدون نقش مهمی در گردآوری ، پردازش و ذخیره اطلاعاتی واشاعه آن برعهده دارند )سدادی،۱۳۸۵)
فناوریهای جدید کاربران کتابخانه ها را نیز دچار تغییر کرده اند.در حال حاضر کاربران سنتی با کاربران دیجیتالی در یک سطح قرار دارند با این تفاوت که این کاربران دیجیتال به سرعت در حال رشد و گسترش هستند اما در آینده ای نچندان دور این کاربران دیجیتالی هستند که گوی سبقت را از کاربران سنتی خواهند ربود .نیازهای اطلاعاتی کاربران عصر دیجیتال متفاوت تر از کاربران سنتی است و حتی نوع محملهای اطلاعاتی مورد درخواست آنان نیز تغییر کرده است.
فناوریها و تکنولوژی های جدید موجب سیر تحولی در کتابخانه ها شده اند که به صورت سیر از مرحله سنتی به خودکار ،الکترونیکی ، دیجیتالی و نهایتا” مجازی شاهد این تغییرات هستیم.
کتابخانه های سنتی کتابخانه ای است که تمامی مراحل کار به صورت سنتی و دستی صورت می پذیرد و ماشین یا فناوری در آن راه ندارد .کتابخانه خودکار همان کتابخانه سنتی است که برخی قسمتهای آن ماشینی شده است مانند استفاده از ماشین تایپ در بخش فهرست نویسی. کتابخانه الکترونیکی یک گام فراتر از کتابخانه خودکار است . این کتابخانه ها همانند کتابخانه های سنتی و خودکار دارای ساختمان ، تجهیزات ، قفسه ها ، منابع و کتابدار است و به همان روش های خودکار و سنتی سازماندهی و اداره می شود. تفاوت آن با کتابخانه های سنتی در این است که این کتابخانه ها دارای مواد غیر چاپی مثل فیلم ، میکروفیلم ، میکروفیش ، انواع لوح های فشرده و منابع مشابه نیز است . در این کتابخانه ها ارائه خدمات هم به صورت سنتی و خودکار است و هم به صورت شبکه ای و دیجیتالی منتها استفاده از ارتباطات شبکه ای و دیجیتالی در آن نوپاست و معمولا بازیابی اطلاعات در آن از طریق شبکه محلی انجام می شوداما کتابخانه های دیجیتالی کتابخانه ای است مشابه کتابخانه های سنتی ، با این تفاوت که منابع آن در فرمت دیجیتالی است . این بدان معناست که کتابخانه های دیجیتالی نیز مانند کتابخانه ها ی سنتی دارای ساختمان و تجهیزات ، کتابدار در نقش واسط ، منابع فیزیکی و مجموعه خاص است و تنها تفاوت آن با کتابخانه های سنتی درنوع مواد ( دیجیتالی بودن آن ) و در نتیجه قابلیت استفاده از آن در شبکه ، و بدین ترتیب امکان دسترسی از راه دور به این منابع است .اما “یک کتابخانه مجازی ، مجموعه سازمان یافته ای از پیوندها به اسناد نرم افزارها ، تصاویر ، پایگاه ها ی داده ای و… در یک شبکه و یامجموعه ای از شبکه های رایانه ای می باشد صفت مجازی بیشتر به فقدان بعد مکانی این نوع کتابخانه اشاره دارد و این نوع کتابخانه ها وجود فیزیکی نداشته ، روی شبکه های کامپیوتری ایجاد شده و در دسترس مراجعان قرار می گیرند. بدین خاطر کتابخانه های نامرئی نیز نامیده شده اند.” .(نعیمی،۱۳۸۶)
اوج پیشرفتهای اینترنت در دهه ۱۹۹۰ و پس از آن در سال ۲۰۰۰ مفهوم جدیدی را تحت عنوان وب۲ بوجود آورد که به واسطه این مفهوم جدید فناوری های جدیدی پا به عرصه ظهور گذاشتند.وب ۲ یک وب مشارکتی است.وب ۲ یک نسخه جدید از وب ۱ نیست بلکه یک محیط تعاملی است که در آن کاربران فقط استفاده کننده صرف اطلاعات نیستند و در تولید اطلاعات هم نقش و مشارکت دارند.یکی از بارز ترین مصادیق وب ۲ پروژه ویکیپدیا میباشد.ویکیپدیا یک دایره المعارف online بادسترسی آزاد به محتویات آن است و هدف از آن ایجاد یک دایره المعارف جهانی به تمامی زبانهای زنده دنیاست و چنین امری محقق نمی شود مگر با همکاری تمامی کاربران آن ، از این رو قابلیت ویرایش این دایره المعارف در قیاس با سایر دایره المعارفهای online آن را در جایگاه دیگری قرار میدهد جایی که فردی به نام ویراستار یا یک هیات ویراستاری وجود ندارد و هرکسی میتواند ویراستار مقالات موجود در این دایره المعارف باشد.علی رغم تمامی مزایای آن هنوز هم جنگهای ویرایشی و عدم اعتبار آن به علت ویرایشهای مکرر از چالش برانگیزترین مسایلی است که در مورد این دایره المعارف مطرح میشود.
در محیط وب۲ یکی از پرطرفدارترین تکنولوژی های بوجود آمده وبلاگ ها هستند.وبلاگ از دو واژه «وب» و «لاگ» تشکیل شده و در لغت به معنای «به اشتراک گذاشتن وب» میباشد، یعنی فضایی که در آن هر یک از کاربران اینترنت میتوانند به صورت پیوسته (آنلاین) اطلاعات, افکار، عقاید، یادداشت‌های شخصی، مقالات، عکس خود را به اشتراک بگذارند.
کتابداران از جمله اولین افرادی بودند که از وبلاگ ها استقبال نمودند و از آن برای انتشار عقاید، افکار و اطلاعات خود به نحوه‌های مختلف استفاده کردند. وبلاگ از آن جهت برای کتابداران مهم است که بر خلاف دیگر فناوریها، نیازی به تخصص در دیگر حوزه‌ها ندارد و کتابداران با هر میزان آگاهی از اینترنت و رایانه میتوانند نویسنده وبلاگ باشند و از این وسیله برای ترویج آگاهی‌های خود , معرفی خدمات کتابخانه خود , ارتباط با همکاران دیگر، و افزایش دانش خود استفاده کنند. به وسیله وبلاگ میتوان به راحتی خوانندگان و کاربران کتابخانه را از منابع، کتب و مواد جدید مطلع کرد، قوانین و خدمات کتابخانه را منتشر نمود، سؤالات مرجع را پاسخ داد، اطلاعات و اخبار جدید در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی را به سرعت منتشر کرد و برای آموزش کتابداری از آن بهره گرفت بی‌نیازی از فضای اختصاصی در شبکه, رایگان بودن خدمات اکثر خدمت‌دهنده‌های وبلاگ‌نویسی, سرعت و سهولت انتشار, امکان تعامل با خوانندگان و دریافت نظرات آنها, سادگی و بی‌نیازی از مهارت‌های برنامه‌نویسی از مواردی هستند که به ترویج وبلاگ‌نویسی در میان کتابداران کتابخانهها کمک میکنند(کرمی،۱۳۸۴)
از فناوریهایی که میتوانند در وبلاگها کاربرد بسیاری داشته باشند اراس اس ها هستند. آر.اس.اس را یکی از خدمات وب۲ بر می شمارند که به کاربران اجازه می دهد تا به طور خودکار تازه ترین اطلاعات و اخبار موجود در وب را دریافت نمایند. میتوان به راحتی و بدون نیاز به مشاهده روزانه سایت های مورد علاقه، از محتوا وبه روز رسانی‌های انها مطلع شد.و در وقت و هزینه اینتر نت صرفه جویی کرد.از کاربردهای ار اس اس در کتابخانه ها میتوان به معرفی لیست کتب و منابع جدید، انتشار آگهی ها و اخبار خود ، ارسال دیرکرد کتابها، اشاعه اطلاعات گزیده، معرفی لیست کتب پر استفاده اشاره نمود.
پادکست
از روشهای ارائهٔ محتوا از طریق انتشار فایل صوتی در اینترنت است و نام نوعی برنامهٔ صوتی است که توسط کاربران معمولاً بر روی یک دستگاه پخش‌‌کنندهٔ موسیقی دیجیتال(مانند ای پاد) ذخیره میشود.
پادکست در کتابخانه ها برای کتابخوانی ،کتاب درمانی، تفریح و سرگرمی، جذب کودکان در قصه‌گویی به کار میرود و از محدودیتهای آن دسترسی به اینترنت پرسرعت وحق کپی رایت است.در حال حاضر علاوه بر صوت ،تصویر هم قابل پخش از طریق پادکست است.در راستای واژه پادکست دو واژه دیگر تحت عنوان ویدئوکست و وب کست مطرح میشود. ویدیو کست ارسال آنلاین ویدئو ها و ویدئو کلیپ ها از طریق RSS یا ATOMاست.برخی معتقدند با وجود قابلیت های پادکست واژه ویدئو کست حشو و زائد است اما علی رغم تمام اوصاف بسیاری از کتابخانه ها از این قابلیت برای معرفی کتب یا سایر امور مربوط به کتابخانه استفاده میکنند.نمونه این کار را کتابخانه عمومی منچستر انجام میدهد که از طریق ویدئو کست به معرفی کتب نوجوانان برای جذب بیشتر این افراد به کتابخانه میپردازد.
.واژه وب کست نیز واژه جدیدی است که به معنای پخش یک رو یداد در اینترنت در همان زمان پخش رویداد میباشد.در این میان کتابخانه ها خدماتی را تحت عنوان Web cast of perivious event ارائه میدهند که به عنوان پیشگام ،کتابخانه بریتانیا ارائه دهنده این خدمات بود.بدین ترتیب که رویدادهایی مانند دوره های آموزشی یا کارگاه ها یا سمینارهای ارائه شده را جمع آوری میکند و افراد قادر خواهند بود که این دوره ها یا سمینارها را علی رغم سپری شدنشان دوباره ببنینند و از آن استفاده نمایند.
در محیط وب ۲ پدیده دیگری داریم که تحت عنوان کتابخانه من مطرح میشود.
کتابخانه من یا شخصی سازی خدمات کتابخانه پدیده جدیدی در وب سایت های کتابخانه ای است که ما آن را اکثرا” در قالب پورتالها میتوانیم ببینیم. افزایش تعداد صفحات وب کتابخانه ای و گسترش آنها به ویژه در هنگام استفاده از کتابخانه های دیجیتال، باعث سرگردانی کاربران در محیط وب و اتلاف وقت آنها شده است .کاربران نیاز دارند وقتی که وارد محیط وب میشوند ، محیط اینترنت و وب آنها را به عنوان یک شخص حقیقی شناسایی کند و پیشینه های کاری و جستجوهای آنان با خروج از محیط وب از بین نرود .از این رو شخصی سازی خدمات وب در این خصوص بسیار راه گشاست وارایه خدمات شخصی سازی شده تنها در محیط های دیجیتال میسر است و علاوه بر این وجود دو مولفه کتابدار و تعامل دوسویه فعالانه کاربر و کتابخانه الزامی می باشد
سیستم های خبره در کتابخانه
کاربرد سیستم های خبره و هوش مصنوعی در امور کتابخانه هنوز در مراحل اولیه است .پیشبینی این خدمات را وان وار بوش در سال۱۹۴۵ با پیشنهاد دستگاهی به نام ممکس ارائه داد که البته هرگز ساخته نشد اما به عنوان ایده ای برای آیندگان به جا ماند. حوزه هایی که سیستم خبره می تواند در آن فعالیت کند عبارت اند از :
فهرستنویسی، جستجو در پایگاه های اطلاعاتی، نمایه سازی، مدیریت، و مرجع. اما همچنان این سوال مطرح میشود که آیا این سیستم ها به راستی کار روزانه کتابداران را بهبود می بخشند؟
دلایل مختلفی در نپرداختن کتابداران و اطلاع رسانان به طراحی نظامهای هوشمند وجود دارد،محدودیتهای مالی کتابخانه ها برای طراحی و پشتیبانی این نظام ها ،محدودیتهای مهارتی کاربران ،نا آشنایی یا کم آشنایی کتابداران با مفاهیمی همچون هوش مصنوعی ،نظام های خبره و ..از جمله این دلایل است و مهمترین نکته اینکه فعالیتهای کتابخانه خطی نمی باشد از این رو تقلید از آنها کار آسانی نیست.(آزاد،۱۳۸۲)
در راستای مفهمو وب۲ مفهوم دیگری تحت عنوان کتابخانه ۲ مطرح میشود. کتابخانه ۲ همان کتابخانه +وب ۲ است. کتابخانه۲ کاربر محوراست،نوعی نوع آوری جمعی است، و مرز میان تولید کننده و مصرف کننده را از بین میبرد.
پیشرفت اینترنت ودر تعاقب آن وب ۲ با آمدن خود فناوریها و تکنولوژی های جدیدی را برای ارتباط هرچه بیشتر کاربران با محیط وب بوجود آوردندو هریک مصداق این واقعیت شدند که وب ۲ یک وب جمعی و مشارکتی است. یکی از تغییرات این موج جدید ، تغیر محملهای اطلاعاتی بود.تبدیل کاغد و کتاب چاپی به کتاب الکترونیکی از بارزترین این تغییرات است.کتابهای الکترونیکی معمولا” از طریق کامپیوتر یا بعضا” از طریق ای پاد یا پی دی ای خوانده میشوند اما در حال حاضر پدیده جدیدی تحت عنوان کیندل که از طرف شرکت آمازون ارائه میشود برای مطالعه کتابهای الکترونیکی به کار میرود.
کیندل وسیله ای برای مطالعه کتابهای الکترونیکی است. پیش از این محصولات دیگری مانند “آی پاد” یا “پی دی ای” کارهای مشابهی را انجام می دادند، اما با استفاده از این وسیله الکترونیکی جدید، کم وزن و بسیار کاربردی می توانید مجموعه قابل توجهی از کتاب های الکترونیکی را به صورت یک جا در اختیار داشته باشید و در هر زمان و مکان که برای شما مقدور بود آنها را مطالعه کنید. یکی از ویژگی های منحصر به فرد کیندل این است که با در اختیار داشتن آن می توانید دیگر کتابهای الکترونیکی مورد علاقه خود را با استفاده از اینترنت بی سیم دانلود نمایید و به مجموعه کتابخانه الکترونیکی سیار خود بیافرایید مطالعه کتابهای الکترونیکی با کیندل به مراتب آسانتر از خواندن کتابهای الکترونیکی روی صفحه نمایشگرهای متعارف و LCD است. امکان اتصال آن به اینترنت بی سیم (WiFi) با استفاده از هات اسپات هایی که در هر منطقه وجود دارد، در نظر گرفته شده است. شبکه انحصاری کیندل که با عنوان Whispernet نامگذاری شده است که در حال حاضر تنها در خاک ایالات متحده قابل دسترسی است. امکان دانلود کتابها، روزنامه ها، مجلات الکترونیکی و حتی وبلاگ ها نیز از طریق شبکه یاد شده بر روی کیندل وجود دارد.در این وسیله از فناوریهایی مانند کاغذ الکترونیکی و جوهر الکترونیکی استفاده میشود که به کیندل جلوه جادویی میبخشند.
همانطور که در بالا ذکر شد وب ۲ وب مشارکتی است.نمونه این مشارکت را میتوان در فلیکر، یوتوب و سایر فناوریهای وب ۲ دید. اما ،
فلیکر چیست؟
فلیکر یکی از بزرگ ترین سایتهای اشتراک گذاری تصاویر است که به عنوان یکی از نمادهای مهم وب ۲ شناخته می شود. این سایت اخیرادر اقدام جدید خود امکان اشتراک فیلم را هم به امکانات خود افزوده است.این سایت در فوریه ۲۰۰۴ افتتاح شد و موسس آن لیودکرپ است. علاوه بر این سایت که به اشتراک گذاری تصاویر میپردازد سایت یوتوب را داریم که یکی از بزرگترین سایتهای به اشتراک گذاری ویدیودر دنیا است .این سایت در فوریه ۲۰۰۵ تاسیس شد و فقط در طی یکسال به موفقیت چشمگیری دست یافت و رتبه اول پیشرفت و کسب بازدید را در سال ۲۰۰۶ از آن خود کرد.پس از این موفقیت چشمگیر درماه اکتبر گوگل اقدام به خرید یوتوب نمود .در این سایت نمایش ویدئوها برای کاربران عادی رایگان بوده و برای کاربرانی که ثبت نام کرده اند امکان آپلود تعداد نامحدودی ویدئو وبه اشتراک گذاری آن وجود دارد. کتابخانه ها میتوانند ویدئو کستهای خود رادر یوتوب به اشتراک بگذارند یا حتی از طریق یوتوب تورهای کتابخانه ای از کتابخانه محل کارشان درست کنند و دیگران را در اطلاعات خود شریک گردانند.
نوع دیگری از خدماتی که در محیط وب ۲ مطرح میشود به اشتراک گذاری آرا و نظرات است.بسیاری از کتابخانه ها این امکان را به کاربران خود میدهند که در مورد کتابی که مطالعه کرده اند برای دیگران comment بگذارند نمونه این کار را کتابخانه Madison در خدماتی تحت عنوان madreads انجام میدهند و بدین ترتیب سایر اعضا هم ترغیب خواهند شد تا با دیدن نظرات سایرین در مورد کتابها ،علاقمند به خواندن آنها و حتی گذاشتن نظرات و دیدگاه خود در مورد کتابهای دیگر شوند و این امر خود میتواند میزان و علاقه به مطالعه را در سنین مختلف افزایش دهد.
وب۳
وب۳ همان وب هوشمند است که هدف از هوشمندسازی وب به گونه‌ای است که اطلاعات نه تنها برای انسان‌ها بلکه برای ماشین‌ها نیز قابل فهم و پردازش باشد واژه وب ۳ را اولین بار جان مارکوف در سال۲۰۰۶ اختراع کرد .
کارشناسان و متخصصان ایجاد اینترنت پیشبینی میکنند که وب۳ یک وب سه بعدی خواهد بود ودر آینده نزدیک دنیای وب قادر خواهد بود تا هر بخشی از زندگی روزمره کاربران را به دنیای دیجیتال و فناوری مرتبط کند تا به این وسیله نیازهای کاربران آینده مرتفع شوند. از این رو یکی از فاکتور های مهم وب۳ شخصی سازی خدمات برای کاربران خواهد بود.
علاوه بر این خدمات،محیط وب ۲ خدمات بیشماری را در حوزه مرجع فراهم می آورد و نهایتا” به خاطر ماهیت وب دو تمامی این خدمات به صورت مشارکتی و تعاملی کاربر با کتابدار هستند.و از آنها تحت عنوان کلی خدمات مرجع در عصر دیجیتال یاد میشود.این خدمات به دو صورت همزمان و غیر همزمان صورت میگیرند.مثلا” پست الکترونیکی و گروه های بحث از خدمات غیر همزمان هستند که افراد پاسخ خود را پس از پشت سر گذاشتن یک بازه زمانی دریافت میدارند. اما به طور اخص این خدمات عبارتند از:
خدمات مشاوره ای :
در بسیاری از مواقع افراد برای انجام پژوهش خود نیاز به مشاوره و آگاهی دارند بویژه اگر پیشینه ای در آن حوزه خاص نداشتنه باشند.خدمات مشاوره ای راه گشای این افراد است و این امکان را فراهم میکند تا افراد بتوانند مدت ۳۰ دقیقه و حتی بیشتر از آن با یک متخصص موضوعی یا محقق در حوزه کاری خود مشورت داشته باشند. marfleet,2006))
skype ( یا ار تباط تلفنی از طریق اینترنت)
امروزه یکی از شیوه های ارتباط هم زمان ارتباط تلفنی از طریق اینترنت است.مزیت ارتباط تلفنی از طریق اینترنت این است که از طریق کامپیوتر و اینترنت میتوان بدون پرداخت هزینه چندانی با فواصل دور ارتباط برقرار کرد.این شیوه بسیار اقتصادی است و برای ارائه خدمات به کاربران از راه دور کتابخانه میتواند به کار برده شودو به عنوان یک فضای ارتباطی مناسب بین کاربران و کتابدار عمل کند.
Instant Messaging
یک شیوه ارتباطی است بین دو یا چند نفر که از طریق تایپ در محیط وب صورت میگیرد.افراد میتوانند از طریق Yahoo messenger,Ichat,Aol messenger با کتابخانه ای که خدماتIM را ارائه میدهد ارتباط برقرار کنندو نیازهای اطلاعاتی خود را رفع نمایند.برای استفاده از این سرویس نیاز به یک screen name دارید تا به لیست تماس اضافه شوید و سپس شروع به چت و گفتگو با یک کتابدارنمایید.
گاهی اوقات که به کامپیوتر خودتان دسترسی ندارید برای ارسال پیامهای فوری meebo.com به یاری شما میشتابد و شما میتوانید با استفاده از یک مرور گر اینترنتی و با مراجعه به سایت فوق پیامهای فوری خود را به راحتی برای دوستانتان که از برنامه های yahoo messenger,MSNmessenger,Gtalk , و سایر برنامه های مشابه استفاده میکنند ارسال دارید.نکته دیگر اینکه اگر عضو meeboباشید میتوانید به طور همزمان وارد همه سرویسهایی شوید که در آن عضو هستید و همچنین میتوانید تنظیمهای ایجاد شده و گفتگوهای انجام شده را ذخیره کنید.از این طریق میتوانید با کتابداران مرجع ارتباط برقرار کرده و سوالات کوتاه خود را بپرسید.
Text Messaging Reference Program
در این شیوه برقراری ارتباط با کتابداران در کتابخانه ها از طریق تلفن همراه صورت میپذیرد.زمانی که کتابداران سوال شما را در قالب SMS دریافت میکنند. آن را بررسی کرده و نهایتا” ظرف یک ساعت به آن پاسخ میدهند.باید توجه داشت که پاسخ صرفا” به همان تلفن همراهی که با آن SMS زده اید فرستاده میشود و هیچگونه پاسخ اتوماتیکی در قبال سوال شما فرستاده نخواهد شد.
در بسیاری از این خدمات نوع دیگری از خدمات ارائه شده در وب تحت عنوان FAQ یا سوالات متداول وجود دارد که در سایتها و وبلاگهای فارسی تحت عنوان از کتابدار بپرس نمود می یابد. .این سوالات لزوما” پرسیده نشده اند اما آن سایتها یا آن کتابخانه ها احساس کرده اند که کاربران در برخورد یا استفاده از یک سرویس جدید با این سوالات مواجه خواهند شد لذا این سوالات را همراه با پاسخ آنها در این بخش قرار داده اند.
خدمات آگاهی رسانی جاری (Current Awareness Service )
تنوع روزافزون و حجم گسترده اطلاعات به حدی است که مطالعه اطلاعات تازه حتی در رشته‌های بسیار تخصصی برای فرد متخصص بسیار دشوار و مستلزم صرف وقت زیاد است. از جمله روشهای آگاهی‌رسانی جاری که در پایگاههای اطلاعاتی قابل دسترس از طریق اینترنت انجام میگیرد، این است که این پایگاهها علاقه‌مندیهای کاربران خود را دریافت کرده و به صورت پیوسته و از طریق پست الکترونیکی اطلاعات جدید و خاص هر یک از کاربران را ارسال میکنند.به واسطه این نوع خدمات، متخصصین در کمترین زمان ممکن از وجود منابع اطلاعاتی جدید در حوزه مورد علاقه خویش باخبر میشوند. این نوع خدمات در کلیه پایگاههای اطلاعاتی رایگان انجام میگیرد.سیستم آگاهی رسانی جاری در غالب پایگاهها و کتابخانه های دیجیتال به دو طریق عمل میکند:
۱-Table of Contents Alerts : که در این حالت یافته های جدید در مورد حوزه کاری یک پژوهشگر در قالب فهرست مندجات نشریات برای او فرستاده میشود و اگر این کار از سوی ناشر انجام پذیرد بر روی هر مقاله یک هایپر لینک قرارمیدهد که در این حالت امکان دسترسی به خود مقاله را نیز وجود دارد.
۲- Automated Searches : عملکرد این گزینه شبیه عملکرد ALERT در گوگل میباشد.بدین نحو که با فعال کردن گزینه ALERT تعیین میکنید که اطلاعات جدید در حوزه مورد نظر شما در چه بازه زمانی توسط پست الکترونیکی برای شما فرستاده شود.
فیس بوک
یک ابزار کاربردی اجتماعی است که امکان ارتباط افراد را به دوستان و کسانی که در حوزه کاری آنها کار میکنند، درس میخوانند یا زندگی میکنند را فراهم آورده و آنان از طریق چت یا گذاشتن پیام با هم ارتباط برقرار میکنند. در حوزه کتابداری میتوانند افراد هسته در یک حوزه همدیگر را شناسایی کرده و با هم به تبادل اطلاعات بپردازند. یا حتی گروههای پژوهشی اینترنتی تشکیل داده و از این طریق یک پروژه کاری را به صورت مشترک با یکدیگر انجام دهند.در فیس بوک قابلیت به اشتراک گذاری فایلها ،عکس ها ویدئوها و هرچیزی که فکر کنید وجود دارد حتی در این محیط میتوانید نرم افزاری را نصب یا پاک کنید.و در بخش از کتابدار بپرس سوالات خود را از یک کتابدار بپرسید و جواب را دریافت دارید
خدمات مرجع چتی
از طریق چت یا گفتگو میتوان به کاربرانی که دور از کتابخانه هستند یا از نظر شنوایی مشکل دارند خدمات ارائه داد. از طریق چت میتوان به صورت زنده به بحث و تبادل نظر پرداخت اما کتابدار نمیتواند از این طریق به تعداد زیادی سوال پاسخ دهد و اینکه همه صحبتها و کلمات نیز بایستی تایپ شود .علاوه بر این تعداد کارکنان و آموزش آنان نیز اهمیت دارد.زیرا همیشه مراجعان کتابخانه کاربران دیجیتال نیستند و بایستی کتابداران مرجع به تعداد کافی هم برای پاسخگویی به مراجعان حضوری خود و هم سرویس دهی به کاربران online وجود داشته باشند و آموزش لازم را جهت هدایت درست و صحیح گفتگو در محیط اینترنت دیده باشند تا چت اینترنتی از مسیر خود خارج نشود.
ویدئو کنفرانس یا مرجع ویدئویی
مرجع ویدیویی یکی دیگر از شکل‌های ارائه خدمات مرجع دیجیتالی به صورت همزمان میباشد. در این شیوه، کاربر و متخصص اطلاع‌رسانی به طور همزمان و بر مبنای عناصر دیداری و شنیداری، با هم در ارتباط هستند. در این مدل، خدمات از طریق WEBCAM و ابزارهای کنفرانس ویدیویی ارائه می‌گردد. مزیت این شیوه به دیگر شیوه‌ها این است که متخصصان اطلاع‌رسانی و کاربر در شرایطی تقریباً شبیه به محیط سنتی، حالات و حرکات یکدیگر را میبینند.
فرمهای وبی
در این شیوه کاربران جهت پرسیدن سوالهای خود و کسب اطلاعات مورد نیاز باید فرمهای پیوسته ای را پرکنند( در جایی از وب سایت کتابخانه کلیک میکنند و در فرمی که پرسش خود را در آن مطرح میکنند سایر اطلاعات ویژه مانند نام و نشانی پست الکترونیکی) به همراه سوال پرسیده شده فرستاده میشود که کاربرد های آن به صورت از کتابدار بپرس نمود می یابد .
رباتها
در این شیوه از هوش مصنوعی برای جوابگویی به سؤالات مرجع استفاده میشود و کتابدار بر خلاف دیگر مدل‌ها دخالتی در پاسخگویی ندارد و از طریق هوش مصنوعی و با استفاده از اطلاعات پایگاههای اطلاعاتی و به مدد موتورهای پیشرفته جستجو، به پاسخگویی اقدام میشود. معروف‌ترین نمونه شناخته‌شده از این نوع خدمت مرجع، «ASK JEEVES» میباشد که چند سالی است به ask.com تغییر نام داده است.
میز مرجع دیجیتالی
میز مرجع دیجیتالی یکی از خدماتی است که با استقبال زیاد کتابداران و کاربران روبرو شده است .با استفاده از این خدمات ، سطوح دسترسی به منابع افزایش یافته و امکان دسترسی به منابع روزآمد را در حداقل زمان و با کیفیتی قابل اعتماد را با کمک اطلاع‌‌رسانان متخصص فراهم می‌آورد.به این ترتیب که همزمان با ارسال فرم، رمزی به هر کاربر اختصاص داده می شود که برای کاربر، امکان دسترسی به پاسخ پرسش‌ها را به وجود می‌آوردو پس از ارسال فرم، از طریق پست الکترونیکی به کاربر اطلاع داده میشود که پرسش وی دریافت شده است . در طراحی نرم‌افزار میز مرجع دیجیتالی، جنبه‌های مختلفی برای هر یک از مدل‌های ارتباطی وجود دارد که متناسب با فناوری به‌کارگرفته‌شده در آن مدل، باید عمل شود.
تأکید بر دو نمونه از مدل‌های ارتباطی مرجع ناهمزمان، یعنی خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی، و خدمات مرجع از طریق فرم وبی میباشد ولی به دلیل شباهت این دو مدل، طراحی آنها تفاوت زیادی با هم ندارد. عناصر به‌کاررفته در پست الکترونیکی معمولاً نسبت به فرم وبی خلاصه‌تر می‌باشند. شاید بتوان گفت که فرم وبی به‌دلیل اینکه دربرگیرنده اطلاعات زیادی در باره نیاز اطلاعاتی کاربر میباشد، درحکم یک مصاحبه مرجع عمل میکند که کاربر در باره موضوع مورد پرسش، دیگر علائق موضوعی، دلیل پژوهش، میزان اطلاعات مورد نیاز، نوع اطلاعات مورد نیاز، قالب محمل اطلاعاتی، و … توضیح میدهد. در نتیجه تصمیم‌گیری در باره پاسخ سؤال از طریق فرم وبی، آسانتر صورت میگیرد.(زنین یوست،۱۳۸۵)
علاوه بر بخش مرجع خدمات سایر بخش های کتابخانه نیز تحت تاثیر محیط وب قرار گرفته اند و متناسب با نیازهای فردا برای آنها پیشبینی ها و برنامه ریزی هایی در نظر گرفته میشود.
EDM یا مبادله اطلاعات الکترونیکی
EDM عبارتند از رد و بدل کردن خودکار اطلاعات بازرگانی، با استفاده از استانداردهای قراردادی در نتیجه در بخش فراهم آوری کاربرد بسیار پیدا میکند. برای استفاده از این نظام هم کتابخانه و هم فروشنده باید به نرم افزار خاصی مجهز باشند که به منزله رابط مشترکی میان سیستم های موجود در یک شبکه ارتباطی دوربرد عمل می کند. سفارش کتاب، اعلام وصول آن، پیگیری، و ارسال صورتحساب به طریق الکترونیکی صورت می گیرد و انتقال پول به همین طریق عملی است. منظور از به کارگیری این سیستم، اتصال کتابخانه و سازمان های تجاری تهیه کتاب به هم در سطح بین الملل و هدف غایی و نهایی آن تنها یکبار وارد کردن اطلاعات مربوط به کتاب در ابتدای این چرخه توسط ناشر است. (شیروانی،۱۳۸۶)
از جمله مزایای استفاده از EDM پایین آوردن هزینه به دلیل حذف ورود چندباره اطلاعات، انتقال صحیح تر اطلاعات، و ارسال و دریافت سریع تر پیام ها و سفارشات است . .
پیشرفت های الکترونیکی هم چنین می تواند کمک موثری در پیشبرد همکاری های بین کتابخانه ای و گسترش تعاونی مجموعه ها باشد.
رده بندی خودکار
عدم کنترل ورود اطلاعات به محیط وب و سرعت افزایش منابع اطلاعاتی از یک‌سو، و نبود راهکارهای مناسب برای سازماندهی آنها، سبب شده بازیابی این منابع با مشکلاتی از جمله ربط ضعیف، ریزش کاذب فراوان و صرف وقت زیاد از کاربران، همراه باشد برای سازماندهی کتاب ها به یک سیستم رده‌بندی نیاز است تا بتواند با منظم کردن کتابها در هر رده موضوعی، به بازیابی آنها سرعت بدهد. اکنون نیز با شکل های دیگر کتاب روبرو هستیم که همان «فرمت الکترونیکی» است. اینگونه اطلاعات به علت قابلیتهای خاص خود سرعت نشر بیشتری نسبت به مواد چاپی دارند. همچنین، اکثر مواد چاپی، قبل از انتشار، به شکل الکترونیکی در دسترس هستند. زمانی که برای سازماندهی انبوهی از کتابها و بازیابی سریع آنها به یک سیستم رده‌بندی نیاز داریم، ضرورت یک سیستم رده‌بندی مناسب برای اطلاعات روبه رشد دیجیتالی، بیشتر مشخص میشود.
با رده‌بندی منابع دیجیتالی، میتوان منابع کتابخانه ها را توسعه داد. وقتی کتابخانه ها این نوع مواد را در فهرست خود می‌آورند، مجموعه آنها بدون پرداخت هزینه اضافی گسترش می‌یابد. برای استفاده‌کنندگان دسترسی از راه دور به آن منابع، از دسترسی به مواد کتابخانه‌ای سنتی آسانتر خواهد بود. هنگامی که جستجوگر، فایلی الکترونیکی را در فهرست می یابد، تنها با یک کلیک ساده بر روی آدرس وب، به اطلاعات مورد نظر خود می‌رسد. شماره های بازیابی به عنوان ابزاری برای بازیابی اطلاعات به کار می روند. با استفاده از شماره های بازیابی، میتوان در بیشتر «فهرستهای عمومی پیوسته» جستجو کرد. وقتی فایلهای اینترنتی در این فهرستها قرار میگیرند، استفاده‌کنندگان میتوانند منابع را همراه با مواد فیزیکی بر روی قفسه های مجازی جستجو کنند. رده‌بندی باعث ایجاد امکان تورق میشود. تورق از طریق یک سیستم منطقی سلسله مراتبی، احتمال بیشتری وجود دارد که سریع‌تر به مدارک مورد نظر رسید.از این رو
متخصصان علوم اطلاع‌رسانی، علوم رایانه و فناوریهای اطلاعاتی به فکر طرح سیستمی مناسب برای سازماندهی این منابع افتاده‌اند. همین متخصصان با تلاش بر روی انواع برنامه‌ها مانند برنامه‌های رایانهای مدیریت اسناد یا برنامه های آرشیوی، به این نتیجه رسیده‌اند که علم کتابداری، بیشتر میتواند در این زمینه (رویارویی با وضعیت آشفته دنیای جدید اطلاعات) آنها را یاری دهد. بنابراین، به فکر استفاده از رده‌بندی‌های کتابخانه‌ای مانند رده‌بندی دهدهی دیویی، رده‌بندی دهدهی جهان، رده‌بندی کتابخانه کنگره برای سازماندهی منابع اینترنتی افتادند اما بایستی توجه داشت که رده‌بندی، فعالیتی است که به مهارت تفکر انتزاعی نیاز دارد و این مهارت را نمی‌توان به سادگی با هوش مصنوعی یا سیستمهای خبره جایگزین کرد و در رده‌بندی منابع اینترنتی باید حجم زیاد مدارک و رشد صعودی آنها را نیز در نظر گرفت.(شیروانی،۱۳۸۶)
META OPAC یا COPAC
اوپک ها فهرستهای رایانهای قابل دسترس توسط عموم هستند.با توجه به آینده دیجیتالی کتابخانه ها لزوم همگام کردن تمام بخشهای کتابخانه برای دیجیتالی شدن وجود دارداوپک ها ازبخشهای مهم کتابخانه هستند
با فراگیر شدن کتابهای الکترونیکی حق مولف آنها مسئله ای است که باید در طراحی اوپکهای آینده مورد نظر قرار داد.تا فرد بتواند در هر مکانی با تلفن همراه خود به اینترنت وصل شده و به اوپک کتابخانه برودو جستجوی خود را در حداقل زمان انجام داده و کتب الکترونیکی خود را امانت گرفته و توسط پی دی ای یا کیندل در همانجا مطالعه کند .مساله دیگر امکان ارتباط بین اوپکهای کتابخانه های همسان یا ایجاد ابر فهرست پیوسته یا کوپک است اینکه فرد بتواند با ورود به یک اوپک از وضعیت منابع مورد نیاز در کتابخانه های دیگر نیز آگاه گردد.و برای امانت گرفتن کتاب از جایی که با نیاز او مناسب تر است عمل کند.رتبه بندی میزان ربط نتایج جستجو از کارهایی است که قرار است در آینده به آن پرداخته شود اوپک های آینده شامل منابع اینترنتی هم میشوند بنابراین فهرست نویسی منابع اینترنتی خود موضوع مهمی به شمار میرود.(موسوی زاده،۱۳۸۷)
DISTANCE EDUCATIONیا آموزش از راه دور
در دنیای امروز ما با نسلی از کاربران مواجه هستیم که دنیا بدون اینترنت و رایانه برای آنها مفهوم خاصی ندارد. این نسل که از آنها تحت عنوان Google gneration نام برده میشود عادت دارند که نیازهای اطلاعاتی خود را صرفا” از طریق اینترنت رفع نمایند و بسیاری از آنان حتی پا به یک کتابخانه واقعی هم نگذاشته اند.از این رو خدماتی تحت عنوان REMOTE SERVICE یا آموزش از راه دور برای اینگونه کاربران در نظر گرفته میشود با این ایده که اگر کاربران به کتابخانه ها نمی آیند ما کتابخانه را به خانه های آنان میبریم در این آموزش از راه دور انواع خدمات مرجع یاد شده در محیط دیجیتال میتواند راه گشا باشد.نمونه این کار را کتابخانه عمومی OSHAWA با فراهم آوردن مجموعه کاملی از موسیقی کلاسیک انجام میدهد که افراد عضو کتابخانه میتوانند به صورت نامحدود به موسیقی ها گوش فرا داده و از آن لذت برند اما به علت حق کپی رایت اجازه دانلود آنها را ندارند.
حفاظت دیجیتال
آرشیو سنتی بین دو مفهوم Preservation (که از مصنوعات منفرد مراقبت میکند) و Conservation (که محتوا را حتی در صورت نابودی یا خرابی مصنوع اصلی حفظ میکند) تمایز قائل میشود این در حالی است که در آرشیو دیجیتال سعی بر حفظ محتوا است.(شریف،۱۳۸۵)
هنگامی‌که اطلاعات در قالب‌های دیجیتالی قرار میگیرند، ماهیت، ارزش، اهداف و ساختار متفاوتی را پذیرفته اند. ماهیت محیط کاملاً متفاوت دیجیتالی بر چالشهای موجود در حفاظت منابع افزوده است
کتابخانه ها پس از فراهم آوردن تجهیزات و به کارگیری این فناوری ها باسیتی به اولین چیزی که اولویت میدهند حفاظت از این منابع دیجیتالی ، حفاظت از روشها و حتی حفاظت از ابزار ها باشد. در خصوص حفاظت دیجیتال بحث متادیتا مطرح میشود. متا دیتا داده در باره داده است یا درحقیقت داده ایست که محتوا شکل یا خصوصیات یک پیشینه داده ای یا یک منبع اطلاعاتی را توصیف میکند.اواین بار در فهرستهای کتابخانه های به کار گرفته شدو کاربرد آن در مدیریت منابع الکترونیکی است.
OCLC/RLG مسئولیت حفاظت متادیتاها را به گروهی به نام پرمیس دادندکه تیمی متشکل از ۳۰ کارشناس در حوزه حفاظت دیجیتال بود.البته بایستی توجه داشت تا زمانی که منابع چاپی در کتابخانه ها وجود دارند از کتابخانه ها و آرشیوها خواسته می شود ،به حفاظت از منابع چاپی ادامه دهند و برای حفاظت از منابع الکترونیکی برنامه ریزی کنند.از سازمان ها هم خواسته می شود که برای ایجاد زیر ساخت های فنی پیچیده ای که هر سه الی پنج سال تغییر می کند ،تعهدات مالی لازم را ارائه دهند.
اهمیت فناوریها و ابداعات در این حوزه آنقدر زیاد است که ALA جایزه ای را معادل ۱۵۰۰ دلار را برای کتابداران و کتابخانه هایی که بتوانند ابداعاتی داشته باشند یا طرحهای نوین و کارآمدی برای به کارگیری فناوری ها در کتابخانه ها ارائه دهند ،در نظر گرفته است.
اما علی رغم تمام فرصتهایی که به کارگیری این فناوریها برای کتابخانه ها ،کتابداران و کاربران فراهم می آورند در خصوص استفاده و به کارگیری آنها چالشهایی نیز وجود دارد که اهم آنها به شرح زیر میباشد:
- · سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی توانایی موثر دسترسی و ارزشیابی اطلاعات برای رفع نیاز اطلاعاتی است که با آن روبرو هستیم. در نتیجه برای این دسترسی به اطلاعات نیاز به مهارت داریم.مثلا” جهت استفاده از منابع کتابخانه نیاز به سواد کتابخانه ای داریم که این سواد در هر دوره و زمانی دچار تغییر و پیشرفت میشود.تمرکز بایستی به جای بازیابی اطلاعات ،برروی چگونگی روش رسیدن به این اطلاعات باشد.بنابرای کاربران برای استفاده از فناوریهای جدید بایستی سواد استفاده از آنها یا در حقیقت سواد اطلاعاتی را دارا باشند. در غیر این صورت نداشتن دانش در بازیابی اطلاعات منجر به یک جستجوی ناکارامد یا عدم حصول نتایج دلخواه شده و افراد قادر نخواهند بود از طریق فناوریهای جدید نیازهای اطلاعاتی خود را رفع نمایند
• شکاف دیجیتالی
اصطلاح شکاف دیجیتالی(Digital Divide)صورت مختصری برای بیان نابرابریهای بین المللی در زمینه دسترسی به تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و هزینه بالای دسترسی به آن می باشداستفاده از کامپیوتر نمیتواند فاصله زیاد میان کشورهای فقیر و غنی را برطرف سازد مگر آنکه دسترسی کشورهای در حال توسعه به اینترنت و افزایش توان مالی آنان به میزان زیادی موجبات بهبود زیرساختهای ارتباطی را فراهم آورد.
• مالکیت معنوی
فناوریهای دیجیتالی جدید، کاربرد‌ها و استفاده دوباره (مانند کپی کردن و ارتباطات) را آسان میکنند. کپی‌هایی که به دست می‌آیند با همان کیفیت نسخه اصلی است و انگیزه را برای خرید نسخه اصلی کم میکند.
تحولات فناورانه هر اندازه مثبت باشد این خطر را در پی خواهند داشت که در این محیط جدید فناورانه حق مولف و حقوق جنبی آن را به صورتی جدی تضعیف کنند.هرچند که این وضع بر اثر دو پیمان جدید سازمان جهانی مالکیت فکری که در دسامبر ۱۹۹۶ به تصویب رسید تا حدودی تعدیل شده است اما هنوز رضایت بخش نیست .نبود پشتیبانی مادی به این امکانت جدید امکان میدهد که به آسانی بدون موفقیت پدید آورنده و عملا” بدون صرف هزینه شکل و محتوای اثری را تغییر دهند.در این محیط جدید هر مصرف کننده ای که رایانه اش به شبکه متصل باشد در هر آن یا در دفعات مختلف ،یک مولف بالقوه،یک ناشر بالقوه و یک متخلف بالقوه است.(نشاط،۱۳۸۲)
• ناپایداری فناوری های جدید
فناوری های جدید غالبا” ناپایدارند و تضمینی وجود ندارد که یک فناوری تا زمان خاصی باقی بماند و فناوری جدیدی جای آن را نگرید. در کشاکش سبقت گرفتن فناوریها بسیار اتفاق می افتد که قابلیت انتقال اطلاعات از یک نرم افزار به نرم افزار دیگر وجود ندارد یا اینکه در جریان انتقال بخشی از اطلاعات به دلیل عدم تطابق با فناوری جدید از دست میرود .از این رو ناپایداری فناوری ها نیز چالشهایی را هم در حوزه کتابداری و هم در حوزه حفاظت دیجیتال به همراه دارند.
- مشکلات حوزه حفاظت دیجیتال
حفاظت از منابع دیجیتال به واسطه طبیعت پویا و متغیری که دارند بسیار متفاوت از منابع آنالوگ است. و این تفاوتها است که ضرورت مطالعه ماهیت متفاوت اطلاعات دیجیتال را نمایان می‌سازدسرعت تغییرات به حدی است که اگر امروز به تبیین راهبردهای حفاظتی نپردازیم فردا بسیاری از اطلاعات دیجیتالی را از دست خواهیم داد. مشکلات حفاظت دیجیتال از چند منظر قابل بحث میباشد:
ماهیت داده‌ها: داده‌ها در خطر هستند، چرا که در قالب مشخص پرونده‌ای بر روی رسانه‌ای موقت و گذرا ضبط شده‌اند و به یک الگوی رمزگذاری (زبان برنامه‌نویسی) نیز نیاز دارند. رمزگشایی منابع آنالوگ تنها به تواناییهای بشری نیاز دارد، اما مدارک دیجیتال از آن جهت که ماهیتاً به «ابزارهای ذخیره‌ای» خود محدود نشده‌اند، با منابع آنالوگ متفاوت‌اند
ناپایداری داده‌ها: داده‌های دیجیتالی در خطرند، نه به این خاطر که ذاتاً آسیب‌پذیر یا ناقص هستند، بلکه به این دلیل که شتاب پیوسته آهنگ همانندسازی، انطباق و افزونگی سخت‌افزار، نرم‌افزار، و قالب‌بندی داده‌ها، و استانداردهای تسهیل‌شده که ممکن است به معنای ناخوانایی، تفسیرناپذیری یا بی‌استفاده‌بودن جریان بیتی در آینده باشد، در جریان است. داده‌ها به صورت «رمز» ذخیره میشوند، در نتیجه پیش از تشخیص و استفاده از آنها در محیط رایانه‌ای‌ـ حتی اگر از استانداردهای آزادی نیز بهره گرفته باشندـ به عنصری رمزگشا نیاز دارند و این عناصر رمزگشا روز به روز تغییر میکنند.
● پیچیدگی داده‌ها: اگر تولیدکنندگان کنونی، داده‌های دیجیتالی را صریح و روشن ارائه ننمایند، خوانندگان و بهره‌گیران آینده با مشکل روبرو میشوند و پیچیدگی داده‌ها برای آنها رمزگشایی نخواهد شد. یک دیسک نوری چندرسانه‌ای و ابتکاری، بسیاری از ارزش‌های خود را از ارتباطات بین اشیای دیجیتالی کسب میکند نه از محتوای اطلاعاتی خود اشیا. اجرای اشیای دیجیتالی پیچیده به برنامه‌ای پیچیده نیاز دارد، و این برنامه‌ها نیز با نگارش‌های جدیدی که کراراً از آنها ارائه میشود، پیوسته در حال تغییرند.
اداره حقوق و کنترل دستیابی در اشیای دیجیتال، موضوعی است که پیچیدگی‌های آن به طور فزاینده‌ای مورد توجه کتابخانهها و آرشیوها است. کتابخانهها ممکن است حق دستیابی و استفاده از مواد الکترونیکی را داشته باشند، اما حق حفاظت از این نوع مواد مقوله دیگری به شمار می‌آید. چنانچه مرکزی پایگاه اطلاعاتی مربوط به مقالات مجلات را مشترک باشد، دسترسی به مقالات تنها برای مدت زمانی مشخص در اختیار مرکز قرار میگیرد، و در صورتی‌که مرکز بخواهد از این منابع حفاظت کند با مشکل حق مالکیت معنوی روبرو خواهد شد.
کسب مجوز استفاده، از مهمترین موضوعاتی است که کتابخانهها در عصر الکترونیک باید انجام دهند. اداره مقررات گوناگون کسب مجوز استفاده، چالش مهم اجرایی و فنی برای انجام مقاصد حفاظتی محسوب می‌گردد. یکی از اولین اقداماتی که به منظور حفاظت از اطلاعات دیجیتالی انجام میشود نسخه‌برداری است. این در حالی است که در بسیاری از موارد تهیه نسخه دیگری از منابع، با مسائل حقوقی روبرو است.
رشد روزافزون نظام بازدارنده مالکیت معنوی، و کسب مجوز، متضمن این است که بسیاری از مواد هرگز به مجموعه کتابخانهها (برای حفاظت و نگهداری) راه نمی‌یابند. این مواد، دارایی‌های شرکت‌ها هستند و بدون صرف اعتبارات مالی اساسی و توافق‌های قانونی برای کسب مجوز استفاده (که به نوبه خود، کتابخانه‌های معدودی از عهده هزینه‌های آن برمی‌آیند) به مجموعه‌های عمومی وارد نمی‌شوند. این واقعیت، از چشم‌انداز مثبت به کتابخانهها امکان میدهد که مسائل حفاظت از انواع بسیار زیادی از منابع اطلاعاتی مهم (نظیر روزنامه‌ها، راهنماها، نشریات الکترونیکی) را نادیده بگیرند و چنین فرض کنند که این منابع توسط شرکت‌های صاحب محصولات، حفاظت و نگهداری میشوند. از سوی دیگر، این سوال مطرح است که آیا شرکت‌های صاحب امتیاز این محصولات، علاقه و خیراندیشی لازم را در ایفای این نقش آرشیوی برای نسل‌های آینده از خود نشان خواهند داد و آیا این منابع برای عموم قابل دسترس خواهد بود؟!(شریف،۱۳۸۵)
- · باز بودن راه سوء استفاده
به علت فراگیر بودن محیط وب و امکاناتی که وب ۲ در جهت ایجاد مشارکت فعال کاربران در تولید و استفاده اطلاعات فراهم آورده است ناخوداگاه خطر سوء استفاده را در محیط وب افزایش میدهد.مثلا” احتمال سو استفاده در محیط هایی مانند یوتوب و فلیکر که قابلیت به اشتراک گذاری عکس ،تصاویر و ویدئو ها را دارند میتواند بسیار زیاد باشد ..علاوه برسوء استفاده های ناشی از قابلیت اشتراک ،مبادله فوری و توانایی تکثیر و نسخه برداری که از ویژگیهای دادهای رقومی هستند راه را برای سوء استفاده باز میگذارد؛ یا اینکه این امکان وجود دارد که بسیاری از سایتها توسط هرکر ها هک شوند و اطلاعات آنها تغییر یابد یادیگر قابل بازیابی نباشد. که تمامی این موارد میتواند چالش برانگیز باشند.
- سرعت تولید بیشتر اطلاعات = کاهش سرعت انتقال اطلاعات
امروزه ما در جهانی زندگی میکنیم که علاوه بر انفجار اطلاعات با پدیده دیگری تحت عنوان آلودگی اطلاعات نیز روبرو هستیم. اطلاعات به سرعت در حال انتشار هستند،اما در تقاضای فزاینده برای سرعت،مشکلات درونی فراوانی وجود داردهرچه سرعت تولید اطلاعات بیشتر میشود بر مجموع کلی اطلاعات نیز افزوده میشود . در نتیجه سرعت انتقال اطلاعات کاهش می یابد که خود تضاد دیگری است( ریگان،۱۳۸۲)
- تعریف استانداردها(استاندارد سازی)
کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی امروزی دیگر به یک محدوده جغرافیایی خاص تعلق کامل ندارند.روزانه هزاران نفر از وب سایت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی سراسر دنیا بازدید و استفاده میکنند.پیشینه های کتابشناختی که درون مایه مدارک موجود در یک کتابخانه مرکز اطلاعاتی یا مربوط به یک نویسنده هستنددر کشورهای دیگر بازیابی و استفاده میشوند.بنابراین مسائل موجود بر سر راه انتقال و بازنمودن اطلاعاات مذکور یکی از چالشهای عمده مراکز اطلاعاتی است.گسترش شبکه های ارتباطی و اینترنت امکان داد و گرفت اطلاعات را بیش از پیش تسهیل کرده است.کتابداران و کتابخانه ها نیز تلاشهای فراوان و پرباری را در راستای تدوین استانداردهای فراگیر و کارامد انجام داده اند.و برخی از این تلاشها از جمله دوبلین کور و اندیشه ابر داده در زمینه توصیف یکدست داده های کتابشسناختی و انتقال آنها به بار نشسته است.اما هنوز راه زیادی تا تدوین استانداردهای همه جانبه و مطلوب باقی است .(حسن زاده ۱۳۸۳)
- چالشهای زبانی:
با گرایش جوامع بشری به سوی جهانی شدن زبان به عنوان عامل ارتباط ،بعضا” به صورت یک عامل بازدارنده ارتباط ظاهر میشود و چه بسیارند مجموعه هایی که به خاطر زبان آنها برای دیگران قابل استفاده نیستند
زبان همواره به مثابه یک پل ارتباطی عمل نموده است.ندانستن زبان به معنای خیلی ساده برابر با از دست دادن اطلاعات و عدم توانایی در استفاده از آن است.لذا “عدم آشنایی با زبان غالب در تولید مدارک که در حال حاضر زبان انگلیسی است هم باعث افزایش شکاف دیجیتالی شده و هم فرد را از دستیابی به اطلاعات باز میدارد..کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی میتوانند حداقل با ارائه چکیده ای از آن منابع به یکی از زبانهای زنده دنیا نقش خود را به عنوان حافظ هویت فرهنگی ممل مختلف و اعتلای تفاهم و درک بین المللی ایفا کنند.تحقق این امر مستلزم هزینه، وقت و بودجه و نیروی انسانی مناسب است.که بیشتر کتابخانه ها از فقدان یا کمبود آن رنج میبرند”. (حسن زاده ۱۳۸۳)
- چالش های آموزشی
تحولات سریع در جوامع کنونی و روند پر شتاب جهانی شدن کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را که خود را متولی آموزش سواد اطلاعاتی به نسل جدید میدانند در معرض چالش جدیدی قرار میدهد.این چالش همان ضرورت روزآمد سازی و تغییر برنامه آموزشی دوره ها و زمینه های تحقیقات علوم کتابداری و اطلاع رسانی است واحد های درسی قدیمی اکنون جوابگوی نیازهای امروزی کتابداران و اطلاع رسانان نیستند بنابراین بایستی برای ورود به عرصه های نوین اجتماعی برنامه های خود را روز آمد سازند.علاوه بر این کتابدران بایستی با ابتکار عمل و خلاقیت اوضاع را اداره و کنترل کنند.یعنی خلاقیت متخصصان در تعیین جایگاه حرفه ای از اهمیت فراوانی برخوردار است. .(حسن زاده ۱۳۸۳)
- پذیرش فناوری
یکی از چالشهای مهمی که کتابخانه ها در عصر دیجیتال با آن مواجه هستند( به خصوص در جوامع در حال توسعه) بحث پذیرش فناوری های جدید و تغییر درشیوه های ارائه خدمات هم از سوی کتابداران و هم از طرف کاربران است. امروزه هنوز عده ای از کتابداران از فناوری ها واهمه دارند و آنها را نمی پذیرند. این امر خود میتواند زمان ورود فناوریهای نوین را به کتابخانه به تاخیر انداخته و یا برعکس در صورت استقبال از آن به موجی سریع برای استقبال فناوری های جدید بی انجامد. علاوه بر کتابداران کاربران نیز بایستی به عنوان کسانی که هدف اصلی کتابخانه ها خدمت به آنان است پذیرای این فناوری ها باشند و به طور کلی نیاز استفاده از فناوریهای جدید هم توسط کتابداران و هم کاربران حس شود.
- کاهش حضورکاربران در کتابخانه
با استفاده و به کارگیری این فناوریها ناخودآگاه شاهد حضور کمتر مراجعان به کتابخانه ها هستیم و عملا” کاربران به REMOT USER تبدیل شده اند و ترجیح میدهند از منازل یا از محل کار خود و از طریق اینترنت اطلاعات مورد نیاز شان را بدست آورده یا به کتابخانه متصل شوند.این امر در نوع ارائه خدمات به کاربران در کتابخانه ها تاثیر گذاشته است .در بسیاری ازموارد ارتباط رو در رو با مراجعان و انجام یک مصاحبه مرجع حضوری میتواند بسیار راه گشاتر از انجام این مصاحبه یا دریافت جواب از طریق مرجع چتی یا سایر روشهای جدید در محیط وب باشد.اما با وجود این کتابداران بایستی با تمهیدات خاص کتابخانه ها را به خانه های کاربران ببرند و سعی کنند ارتباط کاربران با کتابخانه ها از طرق مختلف با ایده ها و نوآاوری های جدید(مانند خدمات از راه دور به کاربران) حفظ شود و ارتقا یابد.
نتیجه گیری
ما در یک برهه زمانی قرار داریم که فناوری و کتابخانه سنتی در حال همگرایی در یک نقطه هستند.در سخن از آینده نباید به آینده ای دور از انتظار و آرمانی اندیشید. منظور از آینده، آینده ای نزدیک، واقعی و قابل دسترسی برای بشر است که به زمان حال پیوسته است. در این که آینده، دنیایی مجازی، خودکار، الکترونیک، اینترنتی، و سایبرنتیک خواهد بود، شکی نیست. ابزار های انتقال اطلاعات ( محمل های اطلاعاتی)رو به کوچک شدن و انعطاف پذیری و با قابلیت بیش تر برای به چالش کشیدن دیگر رسانه ها پیش خواهند رفت.(شیروانی،۱۳۸۶) با بررسی تحولات فناوری در کتابخانه ها، به این نتیجه می رسیم که در کتابخانه های آینده مواد و محمل های اطلاعاتی کتابخانه در مسیر کاهش حجم(مینی مایز شدن)، کاهش وزن، کاهش هزینه، افزایش کارایی، افزایش سرعت، افزایش قابلیت، افزایش حجم ذخیره اطلاعات و قابلیت حمل و نقل پیش خواهند رفت.(یاری فیروز آبادی،۱۳۸۵).نکته دیگر اینکه تکنولوژی به خودی خود هدف نیست بلکه وسیله ای است برای رسیدن به اهداف کتابخانه. این واقعیت به راحتی فراموش می شود. امروزه هنوز عده ای از کتابداران از فناوری ها واهمه دارند و آنها را نمی پذیرند در کنار این گونه افراد ، کسانی هستند که عشق عجیبی به فناوری ها دارند . نه واهمه از فناوری درست است نه فناوری پرستی ، بلکه برنامه ریزی برای فناوری مناسب تر از آنهاست. هدف از استفاده از فناوریها باید این باشد: آیا آنها ما را در انجام رسالت کتابخانه یاری می دهند یا خیر.
“از این رو درمورد آینده کتابخانه ها دو دیدگاه متفاوت وجود دارد:
1. دیدگاه منفی : بر اساس این دیدگاه از آنجا که شبکه ها ، اطلاعات را از محلی به محل دیگر منتقل می کنند و بعد مکانی در این زمینه نقشی ندارد ، نیاز به گردآوری منابع در کتابخانه ها کاهش می یابد . افراداز محل کار یا منزلشان می توانند به منابع دسترسی داشته باشند . اگر نتوان گفت که شغل کتابداران درآینده در معرض خطر قرار می گیرد ، در دهه های آینده نوع کار آنها نسبت به امروز کاملا متفاوت خواهد بود . متخصصین اطلاعاتی که طراحی و راه اندازی خدمات الکترونیکی را درکتابخانه ها به عهده دارند از فارغ التحصیلان رشته های رایانه و مهندسی الکترونیک خواهند بود. پیشرفت نظام های ساده رایانه ای جهت بازیابی اطلاعات تا به آنجا می رسد که نیاز به کمک فرد دیگری برای استفاده از آنها نیست و هرکس به تنهایی قادر به بازیابی اطلاعات است . فارغ التحصیلان کتابداری و اطلاع رسانی به این نتیجه می رسند که نمی توانند با فارغ التحصیلان رشته های مذکور رقابت رقابت کنند.
2. دیدگاه مثبت : نشر الکترونیکی در حال رشد است . متخصصین اطلاعاتی نقش رهبری را در این توسعه به عهده دارند . آنها در طراحی ، تولید ، کاربرد و ارزیابی نظام های اطلاعاتی سهیم هستند . در این دیدگاه هرقدر هم که مراجعین با نظام آشنا باشند ، اما جهت استفاده صحیح از منابع به یاری کتابداران نیاز دارند . فارغ التحصیلان مدارس اطلاع رسانی قادرند با سایر رشته ها رقابت کنند. کتابخانه ها به عنوان مراکزی برای جذب و استخدام متخصصین اطلاعاتی عمل می کنند.” .(یاری فیروز آبادی،۱۳۸۵)
این دو دیدگاه متفاوت دارای یک وجه مشترک هستند. در هردو روش ، فناوری اطلاعات نقش اصلی را ایفا می نماید که این واقعیت انکارناپذیر نیست . دراینجادونکته اصلی وجود دارد . یکی اینکه مواد چاپی بتدریج روبه کاهش می گذارد و دیگری پیدایش نظامها ی اطلاع رسانی بسیار ساده که باعث می شوندمتخصصین اطلاعات فقط در طراحی آنها شرکت نماید . اما نقش کتابداران نه تنها از بین نمیرود بلکه پر رنگ تر نیز خواهد شد آنچه که تغییر میکند محملهای اطلاعاتی است و شیوه ارائه خدمات.
“به طور کلی در قرن ۲۱ فناوری و کتابخانه با هم گره خورده اند و این رابطه آنها جدایی نا پذیر است. کتابخانه ای که تشخیص دهد که یک فناوری چطور می تواند خدماتش را در جهت رضایت کاربرانش بهبود بخشد به سمت موفقیت حرکت کرده است . نکته مهم این است که در زمان پذیرش یک فناوری استفاده کنندگان باید کانون توجه قرار گرفته باشند “. (ابراهیمی،۱۳۸۶ )
منابع
- آزاد،اسدا….نظامهای هوشمند و کاربرد آنها در کتابداری و اطلاع رسانی”.کتابداری و اطلاعا رسانی .دوره۶ سال۱۳۸۲.
- ابراهیمی،سعیده(۱۳۸۶).“کتابخانه های تخصصی،فناوریهای اطلاعاتی،نیروی انسانی“ دسترس پذیر در : www.irandoc.ac.ir/E.J3(7)
- باقریان،نجمه.مترجم(۱۳۸۷) ”خدمات مرجع دیجیتال در دنیای مجازی“. اطلاع یابی و اطلاع رسانی،ش ۱۰ .مرداد ۱۳۸۷.
- جمالی،فیض ا….(۱۳۸۵)”کتابداری ایران: گذشته حال آینده”.دسترس پذیر در:
www.irandoc.ac.ir/EJ3(7)
- حسن زاده،محمد.تعامل حرفه کتابداری و اطلاع رسانی با فرایند جهانی شدن.کتابداری و اطلاع رسانی.دوره ۷.سال۱۳۸۳
- داورپناه ،محمدرضا(۱۳۷۸)برنامه ریزی زیر ساخت فناوری اطلاعات در کشورهای در حال توسعه ، کتابداری و اطلاع رسانی ،سال ۲ ،ش ۳ .
- ریگان،ماربلین(۱۳۸۲).”آینده دیجیتالی کتابخانه ها:راهبردهایی برای عصر اطلاعات”.ترجمهعباس گیلوری.تهران:دبیزش،۱۳۸۲.
- زنین یوست،آلیشا(۱۳۸۶)” مرجع دیجیتالی: آنچه گذشته به ما آموخته و آنچه آینده در برخواهد داشت”.ترجمه مهدی محمدی. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات. دوره ۲۳ ش ۱و۲ ،پاییزوزمستان ۱۳۸۵.
- سدادی،یوسف(۱۳۸۶).(مترجم).طراحی کتابخانه های آینده:تجربعه سنگاپور. دسترس پذیر در:
- سینگ،دلژیت(۱۳۸۷).“خدمات مرجع در عصر دیجیتال“ ترجمه سارا کلینی. اطلاع یابی و اطلاع رسانی،ش ۹ .تیر ۱۳۸۷.
- شریف،عاطفه(۱۳۸۵).” رویکردهای مدیریتی در حفاظت دیجیتالی”. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات. دوره ۲۱ ش ۳ ،بهار ۱۳۸۵
- شیروانی،زهرا(۱۳۸۶).”آینده فناوری در کتابخانه ها”.مجله الکترونیکی شیرازه.سال اول،ش۳.
- کرمی،طاهره(۱۳۸۴)” وبلاگ: دریچه‌ای نو در دنیای کتابداری و اطلاع‌رسانی”.“. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات. دوره ۲ ش ۱ ،پاییز ۱۳۸۴.
- موسوی زاده،مریم(۱۳۸۷).“آینده فهرستهای رایانه ای قابل دسترس توسط عموم“ .اطلاع یابی و اطلاع رسانی،ش ۸ .خرداد ۱۳۸۷.
- · نشاط،نرگس(۱۳۸۲).” جوامع اطلاعاتی و تزلزل حق مولف”. کتابداری و اطلاع رسانی.دوره۶ سال۱۳۸۲.
- · نعیمی،شیلا.(۱۳۸۶)“کتابخانه الکترونیکی،دیجیتالی و مجازی:تفاوتها و شباهتها“.دسترس پذیر در : www.irandoc.ac.ir/E.J3(7)
- یاری فیروز آبادی،یار حسین(۱۳۸۵).”کتابخانه های تخصصی و فناوری اطلاعات” دسترس پذیر در:
www.irandoc.ac.ir/EJ3(6)
Aldrich , Duncan M(2006) ‘Library Services for a Digital Future’
[on line] ,avalable at : www. Educause.edu accessed at: ( 30 October 2008)
Byrne,Alex(2007) ‘Libraries for the Future: progress, development and partnerships. Opening address, World Library’ [online] Avalable at :http://ifl.sagepub.com <pdf>(22 October 2008)
Courtney, Nancy (2007).’ Library 2.0 and Beyond ‘[on line] available at: www.librariesunlimited.com accessed at: (18october 2008).
Jeevan,VKJ(2007).’ Library Personalization Systems: an Indian experience’ [online] available at: http://ifl.sagepub.com/cgi/content/abstract/34/1/72 <pdf> accessed at : (29 October 2008)
Marfleet,Jackie(2006)’ British Library Roadmap for the future-where to next?’[online],available at :
<pdf> (October 2008)http://bir.sagepub.com/cgi/content/abstract/23/4/258
Mullins,James.L(2007) ‘Top ten assumptions for the future of academic libraries and librarians: A report from the ACRL search committee,[online] , Available at:
http://www.ala.org/ala/mgrps/divs/acrl/publications/crlnews/2007/aprl07/
accessed at: (18 October 2008)
Nelson,Rose(2005) ‘future of library service ,[online], available at: accessed (18 October 2008). www.ala.org
Rowlans, Ian(2008)’ Information behavior of the researcher of the future’ / JISC Study. Available at:
http://www.jisc.ac.uk/media/documents/programmes/reppres/gg_final
accrssed:(12 November 2008)
Sturberg,Julia (2008) ‘”Social Networks as a onceptual and Empirical Tool to Understand and Do” HRD .[online] ,available at: http://adh.sagepub.com/cgi/content/abstract/9/3/291<pdf> accessed at: (29 October 2008)
Todaro,Joli(2006) ‘Changing Roles of Academic and Research Libraries ‘[online] available at: www.ACRL.COM accessed at: (2october2008)
wallis,Richard(2007).’ The Future is in Web services ‘[online] available at :http://www.lib.niu.ed/html accessed at: (29 October 2008)
www.ala.org accessed at :(4 october 2008)
www.Amazon.com accessed(29 October 2008).
www.E.ink.com accessed at:(20 October 2008)
www.facebook.com accessed at: (22 November 2008)
www.flickr.com accessed at : (5 November 2008)
www.iranictnews.ir accessed at: ( 14 aban 1387)
www.worcesterchir.gov.uk /home /wwc-lib-review accessed at : ( 2November 2008)
www.wikipedia.org/videocast/htmle accessed at: (2 December 2008)
