مقدمه مترجم :
کامیلا آلیره را شاید اکثرا نشناسیم. لااقل من تا پیش از ترجمه این مصاحبه نمیشناختم. در شهرت و اعتبارش همین را بگویم که مجله انگلیسی زبانHispanic Business او را یکی از صد اسپانیایی تاثیرگذار ایالات متحده نامیده است. حجم کارها و فعالیتها و افتخاراتش در حوزه کتابداری، جز از اقتدار شخصیت و پایداری ارادهاش در راهی که قدم بر میدارد حکایت نمیکند. دکتر آلیره از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰ ریاست انجمن کتابداران امریکا را بر عهده داشت؛ مصاحبهای که میخوانید، به زبان مادری وی و در همان دوره زمانی صورت گرفته است. کامیلا الیره در این مصاحبه که توسط ماریا بنیتز انجام و در نشریه آنلاین recursos bibliotecarios منتشر شده ، برایمان از دنیای کتابداری و پیچ و خمهایش میگوید و نیز، به طور اخص، از انجمن کتابداران امریکا و فعالیتهایش. اعتدال در نگاه، هوشمندی در اشاره به ظریفترین نکات، صداقت و سادگی در پاسخ و از همه مهمتر، شیرینی و روانی کلام، این مصاحبه را به متنی خواندنی تبدیل کرده است
خانم آلیره، برایمان بگویید چطور به دنیای کتابداری قدم گذاشتید؟ شغلتان ایجاب کرد؟
کاملاً اتفاقی به این حرفه وارد شدم. کارم را در کتابخانۀ کالج (در دو سال اول دانشکده) شروع کردم تا هم حرفهای آموخته باشم و هم با گذراندن دروس اختیاریام در مدرسۀ کتابداری، نوعی عنوان اضافه کسب کرده باشم. همزمان با لیسانسه شدنم، مدرک کتابدار مدرسه را هم داشتم. این اولین پست حرفهایام بود. بعدها، برای کسب مدرک استادی کتابداری و مدیریت اطلاعات، به دانشگاه برگشتم.
استاد دانشگاه هم بودهاید. از این منظر، در هنگام تدریس حرفۀ ما، تصور میکنید باید عمل را بر نظریه مقدم دانست؟ چه روشی در تدریس پی گرفته میشود؟
نباید وجود یکی را مستلزم نفی دیگری دانست و تنها یکی از آنها را پذیرفت. کلاسهایی دارم در زمینه رهبری و مدیریت که بر نظریههای بنیادین این دو حوزه مبتنیاند؛ در عین حال دروسی کاملاً تخصصی متناسب با تخصصم نیز دارم که تمریناتی کاملاً عملی دارند.
سالهاست که در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، بر سر مسائل صرفاً نظری، بحثها درگرفته شده است که در وقت عمل، ممکن است تا حدی بیهوده به نظر رسند، مثل علم بودن یا نبودن کتابداری. آیا هنوز این مسئله، بحثبرانگیز و مهم تلقی میشود؟
من به این بحثها وارد نمیشوم. جبهه گرفتن دراینباره که کتابداری علم است یا نیست، هدر دادن وقت است. کتابداران باید راجع به بنیان و اصول حرفهمان شناخت داشته باشند. این است که بسیار عملی است. بخش زیادی از تحقیقات ما ماهیت عملی دارد اما تجربی، توصیفی، تاریخی و … نیز هست.
به طور سنتی، لااقل در اسپانیا، دستنامهها در انتقال دانش به دانشجویان و نیز متخصصان حرفهای، نقش مهمی داشتهاند. در حال حاضر به دلیل کندی جریان نشر و مسئلۀ نسخهبرداریهای کنترل نشده، بازار نشر تخصصی به سمت نشر مقاله در مجلات، بویژه مجلات الکترونیکی، که نیاز به صرف زمان زیادی ندارند، پیش میرود و ازین طریق پابرجا میماند. اندک دستنامههای موجود، با تیتراژ بالا در کشور شما منتشر میشوند. شرایط آنجا چگونه است؟ مشکل کاهش نشر جدی شده است؟
به نظر من هیچ تنزلی در انتشار تکنگاشتها، کتابها و حتی کتابهای درسی حرفۀ ما صورت نگرفته است. مثلاً خود من در نگارش و ویرایش پنج کتاب همکاری کردهام و هنوز به نوشتن مقاله و فصلهای کتاب مشغولم. نویسندۀ همکار کتابی هستم در زمینۀ کتابخانههای دانشگاهی که لزومش بسیار احساس میشد. اکثر ناشران تخصصی در حوزۀ علم اطلاعات و کتابداری میدانند چه کتابهایی به فروش میرسد و تقاضای بازار چیست.
نوشتن مقالات مجلات، برخلاف فصلهای تکنگاشتها، بیشترین شهرت را برای یک نویسنده به دنبال دارد. و نوشتههای کتابها به اندازۀ مقالات نشریات ادواری نمود ندارند.
در دسامبر سالی که گذشت، کنفرانس «کتابخانهها در ایالات متحده: فرصتهای حرفهای در جهان اطلاعات» را در دانشگاه پلیتکنیک والنسیا برگزار کردید. در اسپانیا همواره با مشکل پایین بودن تشخص حرفۀ کتابداری دست به گریبان بودهایم. بر این اعتقادم که در ایالات متحده و به طور کلی در کشورهای آنگلوساکسن، اعتنای بیشتری به این حرفه می شود. تفاوت ما و شما در چیست؟
به باور من، وجود یک انجمن پایدار در کمک به بالا رفتن وجهۀ حرفه ما بسیار موثر است. این دقیقاً همان کاری است که انجمن کتابداران امریکا انجام میدهد. انجمن کتابداران امریکا ۵۰ بخش (ایالتی و منطقهای) بسیار فعال دارد که به بهبود خدمات کتابداران و کتابداری (شامل کتابداران ما، کاری که میکنند و حرفۀ ما) کمک میکند. به هر روی، قدرت هر انجمن بسته است به تعداد اعضاء آن انجمن. انجمن کتابداران امریکا حدود ۶۲ هزار عضو دارد که شامل افراد، موسسات، کتابخانهها و… است.
فقط در عرض چند سال از کتابخانههای سنتی، با ساعات کاری محدود، فهرستهای دستی، و مخازنی از کتابها، نشریات ادواری، مجلات و… به موسساتی مدرن تبدیل شدیم که امکان ترقی دارند و لاقل در نوع وبی آن، ۲۴ ساعته و در هفت روز هفته، انواع خدمات را در اختیار قرار میدهند. چه زمانی این تغییر در کشور شما جا افتاد؟ رسیدن به این نقطه، در عین حال، مستلزم تغییر بسیار در تکنولوژیهای جدید بود. چند درصد از کتابخانهها اتوماتیزه شدهاند؟ آیا هنوز «بقایا»ی زمانهای گذشته، مثلاً میکروفیشها، وجود دارد؟
به نظر من بیشتر کتابخانههای ما که دارای منابع عمومی (عمومی، دانشگاهی، آموزشگاهی) هستند، به هر نحو اتوماتیزه شدهاند. این فرآیند از ۲۰ سال پیش شروع شده است و همه چیز با OPAC و دادههای حاصل از جستجو آغاز شد، مثل دیالوگ. بعضی کتابخانهها سریعتر از سایرین تغییر کردند، اما به طور کلی، اکثر آنها وجهی از تکنولوژی مورد استفادهشان را به معرض نمایش میگذارند. اگر برخی از آنها تا به حال اتوماتیزه نشدهاند، بیشتر به دلیل هزینۀ زیرساختهای تکنولوژیکی است تا راغب نبودن به این کار.
شاهد بودیم که چگونه منابع سنتی، که حافظان اندیشۀ ما بودند، جای خود را به منابع جدید و فرضاً بهتر دادند. صفحههای گرامافون، نوارهای کاست و ویدیوئی ناپدید شدند. انجمن کتابداران امریکا به چه صورت اعضای خود را در این زمینه هدایت میکند؟ سیاست کلی در این ارتباط چیست؟
انجمن کتابداران امریکا از بخشها و کمیتههای مختلفی تشکیل شده است که به این مسائل میپردازند. بر این باورم که ما بهترین عملکرد را درخصوص مدیریت تکنولوژیهای از بین رفته داریم. با این حال، سیاستهای اجرایی بستگی به همان کتابخانههای محلی دارد که با این مسئله روبرو هستند. انجمن کتابداران امریکا سیاستی در رابطه با کتابخانهها در سطح محلی ندارد.
شعار انجمن کتابداران امریکا اینست: «بهترین منابع برای بیشترین افراد با کمترین هزینه». امروزه به نظر میرسد عملی شدن این فرض کمی دشوار شده باشد. تلاش برای کاهش هزینهها در کدام زمینهها عملی شده است و در کدامها نه چندان؟
نمیدانم این شعار از کجا آمده است. تنها شعار رسمی انجمن کتابداران امریکا «درکتابخانهات»(@your library) است. نقل قولی که شما اشاره کردید باید مربوط به یکی از ۱۱ کمیسیون انجمن کتابداران امریکا باشد یا کمیتهای از این کمیسیونها. بیشتر خوشحال میشدم اگر منشا سوالتان را دقیقاً میدانستم.
مایلم برای یادآوری اضافه کنم که انجمن کتابداری امریکا مشخصاً به بودجهها و هزینههای کتابخانههای عضو یا به طور کلی کتابخانهها نمیپردازد. تنها کاهش هزینهای که انجمن کتابداران امریکا با آن در ارتباط است، مستقیم به درآمدش به عنوان یک موسسه برمیگردد.
در این زمان بحران که لزوم همکاری میان کتابخانهها بیشتر احساس میشود، چه توافقاتی در جهت همکاری در مجموعهسازی مجلات و منابع دیگر یا حتی خدمات صورت گرفته است؟
همکاری و اشتراک دو فعالیتی هستند که همه کتابخانههای ایالات متحده خیلی خوب از عهدۀ عملی کردنش بر میآیند. مجامع بسیاری وجود دارند از نوع کتابخانه یا متشکل از چند نوع کتابخانه که برای کمک به توافقات مجموعهسازی منابع کتابخانهای و غیرکتابخانهای سازمان یافتهاند، مثل نظامهای کتابخانههای آنلاین و غیره. انجمن کتابداران امریکا با این نوع مجامع سر و کاری ندارد اما کتابخانهها را به گسترش خدمات اینچنینی ترغیب میکند به آنها در تهیه هزینه منابع کمکی کرده باشد.
علاوه بر اینها، این مجامع کوشش میکنند که به کتابخانههای عضو، بهترین خدمات را بدهند؛ از آن جمله خدمات تحویل مدرک، امانت بین کتابخانهای، خدمات گپ (Chat)، فرآیند دیجیتالی کردن و غیره. در واقع این را برای کمک به کتابخانهها برای استفاده از ذخایرشان (مالی، انسانی، تجهیزاتی، و زمانی) به شکل همکاری انجام میدهند و نیز برای برخورد با فروشندگان به بهترین شکل ممکن.
آخرین گام در مدرنیزه کردن، دیجیتالی کردن منابع بوده است بویژه منابع قدیمی و کمیاب و بالاخص منابع با ارزش. در اروپا پروژۀ اروپایی در هر کشور در حال اجراست. در حالی که در ایالات متحده توافقاتی میان بیشتر کتابخانهها با گوگل برای دیجیتالی کردن منابعشان، بدون هیچ نوع گزینش، صورت گرفته است. وضعیت کنونی این توافقات چگونه است؟
ببینید، احتمالاً در هر ۵۰ ایالت، انواع مختلفی از پروژههای دیجیتالی کردن در حال اجراست. درست مثل شما، بیشتر این کتابخانهها با هم همکاری میکنند و مجموعههای تخصصی، کمیاب و غیره دارند.
با این حال، به گمان من، اطلاعات شما در خصوص گوگل نادرست است. گوگل توافقاتی با کتابخانهها بر سر دیجیتالی کردن مجموعهها نداشته است. بلکه با دانشگاه میشیگان بر سر دیجیتالی کردن همۀ منابع چاپیاش (جز کتابهای خارج از قانون حق مولف و کتابهای معروف) توافق کرده است. به هر حال این مسئله در حال بررسی در مجلس است. در مقام ریاست انجمن کتابداران امریکا، کمیسیون ویژهای جهت بررسی توافقات مذکور میان گوگل و دانشگاه میشیگان، و صنف مولفین، که هر دو طرف را محکوم کرده است، ترتیب دادهام.
اشارات شما در خصوص کتابخانهها، احتمالاً بهTrust Hathi برمیگردد. یک مخزن دیجیتالی که گوگل منابع از پیش دیجیتالی شدۀ کتابخانهها را در آن جمعآوری کرده است. اما گوگل این مجموعهها را برای کتابخانهها دیجیتالی نکرده است.
همگام با فرآیند دیجیتالی کردن، کتاب الکترونیکی آمد تا بماند. از میان کتابخانههای وابسته به انجمن کتابداران امریکا، کتابخانهای که کتاب الکترونیکی در آن جای خود را باز کرده باشد، هست؟
باز هم مایلم درخصوص آگاهی خوانندگان شما نسبت به ساختار انجمن کتابداران امریکا یقین حاصل کنم. صحبت از موسسهای است که هدف اصلیاش بهبود خدمات کتابداران و کتابداری است. کتابخانههایی داریم که جزء اعضاء موسساند اما در واقع امر، کتابخانههایی که تنها هدفشان عضو انجمن کتابداران امریکا بودن باشد وجود ندارد.
از طرف دیگر، مدتی است که در رسانهها صحبت از پایان کتاب است. به عقیدۀ شما کتاب کاغذی به پایان عمرش رسیده است؟ آیا تنها دشمن او، کتاب الکترونیکی است؟
قاطعانه باور دارم که همچنان به استفاده از منابع چاپی ادامه خواهیم داد. اما کتابهای الکترونیکی یا هر فناوری مشابه دیگر، باقی میماند و با کم شده هزینۀ نگهداری آنها، طرفداران بیشتری هم پیدا میکند. پیش از این میگفتند تلویزیون آمده است تا جای رادیو را بگیرد. دیدیم که چنین نشد. هر دو رسانههای ارتباطی بسیار معتبری هستند. من از هر دوی آنها استفاده میکنم همچنان که از خواندن کتابهای چاپی و الکترونیکی هم لذت میبرم. تصور نمیکنم مجبور به انتخاب یکی از آنها باشم.
در حالی که مشکلات قبلی هنوز پابرجاست، وب ۲ هم به آنها اضافه شد. به نظر شما اهمیتش به قدری هست که باور کنیم کتابخانهها در حال ادغام در شبکههای اجتماعی چون Facebook یاTwitter اند؟ چه سود و زیانهایی در آن میبینید؟
هر نوع کتابخانهای در ایالات متحده (به این کشور ارجاع میدهم چون با شرایط آن بیشتر آشنایم) باید خود را با وب ۲، ابزارهای متحرک جدید و شبکههای اجتماعی سازگار کند. جوانانی که آنها را به کار میبرند، آیندۀ کتابخانههااند. اگر من از تغییر دادن یا سازگار کردن خدماتم یا منابعم، برای خدمت به این نسل سر باز بزنم، دیگر کتابخانهها سازمانهایی با خدمات قابل قبول نخواهند بود. این به آن معنا نیست که ناچاریم از استفادهکنندگان فعلیمان چشم بپوشیم، بلکه به آن معناست که باید برای خدمت به استفادهکنندگان آتیمان آماده شویم.
من در استفاده از ابزارهای متحرک و شبکههای اجتماعی برای کمک به کتابخانهها در جهت خدماتدهی بهتر و دسترسی به خدمات و منابع آنها، هیچ زیانی نمیبینم مگر هزینه بر بودن زیرساختهای تکنولوژیکی آن.
موضوع را عوض کنیم. به عنوان یک اسپانیایی زبان، چند ماه پیش که سمتتان در انجمن کتابداران امریکا بدست گرفتید، به رواج زبان اسپانیایی اقدام کردید. این پیشنهاد چطور پذیرفته شد؟ وضعیت زبانهای دیگر چطور است؟ مسئلۀ دیگر اینکه، ایالات متحده کشوری با مهاجران بسیار است. چطور به این همه نیازهای متنوع پاسخ داده میشود؟
اطلاعات شما باز هم نادرست است. نظر من در مقام رئیس انجمن کتابداران امریکا، برای گسترش پروژههای طرح سوادآموزی به خانوادهها Family Literacy Focus استفاده شد؛ برای خدمات رسانی به اسپانیایی زبانها، آسیاییها، امریکاییها، ساکنان جزایر اقیانوس آرام، سرخپوستان و دورگههای امریکایی دو زبانه (انگلیسی و زبان مادریشان). این پروژهها الگوهایی برای کتابخانههای ایالات متحده محسوب میشدند تا به آنها در مبارزه با ریشههای بیسوادی در میان این اقلیتهای خاص کمک کند. شرح این پروژهها در این لینک قابل دسترسی است:
http://www.ala.org/ala/aboutala/offices/olos/index2.cfm
به داشتن پنج مشترک نژادی در انجمن کتابداری امریکا افتخار میکنم. اینها در این پروژهها با ما همکاری دارند. قصد داریم الگوهای حاضر را مبنا قرار دهیم و با موقعیتهای محلی کتابخانهها سازگار کنیم و به این ترتیب کتابخانهها را در نبرد با بیسوادی یاری کنیم.
چند سالی است که پروژۀ “@your library” در جهت تشویق به مطالعه راهاندازی شده است و موفق بوده است و هنوز هم فعالانه ادامه دارد. آیا به واقع این ابتکارات نتایج قابل مشاهدهای دارند؟
@your library قبل از هر چیز، فعالیتی در حوزۀ روابط عمومی کتابخانهها بود که به عنوان الگویی برای همه کتابخانهها در سراسر ایالات متحده به کار رفت، با موفقیت بسیار همراه شد و الگوی مورد نظر را پیاده کرد. صرفاً تلاشی در جهت تشویق به مطالعه نبود. کتابخانهها از این الگو برای بهبود منابع و خدمات متعددشان استفاده کردند. در حال حاضر، این الگو برای کتابخانههای این کشور شناخته شده است. به این دلیل میتوانم بگویم به واقع مفید بوده است.
ایجاد عادت به خواندن، از نخستین سالهای زندگی، امری ضروری است. در اسپانیا، کتابخانههای آموزشگاهی هنوز پیشرفتی نداشتهاند. چرا که، علاوه بر دیگر دلایل، افراد متخصص به این کار گماشته نمیشوند. با این حال، انجمن کتابداران امریکا در حال برپایی جشن بیست و پنجمین سالگرد ماه کتابخانۀ آموزشگاهی است. چه برنامههایی برای این جشن تدارک دیده شده است؟
انجمن کتابداران امریکا شعبهای دارد به نام ای. ای. اس. ال. (انجمن امریکایی کتابداران آموزشگاهی)[۱] که در حال برپایی جشن بیست و پنجمین سالگرد ماه School Library Media هستند. این جشن در طول ماه آوریل ۲۰۱۰ برگزار میشود. انجمن کتابداران امریکا یک ماه را برای این جشن در نظر گرفته است که میتوان آنها را در این لینک مشاهده کرد:
http://www.ala.org/ala/mgrps/divs/aasl/aaslissues/slm/schoollibrary.cfm
کتابخانهها، از همه نوعش، باید محملهای دانایی و فرهنگ باشند. مجموعهای از منابع خوب و جالب و ترغیبکننده برای خوانندگان مهیا کنند. برای این منظور باید معیارهای کاملاً مشخصی، به دور از سوگیریهای فکری و جریانات سیاسی داشته باشند. چند ماهی است که باخبر شدیم انجمن کتابداران امریکا کتاب «شفق»، پرفروشترین کتاب سال، را در فهرست کتابهای قابل انتقاد قرار داده است. این فهرست چه نوع فهرستی است؟ هدفش چیست؟
دفتر آزادی اندیشه انجمن کتابداران امریکا، فهرستی از کتابهایی که سالانه از طرف افراد و سازمانها طرد میشوند، تهیه میکند. این فهرست در هفتۀ کتابهای ممنوع انجمن کتابدران امریکا منتشر میشود. هدف، نشان دادن این کتابهای مطرود است. این عمل، خلاف اصلاحات نخستین قانون اساسی ایالات متحده امریکا است که در آن از حق آزادی بیان (سخنرانی، مطبوعات،…) و آزادی مذهب دفاع میکند. کتابها معمولاً طرد میشوند چون از نظر مردم بیش از حد وقیحاند یا بیش از اندازه حاوی خشونتاند و … . اما قانون اساسی ما از حقوق افراد در نوشتن آنچه میخوانند دفاع میکند. عنوان کتابها به همراه تعداد دفعات مطرود شدنشان در فهرست آورده میشود بدون ذکر نوع کتابخانه.
برای نتیجهگیری، برداشتتان را از اهدافی که تا سال ۲۰۱۵ برای انجمن کتابداران امریکا در نظر گرفته شده است، بازگو کنید. کتابخانهها به کجا میروند؟
عذرخواهی میکنم که این سوال آخر نیاز به توضیحات مبسوطی دارد که فرصتش در این مجال فراهم نیست. با این حال مایلم به خوانندگان پاورپوینتی در ارتباط با حوزههای فعالیتی و گرایشهای کتابخانههای امریکا، به انگلیسی، ارائه کنم. تنها کاری که دوستان باید انجام دهند اینست که با ایمیل من به این آدرس تماس بگیرند: calire@att.net
در حال حاضر در رابطه با برنامۀ استراتژیکی ۲۰۱۵ انجمن کتابداران امریکا، باید گفت که هدف ما با هدایت انجمن پیوند دارد و نه با حرفۀ کتابداری یا هدایت کتابخانهها. با این همه پنج حوزۀ استراتژیکی انجمن کتابداران امریکا تا سال ۲۰۱۵ را برایتان تشریح میکنم؛ چه بسا تکمیلکنندۀ پاسخ من به سوال پنجم شما باشند که چرا انجمن کتابداران امریکا، انجمنی طراز اول در ارتقای خدمات کتابداران و حرفۀ کتابداری است. مسیرهای استراتژیکی از این قرارند:
- حوزۀ فعالیت ۱: سیاست ارتقاء، تأمین بودجه و روابط عمومی
- حوزۀ فعالیت ۲: کارآفرینی
- هدف ۳: تغییر کتابخانهها
- حوزۀ فعالیت ۴: تعهد اعضاء
- حوزۀ فعالیت ۵: برتری سازمانی
سوال خوانندگان:
روزبهروز کتابخانههای بیشتری در ایالات متحده، با الگوی «مشتری محور» (customer-driven) سازگار میشوند که براساس الگوی کتابفروشیهاست. این تغییر بر یکی از حوزههای بسیار سنتی ما نیز تآثیر گذاشته است: ردهبندی. بسیاری از کتابخانهها در حال تغییر از ردهبندی دهدهی دیویی به BISAC، الگوی مورد استفاده در صنعت کتاب، هستند. نظر انجمن کتابداران امریکا در مورد این جریان چیست؟ عواقب آن برای کتابخانههای ایالات متحده و رشد حرفۀ ما چیست؟
صادقانه باید بگویم انجمن کتابداران امریکا در خصوص این مسئله موضعی اتخاذ نکرده است و احتمالاً نخواهد کرد. با این حال، میتوانم شخصاً نظرم را بیان کنم و این به هیچ وجه موضع انجمن کتابداران امریکا نیست. به دیدن سیستم کتابخانهای محلی رفتم که این تغییر را اعمال کرده بود. مدیر کتابخانه اظهار میکرد که با نظر خواهی از مراجعهکنندگان، دریافته است که آنها سیستمی شبیه به آنچه در کتابفروشیها وجود دارد را ترجیح میدهند و اینکه این سیستم برایشان بسیار سادهتر است. به این ترتیب، این سیستم تازه را به کار بستند. مطمئناً پیش از اتخاذ تصمیم نهایی، بحث و جدل فراوان صورت گرفته است. به باور من بیشتر کتابخانهها پیش از شتاب برای استفاده از این روش، منتظر میمانند تا ببیند چه پیش میآید. میدانم مدیر کتابخانهای که اشاره کردم، در همایشهای کتابداری در همین ایالات متحده گزارشی ارائه خواهد داد.
آنچه به باور من باید به خاطر داشت این است که آیا این تغییر برای جامعۀ کتابداری مفید خواهد بود یا خیر. مهم این است. زمان به ما خواهد گفت.
[۱]. AASL (Asociación Americana de Bibliotecarios Escolares)